Айырмалы Ханифа-Ханум

Миллетибизни белгили жарыкъландырыучу къызы Абайланы (Меликова) Ханифа туугъанлы быйыл 170 жыл болады. Огъары Малкъарда туугъан таулу къызны къадары сейир эм жомакълы эди, тенглериникине ушамай. Барыбыз да билгенден, 19 ёмюрде кавказ халкълада аз эдиле къызларын тышына жиберип, билим алдыргъанла. Жокъну орнундадыла аллай юлгюле деп айтсакъ да, ётюрюк болмаз. Артда анга атап белгили азербайджан политикле кёп сыйлы сёзле айтырыкъдыла, газетледе бла интернетде уа кёп статьяла бла очеркле да басмаланырыкъдыла… 

Ханифаны атасы Асланбек кеси заманында Патчах аскерде къуллукъ этип туруп, туугъан элине алай къайтхан эди. Ол жашаугъа шуёхларындан башхаракъ кёз бла къарап, сабийлерине билим берирге кереклисин ангылап, анга кёп къыйын салгъанды. Аны тамата жашы Солтанбек халкъыбызны биринчи профессионал музыкантыды. Дагъыда Асланбек къыз тиширыу бара баргъанда  билимли, окъуулу да болургъа кереклисин ангылап, Ханифаны Тифлисге экиге айланнган эгечи Шакъманланы Фуза бла бирге окъургъа ашырады.

Тогъузжыллыкъ къызчыкъ шыйых Нинаны атын жюрютген окъуу юйде билим алгъанды. Андан ары он жылны Ханифа не жаны бла да билим алып, жетген къыз болады. 

1872 жылда бу окъуу юйге жарыкъландырыучу, жамауат къуллукъчу  Гасан бек Селим бек оглу Зардаби (Меликов) келеди. Аны жолоучулугъуну сылтауу уа малкъарлы къыз эди. Юйюрленир заманы жетген жаш кесине жашау нёгер излей, кюнлени биринде «Кавказ» деген газетни бетинде шыйых Нинаны атын жюрютген окъуу юйню бошагъан къызланы тизмеси бла шагъырей болуп, анда муслийман динни жюрютген Ханифаны тукъумун эслейди. Гасан бек юйдегиси билимли болурун излегени себепли, таулу къыз анга болмагъанча тап келишгенин ангылап, окъуу юйге атланады.

Аланы тюбешиулерин къурайдыла. Къыз танышыргъа ыразылыгъын береди. Жаш а Ханифа ариулугъундан тышында, акъылы бла да айырмалы болгъанына бек къууанады. Кёп да бармай, ала юйюр къураргъа таукел боладыла. Киеуню жаны къызны атасына Шкантыгъа келечиле жибереди. Асланбек ыразылыгъын береди.  Ол атлам къуру эки жаш адамны къадарларында угъай да, саулай азербайджан халкъны жашауунда да уллу магъананы тутхан иш эди. Ханифа-Ханум бла Гасан бек сабий къызчыкъланы окъутуугъа, аланы билимли этиуге энчи магъана берип, ол ыз бла ишлерин башлайдыла.

Баш иеси не ишни башласа да,  ол анга билеклик эте, болушханды. Алай бла 1873 жылда Гасан бек ёз тилинде биринчи театр постановканы салады. Ханифа да юйлеринде биринчи муслийман къызчыкълагъа мектеп ачады. Ол кезиуде ары 12 сабий жюрюп тебирейдиле. Ала битеу кючлерин жарыкъландырыу ишге бередиле. Муратлары уа окъуучула кече, кюн да окъугъан жерлеринде туруп билим алырча этерге эди. Алай аллай пансион къураргъа аланы ахча кючлери жетмей къалады.

Былайда таулу киеу Гасан бек Азербайджанда биринчи газетни («Экинчи») чыгъаргъан болгъанына да энчи эс бёлюрчады. Ханифаны эсгериулерине кёре, ол кюнню аны эри жашауунда бек къууанчлыладан бирине санагъанды. Асыры къууаннгандан жилягъан окъуна этген эди, деп жазгъанды артда ол баш иесине жоралагъан эсгериуле жыйымдыгъында…

Баргъаны боллукъду.