«Мигрень къаты тутду эсе, жашил алманы туурап, ашыкъмай ашагъыз»

Школ программагъа кирген чыгъармалада биринчи кере окъугъан эдик «мигрень» деген сёзню. Жарсыугъа, уллу болгъаныбыздан сора кёбюбюз аны не зат болгъанын башыбыздан сынадыкъ. Бюгюн аны юсюнден «Ваш Доктор» деген клиниканы врач - терапевти Хуламханланы Халимат бла ушакъ бардырабыз.

- Халимат Салиховна, мигреньни баш ауруудан энчилиги бармыды? 

-Муну бирси баш аурууладан энчилиги: кезиуден-кезиуге башны бир жаныны къан тамырлары къысылып, къан эркин жюрюмей, къыйнаууду. Бу ауруу врачлагъа белгили болгъанлы 3 мингден артыкъ жыл озгъанды. Артериялада къан билмей, сакъламай тургъанлай, дып-дып этип, уллу басым бла  тебип башлагъаныны  сылтауун алыкъа билалмагъандыла. Болсада  быллай шарт а белгилиди: мигреньден къыйналгъанланы араларында тиширыула эм терк ачыуланыучула, женгил адамла  иги да кёпдюле. «Мигрень» деген сёз француз тилден жайылгъан терминди. Французлула уа аны грек тилден  алгъандыла. Орусчагъа кёчюргенде уа, ол «башны жартысыны аурууу» деген магъананы тутады.

Дуния статистика билдиргеннге кёре, планетаны халкъыны 75- 80 проценти мигреньден, бир кере окъуна болса да, къыйналмай къалмайды. Дагъыда быллай бир шартны да чертирге керекбиз: 50 жыллары толгъан адамланы араларында  андан  тарыкъгъанла бек аз тюбейдиле.

Мигрень бек къыйнардан алгъа неда ол кезиу бла бирге адамны кёзлерин къарангылыкъ басады (туманны ичине тюшюп къалгъанча болады), кёзюне бир къужур затла кёрюнедиле, къулакъларына да аллай таушла эшитиледиле, адам тап сюелалмай, атлаялмай къалады, башы айланады, къусарыгъы келеди.

Бирледе уа ауруулары, алгъадан бир тюрлю белги бермей, тутуп къалады.  Аны  къайсы тюрлюсю да кючню неда акъылны излеген иш бла кюрешгенлени бютюн  бек къыйнайды, бир-бирледе кёлюн аман этеди,  жарыкъны эмда  уллу дауурну кётюралмазча этеди. Тутхан кезиую бошалса уа, саусузну жукъусуратады,  ол мыккыл  болады.

- Кёбюсюнде мигреньден тиширыула къыйналадыла. Некди алай?

- Мигрень тиширыулагъа ата-аналарындан, асламысында аналарындан, кёчеди. Бу ауруудан къыйналгъанланы араларында тиширыула  эр кишиледен эсе он кереге кёпдюле. Бу арт заманлада бардырылгъан тинтиуле кёргюзтгенлерича, мигреньни чыгъыуу адамны кесин жюрютюу жаны бла ишлерин жалчытхан гормонлу  механизмлени ишлеулери бла байламлыды. 

Эр кишиледе жаланда бир  гормон - тестостерон - бар эсе, тиширыулада уа  гормонла экидиле - прогесторон бла эстроген. Тиширыуну саулугъу къаллай болгъаны аланы ишлеулери бла къаты байламлыды. Мигреньден ауругъанланы, бютюнда тиширыуланы, хар ючюнчюсюню гормонлу халлары тап болмагъанын врачла ол ауруу бла бошдан байламлы этмейдиле.

Бизни чархыбызда  гормонланы надпочечникле чыгъарадыла (жаратадыла). Ала тап ишлемей къалсала, гормонлу баланс бузулады, алай бла  адамны  халы да  тюрленеди. Мигреньден тиширыула бютюн кёп нек ауруйдула? Гормон  балансларына бузукълукъла келтирген сылтаула аланы чархларында кёбюрекдиле да, ма ол себепден. Сабийден ауурлукълары, климакслары мигреньни не кючлеген  неда къарыусузландыргъан этедиле.

-Ачыуланнганлай мигрень башланамыды бир-бирледе?

-Ачыуланмазгъа кюрешигиз.  Мигреньден ауругъан эр кишилени хар бешисинден тёртюсюню аналары бу аурууну сынагъанла болгъандыла. Дагъыда  белгилиди: бу ауруу эр кишилени, башларын къаты тутуп, тиширыуладан эсе кёбюрек заманны къыйнайды.  Тиширыуланы ачыуланнган, къанлары бузулгъан кюнлеринде аланы мигрень ауруулары бютюнда къаты тутады.

Невроз халлары, чамланыулары терк-терк къайтарылгъан адамланы нейроэндокринный системалары (ол санда надпочечниклери эм богъурдакъ безлери) уллу кюч къоратадыла. Алай бла уа адамны чархы бир-бир  гормонланы, ол санда адреналинни, тохтаусуз чыгъарып турады. Ол кезиуледе къан тамырла, къысылып, къанны эркин жюрюрге къоймайдыла.

Эр киши эм тиширыу мигрень аурууларындан бираз къутулур ючюн, тынч, ырахат болуп бир ненча сагъатны турургъа керекдиле. Къанны бузулууу-чамланыу - нервалагъа кюч жетиу, къарыуну кёп къоратылыуу, къыздырыучу ичгини  оздурулуп хайырланылыуу, тютюн ичиу, ачлыкъ эм ашдан ууланыу, таза хауаны жетишмеую, жукъуну азлыгъы, оздурулууу, кюнню халыны эм хауа болумланы тюрлениулери, гормонла бла байламлы сылтаула, сабийни жаратылыууна къажау дарманланы хайырланыу дегенча затла барысы да мигреньни бютюн къыйын тюрлюлерини чыгъыуларына себеплик этедиле.

Къысхасы, ачыуланмай, тёгерекдеги адамла бла жарашып жашаргъа керекди. Андан сора да, саннга–чархха хата салгъан  ичгини,  тютюнню унутургъа тюшерикди. Сора дагъыда жукъу бла ойнаргъа жарамайды, кече мыйы солуса, кюндюз  женгил эм тап ишлейди.

-Врач жазмагъан дарманланы ичгенлеге сиз не зат айтырыкъ эдигиз?                         

 - Алгъа врачха барып, ол анализлеригизни тинтип, жазгъан дарманланы хайырланыгъыз. Бизде хар адам кесин багъып башлайды, ол терсди.Сиз ишлеген неда солугъан отоуда таза хауа кёп болурча, дауур мардадан озмазча этигиз. Мигрень ауруулары болгъанлагъа таза хауада тийишлиси тенгли бир айланыу борчду.

Боюнугъузда шаугютлеге кюч жетсе, ауруу бютюн бек къыйнарыкъды, ол  себепден алайда этигизни, жумушакъ массаж этип, къаныгъызны эркин жюрюрча этигиз. Башыгъызны терисин  да массаж этген халда сылагъыз. Башыгъызны жылы суу бла жуууп, олсагъат окъуна жанжаулукъ бла къургъакъсытсагъыз, баш аурууугъуз селирек боллукъду. Мигрень къаты тутхан заманда лимонну жангы къабукъларын къулакъ жанларыгъызгъа, мангылайыгъызны башларыгъызда тийрелерине тийирип тутсагъыз да, болушлукъ чыгъаргъа боллукъду.

Мигреньнге къажау бек иги амалладан бирлери бал  ваннады. Ваннаны тюбюне кюмюшден ишленнген бир затны салыгъыз, аны юсюне жылы сууну жиберигиз, анга уа юч столова къашыкъ бал къуюгъуз. Аны ичинде он минут жатыгъыз. Алай ыйыкъны ичинде юч кере этерге керекди.

- Мигрени болгъан адамны ашы къалай къуралыргъа керекди?                                      

- Къаты бишлакъланы эм къакъ этилген затланы ашамагъыз, кока-коланы ичмегиз, уллу къудоруну эм сосискаланы, тузланнган чабакъланы хайырланмагъыз. Къалын кофени, кючлю ичгилени, бютюнда бег а сыраны эм шампанское чагъырланы ичмегиз. Спиртлери болгъан ичгилени къатышдырмагъыз, ичгиле бла бирге тютюнню уа арталлыда ичмегиз.

Мигрень бек къаты тутхан кезиуледе  жашил  алманы туурап, ашыкъмай ашасагъыз иги болушурукъду. Быхыны, нашаны жангы сыгъылгъан суулары, быхыны(3 кесеги), одуванчикни (1 кесеги) эм шпинатны (1 кесеги) сыгъылып алыннган сууларын бирге къошуп ичсегиз да бек игиди. Аланы бир кюннге юч кере ашардан алгъа ичерге керекди. Къара дугъумгъа, помидорлагъа, бананлагъа да эс буругъуз.  
Багъыуда халкъ медицина къара дугъумну чапыракъларын эм жемишлерин биринчи жерге салып тургъанды. Чий акъ хобуста уа адамны жукълатыргъа эм баш аурууун сынтыл этерге бек иги болушады. Хобустаны жангы сыгъылгъан сууу нерва системаны ишлеуюн тап этерге жарайды.  Фаст–фудну унутугъуз. Аланы чыгъаргъанла этден этилген бутербродлагъа эм башха ашарыкълагъа, татыуларын адам жаратыр, тыш сыфатларын  тап этер ючюн,  тюрлю-тюрлю затла къошадыла. Ол къошакъланы асламысы эм нитратла мигреньни бек сюйген шуёхларыдыла. Къысхасы, ата – бабаларыбыз хайырланнган затланы ашагъыз, таза хауа болгъан жерде турургъа кюрешигиз, жукъугъузгъа сакъ болугъуз эм ачыуланмагъыз.

Ушакъны Байсыланы Марзият бардыргъанды.
Поделиться: