Айырмалы Ханифа

Баргъаны.

Башда белгилеп кетгенибизча, Ханифа не бла да баш иесине болушлукъ этгенлей тургъанды. Редакциягъа келген къагъытланы басмагъа хазырлау, типографияда шрифтни салыугъа дери жарашдыра эди ол. Газетни да Ханифа кеси сабийине санай эди. Нек дегенде аны жарыкъландырыу ишинде ол бек уллу болушлукъ эди анга. Меликовланы юйюр чыгъаргъан басмагъа сурам Азербайджандан тышында да уллу эди. Аны Кавказда, Россейде да сакълай эдиле. Алай бир къауум замандан 1877 жылда властьла онг кёзден къарамагъанлары эм ахча бла да артыкъ аламат болмагъанлары себепли, «Экинчи» деген газетни жабаргъа тюшеди. Гасан бек бла Ханифагъа аны туугъан шахары Зардобха кетедиле. Анда ала 20 жыл жашайдыла.  Болсада жарыкъландырыу ишлерин а бир да тохтатмай кюрешгендиле.

Артха - Бакугъа ала 1896 жылда къайтадыла. Ол кезиуде халкъны сезиминде иги жанына тюрлениуле эслене эдиле. Кёп затха адамланы, властьны да кёз къарамлары башха эди. Ханифа окъутхан къызла ол кезиуге кеслери да усталыкъ бла кюрешип башлайдыла.

1897 жылда уа белгили нефтепромышленник эм меценат Гаджи Тагиев типография бла бирге «Каспий» газетни сатып алады. Гасан бекни кесине чакъырады. Алай бла анга жангыдан сюйген журналистикасы бла кюрешир амал чыгъады. Ол анда халкъы бла байламлы тематикагъа аслам эс бёле башлайды. Дагъыда диннге энчи магъана бергени газетге сурамны ёсдюреди. Бир жылдан «Каспийни» халкъ Гасан бек Зардабини аты бла байлай эди. Ханифа да Шафига Эфендизаде бла бирге тиширыула жамауат организацияны къурайды.

Меликовланы фатарларына редакция тёлей эди. Ханифаны бла Гасан бекни гитче къызлары Гарибсолтан ол жылланы юслеринден былай эсгере эди: «Бизни фатарыбыз алты отоулу эди. Къачан да юйюбюз тыш адамладан толу болгъанды. Атама жумушлары бла Бакугъа келген эллиле бизде тохтаучу эдиле. Анабыз а къачан да къонакъбайлыкъ этерге ёч болуучу эди».

Аланы юйлеринде Азербайджанны белгили жамауат къуллукъчуларындан бла маданиятыны келечилеринден тышында, ол жазыучу Максим Горький, жырчы Фёдор Шаляпин да болгъандыла.

Заман бара баргъанда, Гасан бекни бла Ханифа ханумну пансионат къурауну юсюнден муратлары да толады. Абайланы къызлары сабийлени школ экзаменлеге бла окъуу юйлеге хазырлау бла кюрешип башлайды. Бир-бирледе алада 10 жаш къыз бир кезиуге жашап тургъандыла.

1901 жылны октябрь айында уа Гасан бек Зардабини башламчылыгъы эм Гаджи Тагиевни болушлугъу бла, Бакуда Императрица Александра Фёдоровнаны атын жюрютген орус-муслийман училище ачылады. Ары 7 жыллары толгъан къызчыкъланы ала эдиле. Биринчи жыл анда окъургъа 58 адамны аладыла. Аладан жыйырмасы уа элледе жашагъан жарлы юйюрледен эдиле. Ол затха училищени къурагъанла энчи магъана бере эдиле. Анга таматагъа Ханифа ханумну айырадыла. Ол кеси да анда орус тилден окъута эди. Экинчи жыл училищеге 83 къызчыкъны аладыла окъуугъа. Окъургъа уа 4 жыл тюшгенди. Ахыр жыл аланы муслийман тиширыуланыча юй жумушлагъа, къол усталыкъгъа юйрете эдиле.

1906 жылда Россейни муслийман устазларыны съездинде сёлеше, Ханифа ханум жыйылгъанланы эслерин юйюр  жашауда тиширыуну магъанасы уллу болгъанына энчи эс бёледи: «Эр киши юйюрню башчысы эсе, тиширыу- аны мурдоруду. Сабийлени ариу юйретиу аны боюнунда болгъанын билебиз. Алай аны ючюн ол билимли болургъа керекди. Къарангылыкъдан ашхылыкъ болмаз».

Бир кесекден Гасан бек ауруйду. Жыл бла жарымгъа созулгъан ауруудан къыйналгъанына да къарамай. Ёлюр кюнюнде окъуна ол «Каспийни» редакциясына барады. Ол ахыр кере саламлашханча, жарым кюнню анда ётдюреди. 1907 жылда 27 ноябрьде аны ахыр жолгъа ашырыргъа саулай шахар жыйылгъан эди. Къайгъы сёз бла къагъытла уа Азербайджандан бла Россейден келе эдиле. Аны ахыр тилеги уа асырау ишлеге керексиз къоранчла этмей, ол ахчаны жарлылагъа билим бериу бла байламлы жумушлагъа жоярларын тилеу бла байламлы эди.

Ханифа ханум а эринден сора 22 жыл жашап ауушханды. Жашауун тюрк миллетлени тиширыуларын жарыкъландырыугъа жоралагъан таулу къызны атын Азербайджанда уллу сый эм хурмет бла бюгюн да эсгередиле. Аны юсюнден статьяла да аслам жазыладыла. Ол а кесин бек насыплыгъа санай эди. Тиширыуланы эр кишиле бла тенг билим алыр онглары болгъан кюнню кёргенине Ханифа ханум неден да бек къууана эди.

Гасан бек бла ала эки къыз бла бир жаш ёсдюрген эдиле. Кызлары да аналарына ушап, кеслерин педагогикагъа бергендиле.