Бешикге бёленнген къарт

Халкъда жюрюген хапар

Дунияда бек кёп жашагъан адамланы юслеринден айтылыр, жазылыр ючюн  къалмагъанды. Аллайла Кавказда да болгъандыла. Академик, Социалист Урунууну  Жигити Залийханланы Чокканы жашы Михаил "Дом мой Эльбрус" деген орус тилде чыкъгъан уллу китабында да аланы бирини юсюнден жазгъанды. Аны къысхартып басмалайбыз.

Адемей бла мени атам Чоккагъа белгили, биз жанында бек кёп жашагъан, ногъайлы Зекерия болгъанды. Къартдан жюрюялмай тохтагъанында, туугъанлары, туудукълары, сабийни бёлегенча, бешикге  салып, арбазгъа чыгъара, юйге къайтара тургъандыла. Ары-бери да элтгендиле аны  бла. Кесине да "къозу тишле" чыкъгъандыла.

Алай къарыусуз болса да, акъылы, эси алгъынча сакъланнганына  хар ким да бек сейирсиннгендиле. Ол жаш заманындан башлап,  ахырына дери да кёрген, билген  затларыны юсюнден хапар айтып тургъанды. "Бу тарыхыбызны шагъатыды",- дегендиле тынгылагъанла. Жашагъан эли Кичибалыкъгъа тюрлю-тюрлю миллетледен бек  белгили адамла келип, кеслерини тукъумларындан, аланы жашауларындан, ол кезиуледе  болгъан затладан хапар соргъандыла. Барын да, китапдан  окъугъанча, жарашдырып айта эди 170 жылдан атлгъан  Зекерия.

Кесини заманында кёп жашагъан адамланы да таныгъанды. Энчи Бахсан ёзенден бийле Кърымшаухаллары бла Атажукинлени юслеринден иги билгенди.

Екатерина Россейге патчах болгъан заманда Атажукинлени бир жашлары орус  аскерде къуллукъ этип, полковник даражагъа дери кётюрюлгенди. Ол отпускагъа Бахсан сууну жагъасында туугъан эли Заюковогъа келеди. Анга адамлары уллу  къууанч этедиле. Уллу эмда  Гитче Къабартыдан, Малкъардан, Къарачайдан, Черкесден, Адыгеядан  белгили адамла, бийле, байла чакъырыладыла.

Адетдеча, биринчи  кюнюнде Атажукинледен таматаны тёгерегине абадан жыл санда болгъан, сыйлары, намыслары жюрюген келечилери олтурадыла. Хантлы столну артында сыйланыу къыстау баргъанда, тамата полковник жашха Екатерина патчах берген саугъаны келтиририн буюрады. Ариу жасалгъан къылычны келтиредиле. Олтургъанла аны кезиу-кезиу къолгъа алып къарайдыла. Алай этген заманларында къыйырда башхалагъа кёре жаш, 60-70 жыл болгъан, адам олтуруп тургъанды.  Тукъум тамата аны ёрге тургъузуп, ким болгъанын сорады. Ол Къарачайдан келгенин, Кърымшаухалладан болгъанын айтады. Атасы ауруп къалып, кесини орунуна ийгенин да билдиреди. Тамата: "Къылычны къалай кёресе?"-деп сорады анга. Сауут анга жетгинчи, аны  алып, къарап, бек аламатха  санагъанла да, учхаралыкъ кёргенле да оюмларын ачыкъ айтхан эдиле. Къарачайдан келгенни айтханы уа былай болады:"Эшта, орус патчах биле болур эди сени туудугъунга -Россейни къоруулай, тюркле бла жигитча сермешген жашха - къаллай  саугъа берлигин. Къылыч  бир кесек  къысхаракъ  болгъанлыкъгъа, сени туудугъунг, алгъа бир атлам этип, ол кемчиликни  алай бла тап этеригине  ишексиз болгъанды".  Къырмшаухал улуну айтханын тамата бек жаратады. "Балам, сау- эсен тут бу къылычны, бизни тукъумну атындан береме санга", -деп узатады.

Къалгъан айтханларыча, Зекерияны бу хапары да керти тюз болгъанын мен артда да эшитип  тургъанма. Революциягъа дери къылыч Кърымшаухаллада, Орусбий бийни  къысха жууукъларында, бек сыйлы жерде сакъланнганды. Андан сора не болгъаны белгисизди.

Басмагъа Холаланы Марзият жарашдыргъанды.
Поделиться: