Субайлыкъны сылтаулары кёпдюле

Жаз башында тиширыула суубай, арыкъ болургъа итинедиле. Алай ашха артыкъ къатылмасала да,  неден семиргенлерин бир бирде ангыламай окъуна къаладыла. Арт кезиуде алимле аны сылтауун жашауда жюрек тынчлыкъдан эсе жарсытхан кезиуле аслам болгъанында кёредиле. Биз аны  юсюнден диетолог Черкесланы Марина бла сёлешгенбиз. Ол айтханнга кёре, бу жарсыуну сылтаулары аз тюйюлдюле. Аланы бир къауумун специалист бек магъаналылгъа санайды.  

1.Башха жерге кёчюу

Адамгъа жашагъан жерин алышыргъа тюшсе, ол аны бек апчытады. Кёчюу сакъланмай тургъанлай болса уа - бютюнда.

- Алгъаракъда бизге артыкъ килограммларыны жарсыуу бла 18-жыллыкъ Аня келген эди. Ол школну бошагъандан сора атасы-анасы анга Англияда билим алыргъа керекди деп оноулашып, аны ары ашыргъандыла. Жарым жылгъа Аня анда бек семиргенди. Не кюршген эсе да кеси аллына аладан къутулалмагъанды. Каникуллагъа келгенинде биз аны аш-суу режимин тюзетген  эдик. Бюгюнлюкде ол кесини алгъыннгы халине келип бек насыплыды.

   2. Сюйген ашхананы алышындырыу

 - 40-жыллыкъ клиенткабыз Маргарита айтханнга кёре, ишлеген офиси башха жерге кёчгени себепли, анга сюйюп жюрюучю кафесин да алышындырыргъа тюшгенди. Жангы жерде жюреги тартхан ашхана тапхан а алай тынч болмагъанды. Адам ауузланыргъа келген жерде аны ашдан сора да кёзюн официантланы сыфатлары, кафени интерьери да къууандырыргъа керекдиле.

 3. Жукъудан тоймау

Артистле, суткагъа 10 сагъат жукълагъаныбыз бизге субайлай турургъа себеплик этеди дейдиле.

- Ол кертиди. Жукъу адамны чархында адреналинни бла кортизолну мардада тутады. Ма ала саладыла адамны къан тамырларына эм саулугъуна заран чекден ётгенлеринлей. Кортизол – инсулинни антагонистиди. Адамны татлы зат ашаргъа итиндиреди. Жукъуну кезиуюнде  мелотонин гормон чархха аслам тюшеди. Аны хайырындан адамны къан басымы бла глюкозасы мардагъа келедиле.

 Жукъугъа терен кетиу кортизолну азайтады. Алай жукъугъа заман аз болса ол нормагъа келмейди. Андан да тюрлю-тюрлю ауруула къозгъаладыла, ол санда диабет да. Аны себепли 8 сагъатдан аз жукъларгъа жарамайды.

4. Угъай  дерге уялып

Стол артында олтургъан кезиуде: «Да сени табагъынг къуруду да, энтта бир къабын салайым», - деп жан аурутханла чыкъмай къалмайдыла. Аллай адамланы жюреклерин къыйнаргъа болмай, бир бирле артыкъ ашап да къоядыла. Алай бла чарх артыкъ ашха юйренчек болуп къалады. Аны себепли «угъай, мен тойгъанма» дерге уялмагъыз.

5. Кеч ушхуур этиу

Бюгюннгю жашауда заман аз болгъанча кёрюнеди. Ол себепден бир бирле эрттенликде ауузланып чыгъаргъа окъуна заман тапмайдыла. Сау кюнню ичинде да не тапсала аны ашап ишлейдиле. Ингирде юйде ушхуур этгенден сора да ачлыкъ сезим аладан кетмейди. Аны адам улу холодильник  таба жюрюу бла тыяргъа кюрешеди.

Быллай хални уа эрттенликде ауузланыргъа заман табыу бла кетерирге боллукъду. Как, жумуртхала, чабакъ, жау бла гыржын - быладан къуралгъан ашла сау кюннге чархыгъызны тап ишлеуюне себеплик этериклерин унутмагъыз.

6. Кюнню жетишмегени

  Адамны чархында D витамин жетишмеую депрессияны къозгъайды. Кюн кёп тиймей турса серотонин (насыпны гормону) азаяды, артыкъ килограммла уа кёбее барадыла.

 Хау, булутладан бир жары да кетер амал жокъду. Алай кюн тийген кюнледе тышында турургъа кюрешигиз.

7. Гаджетле бла телевизор

Гастроэнтерологла айтханнга кёре, телефонла бла телевизор ашны жарашыууна чырмау боладыла. Эсигиздемиди, алгъын аналарыбыз бизге ашай туруп китап окъургъа эркин этмей эдиле? Аны сылтауу уа адам башха затха эс белсе, ашны татыуун ангыламайды эм аны тынгылы чайнап жутмайды. Алай бла аш орунубуз тийишлисича ишлемейди. Ол себепден телефонлагъа угъай, табакъгъа къараргъа керекди. Ашны да артыгъы ол кезиуде сизни чархыгъызгъа тюшерик тюйюлдю.

8. Гитчеликден къалгъан къылыкъла

- Клиенткаларымдан бири, бизнес бла кюрешген тиширыу, сосискаланы бек сюе эди, - дейди Багъатырланы Марина. – Ол аланы къыйын переговорладан сора неда юйюнде картох биширип ашаргъа бек сюйгенди. Аллай сюймекликни сылтауун тинтип башлагъаныбызда, ол аны гитчелигинден келген къылыкъ болгъанын ачыкълагъанбыз. Сабий заманынында ыннасы аны бу продукт бла сыйларгъа ёч болуучу эди. Алай бла тиширыуну сезиминде сосискаланы татыулары аны жюрегине хошлукъ келтирип, нерва системасын тынчайта эдиле. Аллай хайыры болмагъан азыкъны башхагъа алышыргъа итинирге керекди. Кеси аллына болалмай эсегиз а  - психолог-диетологну болушлугъу бла.

  9. Сезимлени жетишмеулери

 Диетологну оюмуна кёре, жашауда информация кёп болгъанлыкъгъа, бюгюнлюкде адам улуна аны чынтты наспылы этген сезимле жетишмейдиле. Эс этигиз, жангы шахаргъа келсегиз сиз аны бла таныша ачлыкъ не болгъанын унутуп къоясыз. Нек? Экскурсияны кезиуюнде жангы сезимле эсигизни толусунлай бийлейдиле.

 Семирип баргъанына не этерге билмеген 30-жыллыкъ тиширыу кёп болмай бизге жарсыуу бла келгенди. Ол айтханнга кёре, аны къуру да ашап турлугъу келеди. Сора биз анга солуу кюнледе тюшлюкню бла ушхуурну орунларына театргъа бла музейге барыргъа буюрабыз. Аланы тёрели этип, къыз 10 килограммын тас этгенди.

10. Ашыгъыулукъ

Азыкъны ашыгъып ашау да кесини ишин этеди. Кюнню узуну аллай халда жашау адамны семириуюне себеплик этеди. Марина Османовна айтханнга кёре, чайны, сууну да тынч-тынч ичерге керекди. Ашны уа-бютюнда. Ол заманда гастрит, язва дегенча аурууланы не болгъанларын сынарыкъ тюйюлсюз. Аллай кезиуледе чархыгъыз да солурукъду.