Саулукъну кючлеуню къыйматлы амаллары

Саулукъну кючлеуде, санланы жашлыкъларын сакълауда физкультура уллу магъананы тутады. Ахшы ышанланы уа адамгъа гитчелигинден сингдирирге керекди. Физкультурагъа бла спортха  аслам эс бурулгъаны да аны ючюндю. Аланы хайырлылыкъларыны юсюнден бизге Яникойну орта школунда физкультурадан устаз эм Къабарты-Малкъар къырал университетни преподаватели Биттирланы Мухтарны жашы Расул айтханды. 

Расул университетде 2004 жылдан бери ишлейди, школда уруннганлы уа талай жыл болады. Бу усталыкъгъа тюз да профильли бийик билим алгъандан сора келгенди. Спорт бла кёп заманны кеси да кюрешгенди, аны ючюн жарау этдириу, юйретиу да анга жууукъ эдиле, андан башха затны сайларгъа кёлюне келмегенди. Преподаватель ауур атлетиканы сайлагъанды, анда спортну устасы деген атны алыргъа да жетишгенди. «Атлетикагъа, кертисин айтханда, жюрегим уллу тартып келгенме деялмайма. Тенглерим секциягъа жюрюй эдиле да, мен да жараугъа алагъа къошулуп келгенме. Тренерим Анзор Карданов болгъанды, ол да спортну устасы эди. Аны къолунда юйрене, битеуроссей, республикалы турнирледе аслам кере хорлагъанма, талай кере Россейни кубогунда алчыланы санына къошулгъанма. Спортну сабийлигимден да сюйгенме. Тенглерим бла волейбол, баскетбол, футбол ойнай, заманыбызны, айхайда, зауукълу ётдюргенбиз. Бусагъатда да школубузда зал ачаргъа муратым бар эди, жюрюрге сюйгенле да аслам жыйылгъандыла, алай чурумла чыгъып, алыкъа бу умут толмагъанды», - дейди ол.

Расул айтханыча, сабийлени бла студентлени юйретиуде башхалыкъ бек уллуду. Студентле бла ишлеген къайда тынчыракъды. Школда ол 5-чи, 10-чу эм 11-чи классланы окъутады. Энчилига бусагъатда сабийле къарыусузуракъ болгъанларында, аланы хар бири бла да тил табаргъа, онгларына эс бурургъа кереклисиндеди. Сора, алада спорт бла кюреширге,  сёз ючюн, алгъа заманлада окъуучуладача, итиниулюк артыкъ эсленмейди. Бир сабий айтханынгы тынч этала эсе, башхасына къыйналыргъа тюшеди. Биреу айтханынгы толтурургъа къолдан келгенни аямайды, биреу уа эриннген этеди. Аны ючюн белгиле салгъанда, эм биринчи, окъуучуланы дерсге кёл салып келгенлерине, кюрешгенлерине къарайбыз. Абадан классланы окъуучуларыны халлери къыйыныракъды. Ол кезиуде инсаннга хар не да болмагъанча тынч неда сейирлик къыйын кёрюнеди. Аны ючюн бирлени, орусчадан кёчюргенде, жерлерине салыргъа, башхалагъа уа кёл этдирире билирге тийишлиди, деп чертеди. Студентле уа спортну Расул юйретген тюрлюсюне кеслери излеп, кюреширге сюйюп келедиле.

Баям, сабийле къарыусузуракъ болгъанларында,   гаджетлени, смартфонланы да терсликлери барды.  Кертиси бла да, жаш адамла кече-кюн да гаджетледен айырылмайдыла. «Дерследе телефонланы чыгъарыргъа къоймайма, - дейди устаз. - Смартфонланы эслесем, дерсни ахырына дери сыйырама. Аны терс этесе дегенле да чыгъарла, алай физкультурада эсин бир затха алай бериу сабийни саулугъуна къоркъуулуду: келип топ тиерге, неда абыныргъа боллукъду. Сабийле къарыуларына кёре жумушла этмегенлери да осал шартды. Бизни заманыбызда гитчеле, абаданла бла тенг болмаса да, юйде, арбазда ишлеп тургъандыла, ол а кюч бермей, чыныкъдырмай къоймайды». 

Сабийлени физкультурагъа сейирлерин къозгъар мурат бла классланы араларында эришиуле къураладыла, абадан классланы окъуучулары бла устазланы араларында оюнла бардырыладыла. Физкультурадан устаз спортну магъаналылыгъын кесини юлгюсюнде кёргютюрге борчлуду. Сабийле ол аладан излегенин кеси эталмагъанын бир эслеселе, артда анга хурмет эталлыкъ, тынгыларыкъ тюйюлдюле. Кёп жарсыу адамланы иммунитетлери къарыусуз болгъанындан чыгъады. Федерал каналда айтхан эдиле, ишлеген адамланы 70 процентин заллада жарау этерге жюрюрча этерге керекди, деп. Аны огъурамагъанла бардыла, алай бу башламчылыкъны тюзлюгюне барыбыз да тюшюнюрюкбюз. Совет заманны кезиуюнде физкультура бла спортха бусагъатдан эсе къайда кёп эс бурулгъанды. Аны бошдан этмегендиле. Бусагъатда ол тёрелеге къайта турадыла, ол да ахшы жанына бир атламды.

Арт заманда физкультураны айнытыугъа, адамланы саулукълу жашау бардырыргъа тюзетиуге уллу магъана бериледи. Школда уа анга тийишлисича эс буруламыды? Алгъаракълада физкультура, музыка, сурат ишлеу дегенча дерследе артха къалгъанлагъа, ала башха предметледен ахшы окъуй эселе, аман белгиле салыргъа жарамайды, сиз анга къалай къарайсыз деген сорууума жууап бере, Расул былай айтады: «Хау, сабий ахшы белгиле алыргъа жетишалмагъанлыкъгъа бу дерслеге жюрюй эсе, аттестатны бузмазгъа деген оюм барды. Башда айтханымча, къарыулу, къарыусуз, уллу кёллюлюк этген окъуучула бардыла. Сабий дерсге тынгылы жюрюмей эсе, излемлени толтурургъа кюрешмей эсе, белгисин кётюрмейме. Окъуучу буюрулгъанны этерге кюрешгенликге къарыуу жетмегенин кёрсем, белгилерин бузмайма. Быйылдан башлап 10-11-чи классда физрагъа юч дерс бериледи, аладан биринде ГТО-ну (урунуугъа эм къорууланыугъа хазырма) нормативлерин берирге хазырлайдыла. Анга кёре кесим программа да жарашдыргъанма. Бусагъатда ГТО-ну кийиргенлери, ахшы тёрени жангыртханлары бек иги болгъанды».

Расул, спортну саулукъгъа хайырлылыгъыны юсюнден айта, адамланы тренажёр неда фитнес залгъа жюрюп жарау этерге чакъырады: «Алай анга бирде ахча неда заман жетмей къалыргъа да болады. Аны ючюн дайым зарядканы этерге, жаяу жюрюрге эринмезге, ансы адамла тюкеннге окъуна машина бла барадыла, керекди. Разминканы юйде этерге жарарыкъды. Алай бла инсан кёп, саулукълу эмда насыплы жашаргъа сюе эсе, физкультураны унутмазгъа тийшлиди. Ол а кёп заман неда бир уллу къарыу излемейди».

Кульчаланы Зульфия хазырлагъанды.
Поделиться: