Сабийни школгъа хазырлыгъыны белгилери

Кёп къалмай  сабийле школгъа барлыкъдыла. Аланы араларында энчи эс  биринчи классха тебирегенлеге бёлюрчады. Нек дегенде, аланы жашауларында жангы кезиу башланады. Ары дери юйреннген жашаулары толусунлай тюрленирикди. Кесигиз билгенден, аллай уллу тюрлениулеге уа уллу адамла окъуна тынч юйреналмайдыла. Аны себепли, ол жангы коллектив бла тынч келиширча, буюкъмай жюрютюрча кесин ушакъла бардырыргъа, кёп затны ангылатыргъа тийишлиди. Окъуй бла жаза билиуню магъанасы да уллуду. Алай сабийни жюрек тынчлыгъы, психикасы бла байламлы кезиуню жибермезге керекди.

Ол затны юсюнден биз «Топчукъ» деген араны сабий психологу Алийланы Гульнара бла ушакъ бардыргъанбыз.

- Гульнара Руслановна, сабийлерин школгъа берлик ата-анала биринчиден не затха эс бёлюрге борчлудула? Кёпле айтханнга кёре, бек алгъа аны жаза  бла окъуй билиуюне энчи магъана берирге керекди…

- Школгъа хазырланыуда артыкъ зат болмайды. Насыпха, сабийлени асламы сабий садлагъа жюрюйдюле эм ала бла анда юйретиучюле кюрешедиле. Игими, аманмы - ол башха сорууду. Алай окъутууну юсюнден айтханда, анда тюз бу эки айда угъай, иги да алгъадан башласа игиди. Бютюнда сабий садха бармагъанлагъа ол бек магъаналыды. Нек? Ала башхалача коллективде кеслерин жюрютюуню жорукъларын билмейдиле. Юйренирге жюрюселе уа, анда биргелерине баргъанла бла бир кесек халгъа тюзелиликдиле. Окъутууну юсюнден энчи айтханда уа, хар устазны да анга кёз къарамы башхады. Бирле сюйген окъуна этмейдиле сабий хазыр болуп келсе. Нек дегенде, ала кеслерини методикалары бла, программа бла окъутуп башлайдыла. Бир школда окъуна  устазла башха-башха программаланы хайырланыучуларын билебиз. Школгъа сабий юйренирге жюрюйдю да, ол жаны бла иш тынч-тынч барыры хакъды.

Былайда мен, бек алгъа, аны психология жаны бла халине эс бёлюрге чакъырама. Кёп ата-анала сабийлерине 6 жыл толгъанлай аны школгъа чапдырып берирге сюедиле. Алай ол жыл санда аллай жууаплы атламгъа сабийлени бир 90 проценти хазыр тюйюлдюле. Сабийни айныуунда хар ай да магъананы тутады. Аны хар ата-ана да ангыларгъа керекди.

- Керти айтасыз, 6 жылларында тамамларгъа сюймеген жумушланы ала бир къауум айдан ыразылыкъ бла этип башлагъанларын эслейбиз…

 - Хау, тюз эслегенсиз. Мен да аны юсюнден айтама. Сабийни акъылында школ зауукълу жерча алай кёрюнеди. Сора ол ары жюрюп башлап, жетишалмай тебиресе уа, аны жюрегинде ол сюймекликни къара булутла алышындырадыла. Ол жюрюрге сюймей, жюрюсе да солуу кюнлени уа баш кюнден башлап сакълап тебирейди. Аллай зат болмаз ючюн а психолог бла ушакъ бек керекди.

Дагъыда сабийлени бир къауумларына кёп заманны жерлеринде тепмей олтуруу да къыйынды. Практика кёргюзтгеннге кёре, аллайла жыл санлары 7 жетмегенлени араларында асламдыла. Ол болум устазгъа дерсни бардырыргъа да чырмаулукъ этеди. Башхала да аны ол халин кёрюп, алагъа да алай жарарыкъ сунадыла. Устаз а дерсинми ётдюрсюн огъесе аланы тынчайтыргъамы бёлюнсюн? Бу затланы нек белгилейме энчи десегиз, сабийни  школгъа 7 жылгъа дери бериуден артыкъ уллу хайыр болмайды. Бек биринчиден, ол кеси къыйналады. Экинчиден - сиз кесигиз, ючюнчюден а - устаз.

- Окъургъа бла жазаргъа юйренип барыуну юслеринден а не зат айталлыкъсыз?

- Былайда не игиди, не аманды деп айтхан къыйынды. Аны айтханым, хар неда сабийни айныуу бла байламлыды. Сёз ючюн, акъыл жаны бла артыкъ иги айнымагъанлагъа бу затлагъа юйренип барсала хата боллукъ тюйюлдю. Школда ала аны жангыдан ётюп, билимлерин бегитедиле. Алай орталыкъ неда бек иги айныгъан сабийлеге уа дерсле сейир кёрюнюрюк тюйюлдюле. Ала аны кезиуюнде башха затлагъа бёлюнюрюкдюле. Нек дегенде, ол устаз айтхан затланы ала биледиле эм терк жазып, окъуп бошайдыла. Сора бош заманларында уа башхалагъа чырмаулукъ этедиле, устаздан а башха затны юсюнден айтырын тилеп тебирейдиле.

Дагъыда сабийни кюч-къарыуу да тийишлисича айнып болургъа керекди. Ол да бек магъаналы кесекледен бириди.

- Бу сиз белгилеген затладан сора да не зат билирге керекди сабий?

- 6-7 жылына ол къайсы къыралда жашагъанын, аны ара шахарын, кесини орамын, юйюню номерин, ата-анасыны толу атларын, аланы ишлеген жерлерин, жылны кезиулерин, айланы бла кюнлени атларын ажашдырмай айта билирге борчлуду. Андан тышында да тёгерекде къудуретни юсюнден хапары болургъа керекди.

- Кёп магъаналы кезиулени ачыкълагъансыз. Сау болугъуз.