Урушда – жигит, мамыр жашауда тюзлюкню жакълаучу

Элсюерланы Кёккёз Уллу Ата журт урушда этген жигитлиги бла халкъыбызны атын айтдыргъанды. Киев шахарны къоруулау, Львов шахарны, Польшаны немисли ууучлаучуладан эркин этиу сермешлеге къатышып, кишилик, батырлыкъ да этгенди.

Германияны Тренкау  бла  Леобшутца шахарлары ючюн сермеш баргъанда, Элсюер улуну ротасы алагъа биринчи болуп кирген эди, душманны иги кесек солдатын бла техникасын къырып. 6-чы армияны командующисини 1945 жылда 30 апрельден буйругъу бла ол Совет Союзну Жигити деген атха кёргюзтюлгенди. Алгъан а этмегенди.  Саугъалау къагъытларында былай жазылыпды: «827-чи мараучу полкну 6-чы ротасыны командири тамата лейтенант Элсюерланы Магометни жашы Кёккёз Александр Невскийни орденине тийишли болгъанды». Андан сора да ол Ата журт урушну 1-чи эм 2-чи даражалы орденлери, «За оборону Киева», «За взятие Берлина», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941 - 1945 гг." майдалла бла да саугъаланнганды.

Аны айта келгеним, Кёккёз мамыр жашауда да терсликни кёрюп болмагъан, тюзлюк таукел къоруулагъан жаш болгъанды.  Анга шагъатлыкъ этген бир шартны юсюнден бизге  сыйлы акъсакъалларыбыздан бири Атабийланы Магомет (жаннетли болсун) айтхан эди. Кёпню билген,кёпню кёрген тамата редакциягъа терк-терк келиучю эди. Ма аллай тюбешиулерибизден биринде айтхан эди бу хапарны да.

1945 жылны кюз артында  Элсюерланы Кёккёз Къазахстаннга, эгечлери жашагъан Макинск  шахаргъа барады. Ахлула,танышла къууанып тюбейдиле анга. Мен кесим да кёргенме белинде кероху бла  аны тойда тепсегенин.

Ол шахардагъы комендант Петляк, Кёккёзню чакъырып, сауут-сабасын беририн излегенди. Алай ол аны айтханын этерге унамады. Бир кюн а комендатураны къатына жанлагъанлай, андан танышы мугурайып чыгъып келгенин кёреди.

-Таубий, нек мудахса, не болгъанды?-деп сорады.

-Петляк къол салдырыргъа ишчи быстырларынгы алышындырып, таза кийинип кел,дегенди. Мени уа алышыр быстырым жокъду.

-Биргеме келчи,-деп, Кёккёз Таубийни артха бурады. Сора комендантны отоууна кирип, тагъылып тургъан кителин  нёгерине кийдирип: «Бер къыгъытынгы къол салдырыргъа»,-дейди.

-Мени ишчи кителими ким кийимлеге бояп нек къойдунг, сылхыр,»-деп, комендант керохуна узалады.

Кёккёз а, бир жетдиргенлей, аны стол тюбюн буштукъ этеди. Керохун да сыйырады. Таубий къагъытына къол салдыргъандан сора, кительни да жерине тагъады.

Бир жол а поездден тюшген бир къызны Петлякны болушлукъчусу Сорокин комендатурагъа элтип баргъанын Жылкъыбайланы Малик кёрюп, ол ким болгъанын сорады. «Анама барама дейди, бир тюрлю шагъатлыкъ къагъыты уа жокъду»,-дегенди къызны тутуп баргъан жаш.  Малик арлагъыракъда Кёккёзге тюбейди да, ол тиширыуну хапарын айтады.  Экиси да комендатурагъа тебирейдиле. Ары киргенлеринде, къыз жиляй, Сорокин а тютюн тарта, Петляк а район арагъа телефон бла сёлеше. Къызны ары элтирге милиция чакъыра.

-Сен кимсе? Нек айланаса?- деп сорады Кёккёз къызгъа.

-Мен къабартылыма, анамы элине жеталмай турама. Поездде ахчачыгъымы, эл Советден берилген справкамы да урлатханма да, не этерге билмей сюелип тургъанымлай, бу мени бери сюрюп келгенди,-деди тауча, аллындагъы кишилеге кезиу-кезиу къарай.

-Къабартылы  эсенг, тауча къайда юйреннгенсе?

-Анам таулуду, чегемли. Биз сегиз сабий болабыз, малкъарлыса деп, аны бери кёчюргендиле, сабийлеринден айырып.

-Жашагъан жерин а билемисе?

-Жаланда бир сёзю къалгъанды эсимде: «Тельман».

Кёккёз Петлякдан: «Сен Тельман атлы эл билемисе?»-деп сорду. «Аллай колхоз болгъанын эшитгенме»,-деп жууаплады ол.

-Анда комендатура да болур, ары сёлеш да, бу къыз айтхан адам анда жашай эсе, бил,-деди Кёккёз, буйрукъ халда.

Артыкъ сюйсюнмеди эсе да, Петляк, телефонну бурду да,  изленнген тиширыу Карамышевка элде  болгъанын билди. Оналтыжыллыкъ къыз жиляп къалды. Ол ууахтыда чакъырылгъан милиционер да кирип келди. Кёккёз, анга болушну ангылатып: «Артха къайтырыкъ эсенг, бизни ала барсанг а»,-деп тиледи. Ол къонакъ къызчыкъны кеси жангыз жиберип къояргъа сюймеди.

Алай бла элни аягъында бир алаша юйчюкде анасын табадыла. Къызын кёргенлей, Хулиматны эси ауады.

Кёккёз ол жыллада таулуланы кёп тюрлю къыйын болумладан къоруулап, тюзлюкню жакълай, терсликни къаплай, кёпледен ыспас сёзле эшитгенди.

Петляк а  тынчайып къалмагъанды. Тарыгъыула жазып, Алма-Атадан Къазахстанны ич ишле органларыны таматасы эки полковник нёгери бла келген эди. Андан таулу жашны комендатурагъа чакъырадыла. Ол керохну жюрютюрге дивизиясыны командири берген эркинлик къагъытны  узатады.  Уллу къуллукъчуланы аны эмда сауутда аты да жазылгъанын кёргенден сора, даулашсыз, аны иесине къайтарадыла.