Эсин, кёлюн да бардыргъан жумушуна бере, ахшы жетишимлеге жетеди

Созайланы Иналны къызы Курданланы Жанна  алимлик жолунда кёплеге сейир болгъан тинтиулени бардыра, ышаннгылы жетишимлеге жетгенди. Ол бусагъатда Къабарты-Малкъар къырал университетни  «Прогрессив материалла эмда аддитив технологияла» деген арасыны полимерлени синтезлери бла байламлы бёлюмюню башчысыды эмда тамата илму къуллукъчусуду. Магистратурада иги окъугъаны эмда магъаналы илму тинтиуле бардыргъаны ючюн 2019 жылда РФ-ни Правительствосуну стипендиясына тийишлиди. Жети патентни, «Скопус» эмда «Feв or Science», Q1 халкъла аралы тизмелеге кийирилген журналлада басмаланнган 50 чакълы статьяны авторуду. Андан сора да, таулу къызны статьялары ВАК-ны журналларында дайым басмаланнганлай турадыла.

Быллай илму статьяланы юсюнден толуракъ  айтсагъ а, ала тыш къыраллы алимле да хайырланырча жарашдырыладыла. Жанна  кюрешген тема уа бюгюнлюкде химия жаны бла илмуда суралгъан эм къыйматлы, шёндюгю жашау болумла излеген сейир да, керекли да темагъа саналады. Ол бардыргъан тинтиулени, сынамланы эсеплери, кёрюмдюлери уа конкурентлеге хар заманда да сейир болгъанлай тургъанлары да аны ючюндю.

Аны себепли алим тиширыуну сынамы не даражагъа жетгенине  тыш къыраллада окъуна бу жаны бла излеуле этгенле къарагъанлай, ачыгъын айтханда уа, марагъанлай окъуна турадыла. Нек дегенде ЗД-печатьда  хайырланылгъан супер конструкциялы полимерлени синтезлери бла байламлы Россейде биринчи диссертацияны жазгъан эмда къоруулагъан алим (илму башчысы химия илмуланы доктору, профессор Светлана Юрьевна Хаширова) Курданланы Жаннады (2017 ж.).

Къайсы жумушда да биринчи болгъан, жол ызлагъан алай тынч болмагъанын а барыбыз да ангылайбыз, илмуда уа бютюнда. Сагъынылгъан тема бла эндиге дери бизни къыралда алим кюрешмегени, аллай тинтиуле бардырылмагъанлары ючюн а аны юсюнден тийишли литература да жокъ эди. Бу жаны бла энди атламла эте башлагъан специалист кесине керекли билдириулени интернетде, тыш къыраллы алимлени ишлеринде излегенди.

Алай эсе да, ала (алимле) тийишли информацияны бу алай болса, аны ызындан а башха затны былай тамамларгъа керекди деп,  жазып, ангылатып да бармайдыла. Алимле аслам затны жашыргъанларын, ачыкъ айтып къоймагъанларын эсгертип, бюгюннгю ушакъ нёгерим хар тюрлю информацияны ёз  сынауларыны хайыры бла кёрюп, тинтип, жартылай къойгъан затларын а жангыдан кесибизде, тыш къыраллы коллегаларыны да тюрлю-тюрлю оюмларын тенглешдирип ишлегенин хапарлагъанды.

Бюгюнлюкде химик къызыбыз доктор диссертациясын хазырлай турады. Бу даражада да ол биринчи болур деп ышанырчады. Нек дегенде илмуланы кандидаты атха тийишли болур ючюн, башлагъан темасын андан ары бардыра, бютюнда терен тинтиуле бла кюрешеди, проектле, разработкала жарашдырады.

Сагъынылгъан арада хазырланнган полимерлени медицинада, авиакосмос эмда къоруулау  промышленностьлада, электроникада, электротехникада хайырланадыла. Беспилотник, робот-комикадзе, самолётлагъа керекле да  чыгъарадыла. Этген затлары жамауатны саулугъуна, табийгъатха да заран салмазына, сёз ючюн, полимерле кюйген заманларында адам солуу алалмай къыйналмаз ючюн, ала (полимерле) тютюн этмезине къайгъырадыла.

Суперконструкциялы полимерлени эмда композитлени жарашдырыу жаны бла проект университетде 2014 жылда башланнганды. Ол жумуш химия илмуланы доктору Абдуллах Микитаевни (республикада полимер школаны къурагъанды) къыйыны, башламчылыгъы бла болгъанды.

- Ийнаныргъа къыйын эсе да, Россейде полимерлени синтезлери бла бизни арабыз (КъМКъУ) биринчи болуп кюрешип тебирегенди. Анда ишлей, ол тема манга сейир кёрюнюп, алгъадан экология жаны бла бакалавриатны, аспирантураны да тауусханлыкъгъа, жангыдан химиядан магистратурагъа окъургъа кирген эдим, - дейди Жанна, ушагъыбызны андан ары бардыра.

Ол эм уллу таулу элде - Хасанияда  туугъанды. Школну да мында айырмалы тауусуп, КъМКъУ-гъа окъургъа киргенди. Белгилегенибизча, эм алгъа ол экология ызны сайлагъан эди.  Аны уллу илмугъа жолуну башламчысы уа Малкъондуланы Юсюп (химия илмуланы доктору) болгъанды.

Курданланы келинлери артда химия ызны сайлап, аны бла байламлы магистратураны тауусханы да сейирди. Не бла? Ол бу предметни школда иги билген эсе да, бир кюнню да репетиторгъа бармагъанды. Сагъынылгъан окъуугъа кирир ючюн а, биягъы бу жаны бла литератураны Интернетде излеп, билим да алып, бюгюнлюкде ишлеп тургъан жеринде урунургъа да алай бла келгенди. Химияны уа ол кертиси бла да сюйгени, билгени, бу ызда ангылауу, окъуулулугъу да терен болгъаны, айхай да, аны бардыргъан жумушларында, этген сынамларында, жыйышдыргъан сынамында эсленмей, ачыкъланмай къалмагъанды. Сабийчиклери Таулан бла Инара биринчи заманда аналары бла аны ишине келип, арада бардырылгъан сынамлагъа сейирсине (бютюнда анда полимерледен этилген илляулагъа), биз да химикле боллукъбуз деп, аз кере айтмагъандыла.

Аны бла бирге уа Жаннаны ишде кечеле бла окъуна къалыргъа тюшгенин кёре, аналарына тансыкъ боладыла. Химия процесс баргъан кезиуню, экспериментни тохтатыргъа жарамагъанын, ол алай жангы сынау бла байламлы этилгенин да ангылайдыла.

Ишине кёлю бла берилген эмда аны багъалай да билген тиширыу юйде уа келин эмда ана болургъа кюрешеди. Къайынлары Курданланы Хусей Юсупович бла Насимат Абдул-Керимовнагъа аланы болушлукълары, ангылаулары, адамлыкъ ышанлары ючюн да ыразылыгъын айтады. Ёз ата-анасына да ыспас этеди. Анасы Ольга Семёновна, оруслу къыз,  кесини юч сабийин да таулу адетде, малкъар тилге сюймекликде юйретгенди, аны бла бирге уа не тюрлю ишде да жууаплылыкъны сезерге тюшюндюргенди.

Араны ишине къайтсакъ, ол энди дуния даражагъа чыкъгъанды. Сёз ючюн, ала къурагъан конференциялагъа жюзле бла саналгъан алимле къатышыргъа деп заявка бередиле. РФ-ни Илму эмда бийик билим бериу министерствосу бла этилген келишимлерин да тынгылы тамамлагъандыла. Энди Башкъортостанны, Германияны, Узбекистанны компаниялары бла да ол ызда ишлерге деп турадыла. Дагъыда Россейли нефть эм химиялы кластерге кирирге умут этедиле. Шёндю аны санында алты айырмалы вуз барды.

Андан сора да, энди ала бюгюнлюкде 4Д-печатьха полимерлени чыгъарып башлагъанларын чертирчады. Илмуда алагъа  «акъыллы полимерле» деп атагъандыла.

Дагъыда мында полиэтилентерафталат жарашдырыллыкъды. Бу жаны бла сынаула бардырыладыла. Жанна ангылатханнга кёре, бу материал аберилени тышлагъанда (упаковка этерге) хайырланыллыкъды. Арада къуралгъан полимерле бийик температуралы иссиликге чыдамлыдыла. Башхача айтханда, от тюшюп, кюерге къоркъуу чыкъгъан кезиуледе, ала алай терк къабынып къалмазлыкълары да бу материалланы ахшы ышанларындан бириди. Аллай жангычылыкъла уа таулу къызча алимлени билимлерини теренлигинден, жамауатха хайыр келтирирге талпыннганларындан эмда профессионалча айныргъа итиннгенлеринденди.

Мында бардырылгъан илму тинтиуле аслам кере грантлагъа тийишли бола келгенлерини себебинден араны оборудованиясы да жангыды эмда иги качестволуду. Аланы Швециядан,  Германиядан, Къытайдан, бирси жерледен да огъарыда сагъынылгъан министерствону эмда Перспектив тинтиулени фондуну болушлукълары бла келтирирге онг чыкъгъанды.

Эсгерте кетейик, КъМКъУ-да быллай арада полимерлени жарашдырыу бла кюреширге бу фонд бла  келишим этилгенден сора эркинлик берилгенди. Тинтиуле кеслери да РФ-ни Илму эмда бийик билим бериу министерствосуну федерал целевой программасыны чеклеринде бардырыладыла. Мында НОЦ (миллет билим бериу ара) да ачылгъанды.

Бери Россейни белгили алимлери да келедиле. Жанна биринчи кере Санкт-Петербургда болгъанында уа, анда бизнича республикада быллай жумуш тамамланнганына ийнаннган да этмегендиле. Энди уа ала уллу ышаныулукъ, хурмет бла тюбейдиле мындан баргъанлагъа эмда кеслери да сюйюп жокълайдыла аланы. Алай бла бир бирлерини сынамларына тюшюнедиле.

Айхайда, аслам жангы эксперимент бардыра, аланы амалларыны бютюн тутхучлуракъларын баямларгъа  кюрешген Жаннаны аз къалады бош заманы. Ол бегирек усталыгъы бла байламлы литератураны къыйматлысын излейди эмда анда айтылгъан оюмланы тенглешдиреди. Кеси чертгенича, чыгъармачылыкъ бла окъуна кюрешеди дерчады. Эсин, кёлюн этген жумушуна толусунлай бере, ахшы жетишимлеге чыгъады. Кесини билимине ийнана эмда ышана, эрикмегенлей, жангычылыкъланы излейди.