«Хар студентге энчи амал табаргъа итинеме»

Къабарты-Малкъар къырал университетни тарых-филология факультетини тыш къыраллы тиллени бёлюмюн бошагъынчы окъуна Тюргельдиланы Зухура гид болуп ишлеп тебирейди. Инструкторланы  алтыайлыкъ курсларын бошап, тыш къыраллы туристлени кавказ таулагъа жюрютеди. Аланы ашыргъаны бла чекленип къалмай, республиканы, аны халкъыны, культурасыны, тарыхыны, адеп-къылыгъыны юсюнден да толу хапар айтады. Алай бла жашлай окъуна республиканы культурасын, туризмни да айнытыугъа юлюшюн къошады.

Окъууун жетишимли бошап чыкъгъандан сора уа къызны, немис тилни уста билгенин, башха билими да терен болгъанын эслеп, «Интурист» фирмада тилманчлыкъ ишге чакъырадыла. Таулагъа ёрлерге,  лыжалада учаргъа республикагъа терк-терк келип тургъан тыш къыраллы туристледен кёпле хар заманда  Зухураны излегендиле. Немислиле уа айырып ыспас этгендиле анга. Аны бла кёп жерлени къыдырып чыгъаргъа онг тапхандыла. Къыз кеси да ала бла бирге таулагъа ёрлеп, зауукълукъ  алгъанды. Аны бир тюрлю спорт белгиси жокъду, алай ол жюрюген маршрутла спортну устасына тартырыкъдыла.

Андан бери кёп заман озгъан эсе да, Зухура бла жолоучу болгъанла унуталмайдыла къонакъбайларын.  Бюгюн-бюгече да тыш къыралладан хар байрам сайын саугъала, письмола, телеграммала келедиле.

Артдан-артха ол бери келген тыш къыраллыла бла таулагъа барыу бла чекленип къалмай, «Интурист» жиберип, кёп тыш къыраллада, алгъыннгы Совет Союзну да аслам жерлеринде болады. Жолоучулукъгъа  турист къауумну таматасыча эм тилманчлыкъ этип да бара тургъанды. Бир ауукъ заманны  «АЛЕНТА» фирманы жолоучулукъ жаны бла директору да болгъанды.

Бусагъатда уа  Искусстволаны Шимал-Кавказ къырал институтунда студентлени немис тилден окъутады. Аны бла ушакъ этгенимде: «Усталыгъынгы былай терк тюрлендирип нек къойдунг?»,- деп соргъанма.

- Манга жолоучулукъда айланыргъа кёп тюшгенди,- дейди Зухура.- Юйде бек аз болуучу эдим. Анам а дайым да жангызлай тургъанды. Ол бири. Экинчиден а, къырал тюрленип, фирмабыз да чачылып, хар ким кесине бир энчи иш мажарыргъа кюрешгенди. Андан сора да, кесиме  бир кесек тынчлыкъ излегенме. Турист фирмада ишлегенимде, юч жюзге дери  жолоучу болуучу эди, биз а, тилманчла, жаланда бешеулен.

Адамла, белгилисича, кёп тюрлю къылыкълыдыла. Аланы бирлери ала бла тюкеннге барырымы, башхалары музейге, ючюнчюлери да бир башха жумуш этерими тилей эдиле.  Хар бирини да кёлюне жетерге кюрешесе. Ол а бир-бирде къыйын болады. Анга да къарамай, мен ол ишими уллу хурмет бла эсгереме.

Башында айтыла келген сылтаула бла Зухура ишин алышындырыуну  сагъышын эте тургъан кезиуде тюбейди анга СКГИИ-ни ректору  Рахайланы Анатолий. Ол аны студентлени окъутургъа чакъыргъанында, арсарлы бола  турмай,  «хау» дейди.

«Сокъуранамыса да?»,- деп сорама. Ол а, бир кесек сагъыш да этип: «Угъай, хар затны да кесини заманы барды. Кёп тыш къыралланы къыдырып чыкъгъанма. Сагъыш этчи кесинг, хар ким жылны узунуна ишлеп, онеки айдан биринде солургъа чыкъса бара эди бир жары. Мен а  онбир айны ичинде тышында, кеси къыралыбызда, тенгиз жагъада неда бир башха сейирлик жерледе… Игиге юйренсенг а, аны излеген да этесе, болсада жашау бир жерде тохтап турмайды», -деп кюледи.

-Студентле бла уа келишаламыса, немис тилге юйренирге сюйгенле кёпмюдюле?

- Студентле –сейирлик къауумдула. Аланы бирлери къадалып окъургъа, билим алыргъа, кёпню билирге сюедиле. Жарсыугъа: «Манга тыш къыраллы тил неге керекди, мен артист боллукъма»,- деп оюм этгенле да бардыла. Кесими жаш заманым бла тенглешдирсем, бусагъатдагъы  тёлю арталлыда башха тюрлюдю. Уллу сёлешип, насийхат этип къарыу жокъду. Хар бирине энчи амал табаргъа керекди да, алай этерге кюрешеме. Институтда алагъа хар не жаны бла да толу онгла къураладыла, ата-аналары да, кёз-къулакъ болуп, бизге болушадыла.

Болсада  студентле бла  ишлеуню  иги жаны да кёпдю. Бирде халинг тап болмай  неда аурукъсунсанг, ала олсагъат ангылайдыла, сора  санга  сагъайып къарарла, дерслерими кезиуюнде да кеслерин тап жюрютюрге кюреширле. Ол заманда бек хычыуун кёрюнеди манга, чыгъа туруучу гурушхалыкъла унутуладыла. Кертисин айтсам, туристле бла ишлеген да тынч тюйюл эди, алай преподавательлиг а андан да къыйынды.

Зухура бла хапар айта келгенибизде мен аны  кандидат илму ишини темасын эшитгенимде, сейир этгенме: «Поэзия Инны Кашежевой: проблемы традиции, жанров, поэтики». Мен аны илмуланы кандидаты болгъанын биле эдим, алай ол немис тил бла байламлы суннганма.

-Аллай ат бла  китап да жазгъанма,-дейди ушакъ нёгерим.-Ол Север Кавказны гуманитар вузларында окъугъан студентлеге бек хайырлыды деп турама. Анда орус тилде жазгъан къабартылы поэтесса Инна Кашежеваны чыгъармачылыгъын комплекс халда тинтилгенди. Китапны, кандидат диссертациямы да жазар ючюн эки жылдан артыкъ заманым кетгенди.

Мени  илму башчым филология илмуланы доктору, профессор Тамара  Эфендиева эди. Кандидат ишиме рецензияны уа филология илмуланы доктору Биттирланы  Тамара бла ногъайлы къыз,  филология илмуланы кандидаты Шахийдат  Курмангулова  бергендиле. Аланы барына да жюрек ыразылыгъымы билдиреме.

Инна Кашежеваны сайлагъаным да бошдан тюйюл эди. Аны чыгъармаларын мен эрттеден бери  окъуйма, сюеме, бек жаратама. Кёпле  биле да болмазла, ол назмуланы къабарты тилден орусчагъа кёчюрюу иш бла да кюрешгенин. Аны хайырындан кёп  къабартылы поэтлени, ол санда  Анатолий Бицуевни, Борис Кагермазовну да, атлары орус тилли окъуучулагъа белгили болгъандыла.

- Ишден бош заманынгы уа къалай ётдюресе?

- Тенглерим,шуёхларым да кёпдюле, заманым аз болса да, ала бла  тюбеширге, хапар айтыргъа сюеме. Андан сора да, бек хычыуун жумушум бла да кюрешеме – китапла окъуйма, ол санда немис тилде да.