Огъурлу ыз къойгъанды

Бабаланы Магомет Уллу Ата журт урушну кезиуюнде фронтха аскер училищени бошагъандан сора 1944 жылны ахырында тюшеди. Совет армия фашистлени артха кеси куркаларына къыстау къууа эди. Жаш лейтенантны жюреги къууана эди. Урушну Берлинде бошайды. 1945 жылны жайында аскер къуллугъундан эркин этилип, кесини  ата-анасын табаргъа Орта Азиягъа барады. Алагъа Къыргъызстанны ара шахары Фрунзеге жууукъ элде тюбейди.

Тёбен Холамда туугъан жашчыкъ кеси тенглери бла таулада айланыргъа бек сюйгенди. Бызынгы тарыны сыртлары бла буз къаягъа, Жаболаны малчы къошларына, Малкъар тарына дери да баргъанды. Тенглери уа, тёгерегине басынып, окъугъан китапларыны юсюнден аны хапарларына тынгыларгъа сюйгендиле. Энди уа туугъан жеринден узакъда ол сабий жылларындан жаланда эсгериулери къалгъандыла. 

Фрунзеде (шёндю Бишкек) пединститут бар эди. Ары кирип, Магомет аны тарых факультетин айырма бошайды. Школну, анда ишин да бек жаратады. Жаш устаз, кесини дерслеринде озгъан заманны, урушну юсюнден хар затны да тынгылы айтып, окъуучуланы кесине къарата билгенди. Аны тирилигин, иш кёллюлюгюн кёрюп, школгъа тамата этедиле.

Магомет Аскербиевич ишни тап къурар, ол иги барыр ючюн,  кесин аз да аямагъанды – билимин да, заманын да, кючюн-къарыуун да. Ингилиз тилден устаз къыз бла юйюр къурагъанды. Раиса Васильевна ишинде, юй жашауунда да аны ышаннгылы жол нёгери, таянчагъы болгъанлай къалгъанды. Алагъа жаш, къыз да туугъандыла. Алгъа Борис, тёрт жылдан сора уа Жанна. Къыз артда атасыны бла анасыны жолларын сайлагъанды. Аланы ишлерин андан ары бардыргъанды.

Кавказгъа къайтхандан сора Бабаланы юйюр Шалушка элде тохташханды. Ол жыл окъуна (1956) Магомет Аскербиевични элни орта школуна директор этгендиле. Окъуу юйге жай каникулланы кезиуюнде ремонт ишле къыстау бара тургъан кюнледе келгенди.  Бир ауукъ  заманны иш къалай  баргъанына къарап тургъанды. Осал бара эди. Этилгени да аламат тюйюл эди. Юй сюртюучюлени бла малярланы къайдан эсе да келген бригадалары  иги ишлемей эдиле.

Директор этилген жумуш ючюн аланы хакъларын берип,  кетме къояды. Башхаланы тапдырып, ремонтну алагъа этдиреди. Школну тышы, ичинде отоулары да къарагъан кёз къууанырча боладыла. Августда солуудан къайтхан устазла да болушадыла. Тёгерекни-башны тазалайдыла, полланы, терезелени жууадыла. Окъуу башланыргъа школчула жым-жылтырагъан мекямгъа келедиле. Биринчи сентябрь сабийлеге, ата-аналагъа, педагоглагъа да уллу байрам болады. 

Дерсле башланнган биринчи кюнден окъуна окъуучула школда болгъан кезиуню ичинде  битеу хал тюрленнгеннге ушайды: таматаланы бла нёгерлерини арасында аланы кеслерин жюрютюулерини культурасы, тап тута билиулери. Директор устазны ишине жаланда окъуучуланы дерсде алгъан белгилерине кёре угъай,  ол аланы кеслерин тап жюрютюрге, ариу къылыкълы болургъа, адамлыкъны бек аламат ышанларына юйрете билгенине кёре да багъа бергенди.

Битеу педколлективни, класс башчыланы юйретиу ишлерине, класс бла неда школчуну кеси бла бардырылгъан ушакъланы къыйматлылыкъларына контроль этиу, классдан тышында дерсле,  кружокла, факультативле къурау эм бардырыу мында харкюнлюк ишге айланадыла. 

Магомет Аскербиевични   оюмуна кёре, директор кесини ишинде быллай жорукъну башчылыкъгъа алыргъа керекди: «Игиге саналгъан  бир затдан да  къачмазгъа, аман затха уа аз да жол бермезге». Алтмышынчы жылланы ортасында  школда КъМАССР-ни эки сыйлы устазы болгъандыла, онбешисине «Халкъгъа билим бериуню отличниги» деген ат аталгъан эди. Директор, кесини школуну бек иги устазларыны сынауларын жыйышдырып, педагог илмуланы кандидаты деген илму даражагъа жазылгъан диссертациясын жетишимли къоруулайды.

Сынаулу педагог, педколлективни башчысы сабийлени юйретиуде урунуугъа энчи магъана бергенди. Окъуучугъа къууанч келтирип, аны ючюн ёхтемлендирген, кеси ыразылыгъы бла этген, абаданла анга ышаннган урунуугъа. 1960 жылда Шалушкада окъуучуланы комплекс производство бригадасы ишлегенди. Анда къурулуш звено да болгъанды. Ол, колхоз берген участкалада нартюх, чёплеу, кюзлюк будай, кендир ёсдюрюп, кюз артында ахшы тирлик алып тургъанды. 

Школну сынау участкасында уллу  теплица ишлегенди, тахта кёгетле сакъларча эм гюлле ёсдюрюрча жерле жарашдыргъанды. Мюлкню сют-товар фермасында бузоулагъа багъаргъа болушханды, школну жеринде юй къанатлыла тутарча мекямлары да болгъанды. Анда школчула тауукъла, баппушла ёсдюргендиле.

Директор,  битеу бирси устазла да бу жаны бла кеслерини ишлерин бригаданы ары Люся Семенова, Рая Даова, Зоя Нибежева кирген советине, аны членлерине бла бригадир Хажиусуф Заловха толу ийнаныулукъда къурагъандыла. Тирлик жыяргъа уа битеу школ къатышханды.

- Бек башы, - деген эди ол заманда тирликни байрамында Баба улу, - бизни сабийлерибизни къууанчыды. – Ала, керти да, урунуу ишге къатышхандыла. Кеслери этген ишни хайырын кёргендиле. Колхоз хакъны чомарт тёлегенди. Бу затланы барысы да аланы бютюнда иги урунургъа, «тёртлеге» бла «бешлеге» окъургъа кёллендирликдиле.

Андан сора жыллада бригада Москвада ВДНХ-гъа да къатышханды. Он  жылны ичинде комсомолну обкомуну бла КъМАССР-ни Жарыкълау министерствосуну  Кёчюучю Къызыл байракъларын къолдан ычхындырмагъанды. Жыл сайын окъуучуладан экиси-ючюсю Москвагъа чакъырылып тургъандыла. Кёпле уа бизни республиканы эмда СССР-ни Баш Советини грамоталарын алгъандыла. Директоргъа уа ол башчылыкъ этген школну билим бериуде бла юйретиуде жетишимлери ючюн КъМАССР-ни эм РСФСР-ни сыйлы устазы деген махтаулу ат аталады. Школну жетишимлерини юсюнден «Народное образование»  битеусоюз педагог журналда да жазылгъанды.

1961 жылда нартюхню тирлигин жыйып бошагъандан сора кюз арты каникулланы кезиуюнде бригаданы  150 келечиси «Икарусладан» бешиси бла Кавминводну тийрелеринде  экскурсиягъа тебирейдиле. Ала Железноводск, Ессентуки, Кисловодск шахарланы сейирлик паркларында, Пятигорскде Ю.М. Лермонтовну аты бла байламлы жерледе боладыла. Экинчи жыл а бек иги производствочуладан 34-сю, устазладан да ючюсю кеслерини директорлары бла Тбилисиге, Кутаисиге, Къара тенгизни жагъасына, Краснодар крайгъа барадыла.

Школчула тенгизде жууунадыла. Краснодар крайны окъуучуларыны чай, пиринч ёсдюрюу бла кюрешген бригадаларыны келечилери бла тюбешгендиле. 1964 жылда уа,  шалушкачы сабийлени Къырымгъа элтип, уллу экскурсия къурагъандыла. Ала Симферопольда, Бахчисарайда, ачыкъ кёкню тюбюнде археология шахарла-музейле Чуфут къалада эм Херсонесде, Къырымны жаухары  – Ялтада, Жигит шахар Севастопольда айланып, уллу зауукълукъ тапхандыла. Битеу ол затланы барысына да школчула кеслери ишлеп алгъан ахчадан тёленнгенди.

1966 жылда партияны  Чегем район комитетини оноуу бла Бабаланы Аскербийни жашы Магометни Каменка элни къатында тутмакъла тургъан колонияда ишлерге кёчюредиле. Анда тутмакъланы ингирги смен школунда окъутуу-юйретиу  ишни тийишлисича къураргъа керек эди. Школда окъутуу бек къарыусуз эди, тутмакъла бла юйретиу иш а жокъну орунунда эди.

Жангы директорну   келиую бла хал терк тюрлене башлайды. Аны битеу да учрежденияны парторганизациясыны секретарына айыргъанларындан, артда ол КПСС-ни райкомуну бюросуну члени болгъандан сора уа школну магъанасы иги да кётюрюледи, педколлективни бла отрядланы юйретиучюлерини советини юйретиу ишлери уллу хайыр береди.

Бу аламат адам, тауушлукъ педагог дуниядан кетгенли он жылдан кёп болады, алай аны  таныгъанла, биргесине ишлегенле  аны  унутмагъандыла. Ол школну къаллай жетишимине да, сабийча, къууаннганды, Чегем ауузуна походха баргъанларында, барысы бла да бирге пионер отну къатында ойнай эди, кюле эди. Школ теплица ишлегенлеринде, растворну уа къалай жарашдыра эди, школну сынау участкасында терек бахча салгъанларында,  розаланы аллеясын жарашдыргъанларында,  кеси да къатышып, къалай башчылыкъ эте эди, тирлик жыя туруп, къолу бла нартюх кочанланы къалай сындыра эди... 

Геннадий КОМОДОВ.
Поделиться: