Малкъар театргъа, драматургиягъа къуллукъ этгенди

Актёр, драматург, устаз Жантууланы Бекмырзаны жашы Исса сахна искусствобузну мурдорун салгъанладан, ана тилибизде салыннган биринчи оюнлада ойнагъан актёрду. Ол 1925 жылда Кёнделенде туугъанды.

Школда окъуна оюнлада, жыр айтыуда, тепсеуде Исса алда болгъанды. Аны экиге айланнган къарындашы Жантууланы Азнор, аны нёгерлери да Москвагъа А. Луначарский атлы театр институтда  окъургъа кетгенлери кёплени сукъландыргъанды. Ол санда Иссаны да. Ол жашауун музыка бла байларгъа сюйгенди. Жетижыллыкъ школну бошагъанлай, Нальчикде театр къурала тургъанын эшитгенде уа, ары барып къалгъанды.

Анда К. Тренёвну «Любовь Яровая» деген пьесасына кёре оюн салына эди. Ол жаш актёрланы кёп затха юйретгенди. ГИТИС-де окъугъанла къайтханда уа, ана тилде биринчи трагедияны – Геляланы Рамазанны «Къанлы къалымын» салгъандыла. Анда Исса эпизодда жашчыкъны ойнагъанды. Москвада окъуп келген жашланы асламысы аскерге чакъырылгъанда уа, онбешжыллыкъ Иссагъа да табылгъандыла толу рольла.

Уллу Ата журт уруш башланып, таулу труппаны актёрларыны кёбюсю урушха кетгенде, мында къалгъанла ишлерин къоймагъандыла. Оюнланы алгъынча бардырыргъа актёрла кетип, аны юсюне заманны излеми да башха болуп, режиссёрла Старостина бла Льготин А.Корнейчукну «Платон Кречет», К.Симоновну «Парень из нашего города», Г. Мдиванини «Батальон западха барады», Гергель бла Литовскийни «Мени жашым», К. Гольдонини «Къонакъ юйню иеси» деген пьесалагъа кёре оюнла салгъандыла. Госпитальлада жаралы солдатлагъа, Прохладнада окопла къазгъанлагъа орус тилде бир актлы пьесачыкъланы салып, спектакльле кёргюзтгендиле, жыр айтхандыла, назмула окъугъандыла. Ол къысха пьесаланы бир къауумуну автору да ол болгъанды Исса. Башха рольла бла бирге жыр айтылгъанланы да режиссёрла анга тийишли кёргендиле.

Сюргюнде Бекмырзаны юйюрю Узбекистаннга тюшгенди. Ол къызыу жерге юйреннген къалай къыйын болса да, жашаудан умут юзмеген таулула анда да ишлегендиле, жашагъандыла, тыш жерни адамына, табийгъатына да юйренирге кюрешгендиле. Исса Ташкентде педагогика техникумну физкультура бёлюмюн бошагъанды. Андан арысында артха къайтхынчы школда устаз болуп ишлегенди.

Таулула ата журтларына жыйышханлай, Иссаны Элбрусда школгъа директор этип ийгендиле. Ол анда жыл тургъанды. Экинчи жыл Боташланы Исса бла Атайланы Магомет малкъар театр ачыла тургъанын билдирип, аны ары чакъыргъанларында, Исса сахнагъа сюйюп къайтханды.

Сюргюнден къайтхандан сора режиссёр Евгений Скляров Боташланы Иссаны «Таулада танг жарыйды» деген пьесасына кёре спектакль салгъанды. Анда Жантуу улу алгъа Таумырзаны, артда белгили революционер Эскендирланы Ибрагимни ойнагъанды.

Ол жыл окъуна К.Гальдонини «Къонакъ юйню иеси да» деген пьесасына комедияда  Исса Фабрициону, экинчи жыл а, Л. Эркенов Этезланы Омарны «Къанлы тоюн» салгъанда, Муссаны сыфатларын къурагъанды. Ол сюйген къызы ючюн жанын бергинчи кюрешген баш жигитди. Къараучула бек жаратхан оюнладан бири болгъанды ол.

Н. Гогольну «Къатын алыу» пьесасын малкъар тилге Маммеланы Ибрагим кёчюргенди . Г. Моисеев, аны салама дегенде, баш жигити Подколесинни хыйла къылыкълы шуёху Кочкарёвну ролюн Жантууланы Иссагъа бергенди. Ол сахнада кесин къалай жюрютгенин, киеулюклени къалай «чачханын», алагъа не сёзле айтханын къайтарып, кюлюп тургъандыла артда.

Маммеланы Ибрагим Мечиланы Кязимни «Жаралы жугъутур» поэмасына кёре

Жантууланы Иссаны адабитяны бу жанрына жолу ма ол алда сагъынылгъан къысха пьесаладан башланнганды. Биринчи кере аны «Анала бла балала» деген комедиясын М. Тубаев салгъанды малкъар сахнада 1962 жылда. Экинчи пьесасын а «Сын таш» деген аты бла юч жылдан салгъанды ол. Бу трагедиялы оюнну къайтып салгъандыла бизни театрда, жыйырма жыл озуп. Ол анга къараучуланы сюймекликлерини белгисиди. Бу жол аны режиссёру М. Черкесов болгъанды. Анда хапар эки сюйгенни – Элдар бла Айкёз – бир бирден айыргъанларыны юсюнден барады. Бу оюн бла малкъар труппа кеси заманында Къарачайны, Къумукъну да эллерине айланнганды. Ол биринчи кере 1968 жылда «Шуёхлукъ» альманахда басмаланнганды.

Иссаны «Осуят» трагедиясын да М. Черкесов салгъанды. Анда бир сюжет ызда бай Къантемирни анасы кюрешип, аны экинчи юй бийчеси Сафият кесин суугъа атады. Экинчисинде уа жарлы жаш Асхат бла байны къызы бири бирин сюедиле эм ажымлы жоюладыла.

«Кебинсиз къабырла» деген трагедиясы ючюн Исса Къабарты-Малкъарны Культура министерствосуну лауреаты болгъанды. Ол иги кесек пьеса жазгъанды. Алай а аладан асламысы басмаланмай къалгъандыла. «Сын таш» деген аты бла энчи китабы уа басмадан 1991 жылда чыкъгъанды. Ары «Осуят», «Сын таш», «Сыйлы кюбюр», «Кебисиз къабырла» киргендиле.

Кеси жазгъандан сора да, ол кёчюрмечилик бла кюрешгенди. И. Франкону «Урланнган насып», М. Горькийни да «Мещане» деген пьесаларын малкъар тилге кёчюргенди. Геляланы Рамазанны «Къанлы къалын» пьесасы тас болуп къалгъаны тынчайтмай, аны айтым-айтым жыйып, «Минги-Тау» журналда басмалагъанды. Жантууланы Иссаны «Юйню иеси», «Аубекир», Айшат нек къоюлду?» «Жашауну ауазы», «Аууш» дегенча бир къауум пьесасын Герпегежде халкъ театр салып тургъанды.

Сахнада хар жолдан жангы сыфатла къурай тургъанлай, Исса КъМКъУ-ну тарых-филология факультетини малкъар тил бла адабият бёлюмюн бошагъанды. Сора 1970 жылда театрдан кетип, бир къауум заманны шахарда «Дружба», «Восток» кинотеатрлагъа директор болуп тургъанды. Солуугъа чыкъгъандан сора уа, школда тарыхдан, малкъар тилден дерсле бергенди, сабий чыгъармачылыкъны кружогуна къысха оюнчукъла жазып, режиссёрлукъ этгенди.