Уста мараучу

Уллу Ата журт урушну солдатлары

Холаланы Локъманны жашы Магомет Бызынгыда  жетинчи классны бошагъандан сора колхозда эсепчи болуп ишлегенди. Атасыны: «Жашым,  санынг къыйналгъанлыкъгъа, къолунгда тутхан ишинги тынгылы этерге кюреш, адамны намысын кётюрлюк жаланда олду»,- деген сёзлерин хар заманда  эсинде тутханды. Кесини  нёгерлерини арасында кёп затла бла айырмалы болгъанды. Гитче калибрли ушкокдан илишан атыуда аллына хазна адам чыкъмагъанды. Аны  турникде ойнагъанына сабийле угъай да, таматала да сейир этип  къарагъандыла. Къол таш  атыуда школда биринчи жерни алып тургъанды. Эркин тутушууда аны аркъасы жерге тийип  киши кёрмегенди. Хола улу, жыл  саным жетип, аскерге  теркирек барсам эди, деп да бек ашыгъа эди.

…1938 жылны кюз арты. Район военкоматны аллында кёп адам жыйылгъанды. Бюгюн мында кеслери ыразылыкълары бла Къызыл Аскерни тизгинлеринде къуллукъ этерик  жашланы ашырадыла. Холаланы Магомет да аланы ичлериндеди. Ол Монголияны чегине тюшеди. Нёгерлеринден бир-бирлери, биринчи кюнден окъуна солдат жашауну къыйынлыгъына чыдаялмай, тарыкъсала, аланы жапсарыргъа кюрешеди. Эрттенликде турургъа буйрукъ болгъанлай, барындан да  алгъа чабып, сууукъ суу бла къол-бет жууп, ундуругъун жыяды. Кюн сайын аскер ишге юйренеди. «Максим»  пеулемётну кереклерин терк чачып, терк жыяды. Артдан-артха аны кёзлери байланып тургъанлай окъуна жыйыучу эди.

Арадан бир жыл озгъандан сора, Магомет эм аны нёгерлери аскер усталыкъгъа толу юйренедиле. Юйден келген къагъытланы къууанып окъуй, ол жууукъларын  кесини солдат жашауунда болгъан жангылыкъла бла шагъырей этеди. Алай, жарсыугъа,  уруш башланады.

…Поезд кече, кюн да барады. Солдатланы хар бири кесини  ишин этеди. Бирлери кёлеклерине акъ жагъаланы тигедиле, экинчилери чурукъларын тазалайдыла. Гитараны согъуп, жырлагъанла да бардыла. Командирле, артыкъда политика къуллукъчула, солдатланы къатларындан хазна  кетмейдиле. Фашист Германия бек кючлю душман болгъанын, сермешле уа чексиз къыйын боллукъларын ангылатадыла.

Фашистле битеу  кючню бизни ара шахарыбыз -Москва таба бурадыла. Бизни командованиябыз да  керекли мадарланы этеди. Кёп  аскер бёлюмлени Москваны тийресинде жыяды. Эшелон сермешле баргъан жерге жууукълаша келгени сайын, фашист самолётла  анга бютюн  кёп чабыууллукъ  этедиле. Бир кесекден а  юч бомба да  тиеди. Жаралы болгъанла болушлукъ излейдиле. Кёп адам ёледи.

Магомет къуллукъ этген аскер бёлюмге  алайдан ары жаяу барыргъа тюшеди. Ол  «Максим» пулемётну станогун аркъасына салып элтеди. Азыкъ ашаргъа тохтагъанлай, бир  капитан  келип, Можайск шахаргъа уллу къоркъуу тюшгенин  ангылатып, аны ючюн сермеширге тюшеригин билдиреди…

Сёзсюз, бизни жаныбыздан ёлгенлени, жаралы болгъанланы саны да аз тюйюлдю. Бир лентаны бошап, экинчисин салыр ючюн Магомет нёгерине «хайда, терк» дегенлей, ол къычырыкъ этип, артына ауады. Командир аны эслеп, Магометге болушлукъ жибереди. Алайда Хола улу  кеси да  ауур жаралы болады.

 …Томск шахар. Госпитальда кёп жаралыгъа багъадыла. Ол кюнледе Москваны къатында болгъан сермешде бизни аскерчилерибиз уллу жигитлик этгенлерини юсюнден Совинформбюро билдиреди. Жаралыла радио бла панфиловчуланы жигитликлерини юсюнден хапарны да эшитедиле.

Госпитальдан теркирек чыгъып, фронтха къайтыргъа ашыкъгъанлыкъгъа, Хола улуну башха жанына -Новосибирскеге жибередиле. Магомет связьда ишлерге юйренеди. Керекли радиостанцияны иши бла шагъырейленеди. Юч ай озгъандан сора аскер бёлюмню санында сермешлеге къатышыргъа хазырланады. Связь аппаратураны кече-кюн да къатында болуп, ол тохтаусуз ишлесе, сермеш баргъан кезиуде аны магъанасы уллу боллугъун Магомет бир заманда да эсинден  кетермегенди. Сермеш къыстау болгъанда, связь баргъан жип юзюлюп къалса, аны теркирек бирге къошуп, жангыдан ишлетирге да ол борчлу болгъанын билгенди жаш, кёп  кере  алай этгенди. Курск, Орёл, Белгород шахарланы тийрелеринде болгъан уллу сермешле Хола улуну эсинден бир заманда да кетмегендиле, кетерик да тюйюл эдиле.

Къаты уруш бара тургъанлай, батальон бла полкну арасында связь юзюлюп къалады. «Терк окъуна связьны тохташдырыргъа», деген буйрукъну эшитгенлей, Магомет, автоматын да алып, жип чулгъамны да аркъасына атып, чыгъады. Топ окъла асыры кёп атылгъандан, тёгерекде бир зат кёрюнмейди. Чунгурдан-чунгургъа секире, иги кесек барады. Бир гитче суучукъну къатына жетгенлей, жипни  юзюлюп тургъан жерин  табып къошады. Связь ишлеп башлайды. Ол жигитлиги ючюн Холаланы Магомет Ата журт урушну биринчи даражалы ордени бла саугъаланнганды.

Андан арысында сермешледе да бизни аскерчилерибиз дайым да онглу болуп келгендиле. Магомет да кеси къуллукъ этген аскер бёлюм бла бирге кюн сайын алгъа баргъанды. Прибалтика республикаланы  азатлар ючюн баргъан урушлагъа тири къатышханды. Къысха заманны ичинде Кенигсберг (Калининград) шахарны алыргъа буйрукъ  келгенде, сау  ыйыкъ хазырланадыла. Хар аскер бёлюм бир бири бла къаты байламлыкъ жюрютюуню  мадарларына юйренеди . Магомет радиостанциясын, автоматын хазырлайды. Фашистле ол шахарны бермез ючюн къолларындан келгенни аямайдыла. Алай бизни аскерчилерибизни тыялмайдыла. Душманны артдан -артха  сюредиле. Магометни ёшюнюнде дагъыда «За отвагу» деген эки эм башха майдалла да жылтырай эдиле… Хорламгъа да ол Кенигсбергде тюбегенди.

Солдатла юйлерине къайтыргъа хазырланнган кюнлени биринде полкну командирини политика жаны бла орунбасары , келип, Магометни бир жанына чакъырып, аны аскерде къуллукъ этерге къалырын тилейди.

 Бир кесек сагъыш этип, тамата сержант Холаланы Магомет кесини оюмун айтады. Аскерден эркин  этип  жиберселе, Орта Азиягъа жууукъларын кёрюрге барыргъа  сюйгенин билдиреди. Ахлуларына тюбеп, ала кёрген кёп  къыйынлыкъланы юсюнден эшитгенинде, жюреги къыйналады. Алай дагъыда, аскер бёлюмге къайтып, эки жылны къуллукъ этеди.

Туугъан жерине келгенден сора Магомет Нальчикни нефтебазасында онтёрт жыл ишлегенди. Аны  иши, жашауу да жаш тёлюге юлгюдюле. Ол , урушда  алгъан жаралары къыйнап башлагъынчы  мектепге да жюрюп, сабийле бла кёп тюбешиулеге къатышханды. Ол  бир жерде да кесини намысын тюшюрмегенди.

Уллу Ата журт уруш башланнганлы 81  жыл болуп келеди. Холаланы Локъманны жашы Магомет да энди мындан ары  бир адам да  аллай кюйсюз урушну сынамасын деп, жашындан туугъан Фаризатны, Исламны,  Амираны юйюрде бек кичи  Сафиятны ийнакълай, кюн сайын алагъа тынчлыкъ, мамырлыкъ тилеп жашагъанды. Ол 97 жылы болгъанда  дуниясын алышханлы.