Иши, сёзю да асыл эди

Къыралына, Ата журтуна, халкъына таза кёлю бла къуллукъ этген ахшы адамларыбызны арасында Чеченланы Шахан-Герийни жашы Шамилни атын энчи белгилерчады. Ол аягъы юсюне болгъан кюнден башлап ахыр такъыйкъагъа дери ариу халда жашагъанды, къайда ишлеген эсе да, атын махтау бла айтдыргъанды.

Шамил 1919 жылда 13 мартда  Къашхатауда туугъанды. Билим кёллю жаш, Нальчикде педучилищени бошап, Пятигорскеде курслада окъугъанды. Андан сора урунуу жолун 1939 жылда туугъан элинде башлагъанды. Ол жыл окъуна аны аскерде къуллукъ этерге алгъандыла. Бёкем санлы, къарыулу жаш атлы аскерге тюшгенди. Ата журтун къорууларгъа кёл салып юйреннгенди.

Мамыр къыралыбызгъа билмей тургъанлай душман чапханда, тёрт кере Къызыл байракъ бла саугъаланнган гвардиячы 54-чю атлы аскер полкда  къуллукъ этгенди.  Ол а Маньчжурияда орналгъанды.  Алайы Япония бла чекде болгъаны себепли  кюн сайын да бизни аскерлеге чабыууллукъ этилгенлей тургъанды. 

Къыркъ биринчи жылда Чечен улу эки нёгери бла чекни сакъларгъа чыкъгъанды. Ол кече Японияны жанындан юч диверсант чекден ёте тургъанлай, Шамил нёгерлери бла аланы алларын  тыйгъанды. Алайда къол кюч бла согъушуу башланнганды. Шамилге да бичакъ жара тюшгенди. Къалай-алай  болса да, Чечен улу Николай Коваленко эм Къурманбий Заидов  (къумукълу жаш) бла бузукъчуланы заставагъа сюрюп келгендиле.

Ала уа революцияны заманында тыш къыралгъа къачхан акъ аскерчилени жашлары болуп чыкъгъандыла. Алагъа соруу этилгенде белгили болгъанына кёре, ючюсю да темир жолну чачдырыргъа келгенлерине женгдиргендиле. Ол жигитлиги ючюн заставаны начальниги Шамилни аскер училищеге окъургъа жибергенди.

Уллу Ата журт уруш башланнганда уа лейтенант Чеченланы Шамил кеси ыразылыгъы бла, башда айтханымча, 7-чи атлы гвардиячы атлы аскер корпусну 14-чю гвардиячы дивизиясыны 54-чю полкуну къауумунда урушха киргенди. Кёп да бармай  аны разведка взводха командир этгендиле. Атлы аскерни жигитлиги ол кезиуде битеу Белоруссиягъа белгили болгъанды, ол душманны тылына  ётюп уруш этгенди.

1944 жылны кюзюнде тамата лейтенант Чеченланы Шамилни разведка къауумуна Висланы ары жанына ётюп, душманны къорууланыу ызын белгилерге буйрукъ берилгенди. Кече къарангысы бла Шамил, тасхачыланы ызындан тизип, душманны тылына, 20 километр тереннге, киргенди. Алайда жашагъан совет адамлагъа да сора, кеслери да тёгерекге кёз жетдире, душманны адам санын, техникасын да тергеп,  немисли офицерни да жесирге алып, ызларына къайтхандыла.

Ол жолгъу кишилиги ючюн Чечен улуну саугъаларына Къызыл Жулдузну экинчи ордени къошулгъанды. Андан сора да, бизни Шамил аллай къыйын «жумушла» бла душманны тылына кёп кере баргъанды, ёлюмню бетине къарагъанды, жигитлиги, батырлыгъы,  эслилиги бла атын айтдыргъанды.

Ахырында уа Берлинни алыр ючюн баргъан сермешлеге да тири къатышханды. Батыр офицерни кишилигине анга берилген башха аскер орденлери, майдаллары да шагъатдыла. Ата журт урушну I  эм II даражалы орденлери, «Варшаваны азатлау ючюн», «Берлинни алгъаны  ючюн», «1941-1945 жыллада Уллу Ата журт урушда хорлау ючюн» майдаллары  эм башха саугъалары бардыла.

1946 жылда октябрь айда Шамил аскерден къайтханды. Анга туугъан жерине жол бегитилип эди. Ол урушда болгъанда, юйюрю орта Азиягъа кёчюрюлген эди да, атасын, анасын излеп Къыргъызстаннга келгенди. Анга ол къалай къыйын кёрюне эди. Ата журту ючюн къанын-санын аямагъан офицер къыралны аллында ышаныусуз болуп, комендантха барып, ай сайын, мен жеримден тепмегенме деп, къол салгъанны учузлугъу, таулу жашланы кёбюсюнча, аны  да инжилтгенди.

Алай жашауну къыйын ауушларындан ауаргъа  юйреннген жаш энди кесин педагог ишде сынаргъа таукел болгъанды. Сау онбир жылны орта школда алгъа завуч, ызы бла директор болуп ишлегенди.

Ол кезиуде Къыргъыз къырал университетни история факультетин да бошагъанды. Эллинчи жылланы ортасында,  къыралда политика жумушагъанда, Чечен улуна туугъан жерибизге атланыргъа жол чыкъгъанды. Анга окъуу жыл 1957   жылда   Къабарты-Малкъарда башланды. Ол жыл окъуна Шамил Шахан-Гериевични Прохладна районону таматасына салдыла.  Алай анга анда кёп ишлерге тюшмеди. Ол кёп да турмай КъМР-ни жарыкъландырыу  министрини орунбасарыны къуллугъуна салыннганды. Анда уа 1972 жылгъа дери бет жарыкълы уруннганды.

Республикада билим бериуню тап къурагъаны, аны айнытыугъа тийишли юлюш къошханы ючюн быллай къырал саугъалагъа  тийишли болгъанды: «КъМАССР-ни школуну сыйлы устазы» деген атха,  Урунууну Къызыл Байрагъыны, «Сыйлылыкъны Белгиси» орденлеге. Ол  КПСС-ни область эм шахар комитетлерине членнге, КъМАССР-ни Баш советине эм Нальчик шахар советни халкъ депутатына бир ненча  кере сайланнганды. 1975 жылдан башлап 1980 жылгъа дери кезиуде Шамил Шахан-Гериевич Нальчикде ВЛКСМ-ни 50-жыллыгъы атлы педучилищеге таматалыкъ этгенди, педагог кадрла хазырлаугъа уллу къыйын салгъанды. 

Былайда мен аны  илму ишини юсюнден энчи айтыргъа сюеме. Ол кесини кандидат диссертациясын хазырлай туруп, педагогиканы тарыхына терен кирип, жаш тёлюню юйретиу системасын игилендириуню кёп тюрлю проблемаларын кётюргенди. Андан сора да, малкъар школлагъа  бир къауум окъуу китапны эм окъуу  методика пособияны жарашдырып чыгъаргъанды. 1995 жылда халкъ депутатланы Нальчик шахар советини оноуу бла анга «Шахарны сыйлы гражданини» деген ат аталгъанды.

Энди уа Чечен улуну жамауат жашауда магъаналы борч тамамлагъаныны юсюнден айтыуну тийишли кёреме. Ол сау 15 жылны ичинде урушну, урунууну   ветеранларыны (пенсиячыланы) шахар советине башчылыкъ этгенди, социальный-право  вопросланы тамамларгъа, миллетлени араларында шуёхлукъну кючлерге, жаш тёлюню патриот ниетде юйретиуге дайым къайгъыргъанлай тургъанды. 

Кесин башхаладан ёрге салмагъан, адепли, намыслы, иш кёллю адам эди. Аны профессионализм жаны бла  тынгылылыгъы, тутхан ишинде жууаплыкъны сезе, биргесине ишлегенлеге къабыргъасын жарашдыра билгенине кёпле сукъланнгандыла. Аны къураучу хунери эди коллективини адамларын бир бирине жууукълашдырыугъа, ызындан тизерге кюч-къарыу берген.  

Шамил Шахан-Гериевич къолунда ишлеген хар адамгъа жууукъ бола билгенди, аны ючюн къайгъыргъанды, тилек бла келгеннге болушханды. Коллективде не аз да даулаш чыкъса, бир тюрлю кёлкъалдылыкъ тууса, аланы шошайтханды, жарашыулукъ болурун кеси боюнуна алгъанды.

Биз багъалы кёрген Шамил Шахан-Гериевич Ата журтуна кертичилиги, адамлыкъ даражасы бла шахарны ветеранларына юлгю эди. Биз аны жарыкъ сыфатын, махтаулу ишлерин кёп заманнга эсибизде тутарыкъбыз.
 

АБДУЛЛАЛАНЫ Мустафа, ветеранланы Нальчик шахар советини председатели.
Поделиться: