Жерде таугъа, кёкде жулдузлагъа аты аталгъанды

  (Холамханланы-Аналаны Тамараны эсгере)

Холамханланы Сахайны къызыны- Аналаны Тамараны юсюнден  озгъан заманда айтыргъа арталлыда сюймей эдим, алай не амал…

Мен аны эрттеден да иги билгеним, таныгъаным себепли, ол аламат къызыбызны атын газетибизде  энтта да бир кере айтып, эсге тюшюрюп, хурмет этиуню кесими борчума санайма.

Север Кавказда альпинизмден СССР-ни  спорт устасы деген атха тийишли болгъан биринчи таулу тиширыуну, жюреги  тутуп,  2006 жылны  7 январында ауушханды. Альпинист къыз  кеси  жашауунда тау тёппелеге къыркъдан артыкъ кере ёрлегенди. Аланы араларында Минги тау, аны тийресинде Пик Шуровского, Тонгуз-Орун, Шхелди тау эм Тютю-Башы да бардыла. Бу тауланы энчи белгилеп айтханым, ала ёрлерге къыйынлыкълары бла бешинчи категориялыладыла.

 Къаллай бир километр жолну ётген болур ол сыртында ауур жюгю бла. Атлары айтылгъан альпинистле Михаил Хергиани, Джумбер Кахиани, Шакир Тенишев, Геллия Степанов, Азрет-Али Керимов бла бирге буз къаялагъа      ёрлегенди, аладан кёп затха да юйреннгенди.

 Бийик тау тёппелеге, бютюнда бек буз къаялагъа, хар ким да ёрлеяллыкъ тюйюлдю. Тиширыуланы юсюнден а айтмай окъуна къояйыкъ. Тамара уа ёрлегенди. Ол ариу тиширыу, эр кишича, жюреги, батырлыгъы, жигерлиги, тирилиги да болгъан адам эди.

 Къыз хар жаны бла да атасына ушаргъа кюрешгенди. Аны анасы  урушдан сора кёп бармай ёлгенди. Атасы Сахай а беш сабий бла къалгъанды. Жашаргъа керек эди. Сабийлени аякълана  келгени ишге тохташа баргъанды. Тамара да жети жылында  ишлеп башлагъанды. Орта Азияда жашагъанларында, кесинден бир кесек абаданыракъ таулу жашчыкъла, къызчыкъла  бла да тенг бал туз- чюгюндюр ёсдюргенди, аны хансын артханды.

Тауланы ариулукъларын, аламатлыкъларын да Тамара бек алгъа Къыргъызда кёргенди. Географиядан устазлары  сабийлени  бир жол  таула тийресине  жолоучулукъгъа элтгенинде. Бийикликге сюймеклиги школчу къызны Фрунзеде парашютчуланы спорт секциясына келтиргенди. Атасына уа медсестраланы курсларына жюрюйме деп тургъанды. Сахай, къызы  къаллай курслагъа жюрюгенин билип, парашютчула къоннган майданнга келгенден сора, ол къалай ачыуланнган эди. Инструкторла уа  къызны, бир бирге ал бермей, махтай эдиле. Сахай, Тамараны сайлаууна ыразы болмаса да, аны сюйген ишинден тыймагъанды.

   1957 жылда туугъан эли Бызынгыгъа келгинчи ол парашют бла онбир кере секиргенди.

Элде школну бошагъандан сора, Нальчикге келип, техникумгъа да киреди, аны  альпинизмден секциясына да анда жюрюп башлайды.

 60-чы  жылланы аллында таулагъа алгъыннгы Совет Союзну  кёп жерлеринден  жаш адамла келе эдиле. Альпинизмни даражасы, сыйы да уллу болгъанды ол жыллада. Бу спорт Къабарты-Малкъарда жаратылгъанды, деучю эди Тамара.

 Ол бир талай жылны республиканы альпинизмден жыйымдыкъ командасыны санында болгъанды. Маршрут  къыйын болса да, Тамара, нёгерлеринден уялып, битеу кючюн  жыйып, алгъа баргъанды. «Ёлсем да, жетер жериме жетгинчи тынчайырыкъ тюйюлме. Кеси- кесинги хорлап, алгъа бараса, артда уа женгил болады. Спортсменле анга  «Экинчи солуу» дейдиле. Тауну тёппесине чыгъып андан къарасанг а, алай игиди, алай ариуду, сёз бла айтып ангылатхан къыйынды. Ол ариулукъну суратлада телевизорда кёрюрге боллукъду. Алай аны кесинг кёзюнг бла кёрсенг, ёмюрге да унуталмайса»,- деучю эди тауланы сюйген къыз.

 Тамара, Аналанны Хасымгъа эрге баргъанда да, альпинизмни къоймагъанды. Хасым кеси да самбодан спортну устасы болгъаны себепли аны итиниуюн тюз ангылагъанды.

Артда къыз Къабарты-Малкъар къырал  университетни физика-математика факультетин  да жетишимли бошайды, бир талай жылны школда устаз болуп да тургъанды. Къагъанакъ сабийин къайын анасына  къоюп, ол школчуланы таулагъа  кёп кере элтгенди. 60-чы  жылланы  ахырында уа Нальчикде «Севкавэлектроприбор» заводда инженер болгъанды. Анда ишлей тургъанлай, альпинизмден республикалы  кёп эришиулеге да  къатышханын къоймагъанды. Артда уа ол  Долинскеде дарман суула, балчыкъ  бла бакъгъан  жерде да талай жылны инженерлик этип ишлегенди. Аны башламчылыгъы бла  кёп аппаратланы ишлери тюрлендирилген, механизацияланнган  эдиле,  дарман хансла бла багъыу да жашаугъа  сингдирилген эди.

Альпинистле былай айтадыла: тауланы билген шуёхлукъну да биледи. Тенглик эм бир бирге болушуу  - ол шартда хар кимде да болургъа тийишлидиле, алай  ала таулагъа ёрлегенлеге бютюнда бек керекдиле. Таула адамны чыдамлыкъгъа, жигитликге, къоркъуусузлукъгъа юйретедиле. Тамарада ол ышанланы барысы да бар эдиле.

Альпинизмден  СССР-ни  спорт  устасы болур ючюн, Тамарагъа къыйынлыгъы 5 «б»  категориялы бийикликге бир чыкъса окъуна тамам эди. Ол а эр кишиле жай айлада чыгъыучу Тютю-башы, Ушба, Пик Шуровского, Тонгуз оруннга неда Монголияны Муварык деген тауларына бир-бири ызындан къыш айлада  чыгъып тургъанды. Биринчи кере команда бла чыкъса,  экинчи кере уа кеси  команданы элтип болгъанды. Хар жолдан а къыйындан- къыйын, бийикден-бийик…

Бир жол а Ленинграддан альпинистлени къаууму келеди. Тамара аны аллында кюн кезиулю ёрлеуден  эннген эди. Тюшюп келе, таш тийип, ол сол  къолун ачытады. Анга да къарамай,  ленинградчы альпинистлени таулагъа элтгенди. Къолу сынып, гипс салынып  тургъанын киши эслеген окъуна  этмегенди. Алай  энишге тигелегенден сора уа ленинградчыла, ма сиз махтагъан  таулу къызыгъыз кючден  къайтханды, баралгъан да эталмай, дегенни айтып, дау  саладыла. Аны эшитгенде, Тамараны нёгерлеринден бири, чабып келип, аны  курткасын юсюнден тартып тешеди. Сора ленинградчыла, гипсни кёргенлеринде, кечгинлик  тилейдиле.

 Жашауда да тюбеген къыйынлыкълары Тамараны бюгалмагъандыла. Алай туугъан кюнюнде ёлген онбешжыллыкъ жашчыгъы уа аны жюрегине ёмюрде да сау болмазлыкъ жара салгъан эди. Жашыны къабырына жюрюп, аны бла кёп сёлешгенди. Юйюне келсе уа, баш иесини жюрегин къыйнамайым деп, кёз жашларын букъдура, кёл этдирирге кюрешгенди.

Адам биргесине ол дуниягъа бир зат да элтмейди. Бу дуниядагъылагъа уа ол этген ахшы ишлери, айтхан ариу сёзлери  къаладыла. Тамара уа кёплеге сёзю, иши бла да болушханды. Дарман кырдыклада ангылауу уллу эди, аланы таулада жыйып, бахчасында да ёсдюрюп, жарашдырып, дарман этип да кёплеге жарагъанды.

Аны аты тёрт  минг метр бийиклиги болгъан Кавказ тауланы бирине аталгъанды. Таулу къызны атын кёкде жулдузладан бири жюрютеди.

                                              

Холаланы Марзият.
Поделиться: