Акъылларын, эслерин, оюмлулукъларын айнытыргъа кёлленип

Арт кезиуде билим бериуде тюрлениуле, окъутууну  качестволу этиуге бурулгъандан сора да, сабийлеге къошакъ билим бериу, аны алыргъа хар жашны, къызны да къолундан келирча этиу бла къысха байламлыдыла. Бюгюннгю жашау жаланда школчулагъа угъай, садикге жюрюгенчиклеге окъуна огъарыда сагъынылгъан юйретиуню кереклисин эртте ачыкълагъанын да кёребиз. Аны алайлыгъын а республикада  жылдан-жылгъа жангыдан ачыла баргъан тюрлю-тюрлю арала да белгилейдиле.

Бусагъатда дагъыда «ментальная арифметика»  сёз тутушну аслам эшитирге тюшеди.  Ол  ангылам да жаш тёлюню окъутуу, бютюнда бег а юйретиу бла байламлыды. Сабийлени ол система бла тюшюндюрюу Японияда озгъан ёмюрледен да белгилиди. Бизни къыралда уа ментальная арифметиканы мурдорун Владимир Федяй салгъанды, программаны, китапланы да кеси жарашдыргъанды.

Алгъаракълада Нальчикде да «Амакидс» (Балкарская орам, 98) деген ат  бла сагъынылгъан ызда ишлеген ара ачылгъанды (Москвадагъыны филиалыды).  Бери шёндю 50 чакълы жашчыкъ бла къызчыкъ келедиле. Ала жаланда шахардан угъай, бирси жерледен да жюрюйдюле. Кеслери да жети къауумгъа юлешинедиле.

Мында сагъынылгъан программагъа тийишлиликде 5-16 жыллыкъланы окъутадыла. Дерсле  шабат эм ыйых кюнледе бардырыладыла. Энчи юйренирге сюйгенле уа ыйыкъны бирси кюнлеринде келедиле. Аланы барысын да тренерле Чочайланы Аслижан бла Аминат Тхагапсоева тюшюндюредиле.

Араны директору Алийланы Мурадин бу система бизни къыралда беш  жылдан бери  ишлегенин, саулай да жети жюзден аслам филиалы болгъанын айтады. Кеси уа, сабийлеге деп, быллай жерни ачар акъылгъа эгечинден туугъанчыкъла Черкесск шахардагъына жюрюй, аланы эслери, сагъыш эте билиулери къалай айныгъанын кёргенинден сора келгенин да жашырмайды.

Ментальныя арифметика жаланда математика бла угъай, адамны мыйысыны эки кесегини (полушариясыны) да бирча ишлегени бла байламлы болгъанын да ангылатады. Башхача айтханда, ол  мыйыны тренажёруду, дейди. Мында энди терк окъургъа (либерика) эм эсни айнытхан (миморика)  курсла  ачыллыкъларын да билдиргенди.

Бюгюнлюкде жаш тёлю асламысында къагъыт китапладан эсе тюрлю-тюрлю гаджетлени, оюн халда бардырылгъан дерслени бегирек жаратханлары  белгилиди.  Сагъынылгъан методика да аны ючюн къыйматлыды. «Амакидсни» программистлери ол платформаны хайыры бла сабийле хар кюнден арада  тенглери бла бирге юйреннген затларын артда юйде да къайтарырча амалны къурагъандыла. Окъуучу жангылса уа, система аны алайлыгъын терк окъуна ачыкълап къояды. Устаз да, аны кёрюп, сабийни  халатын ангылатады.

Араны онлайн-платформасы 3D анимациялы, башха-башха андроидлеге келишген тюрлю-тюрлю приложениялары (ала уа сабийни мыйысын дистанциялы халда айнытадыла), Интернет болмагъан жерде окъуна ишлетирча онгу бла шёндюгюлю интеллектли продукт болгъаны бла айырмалыды, энчиди. Аны болушлугъу бла,  айхай да, школчулагъа алгъын эригиулю кёрюннген юй ишле окъуна  энди сейир оюнлачадыла.

Методика уа аланы жаланда бир ненча знаклы тарихлени бир бирге къошаргъа неда къоратыргъа угъай, керелерге, бёлюрге да тюшюндюреди. Бек сейири уа,  сабийни къолунда не калькулятор, не санарча башха заты болмагъаныды. Ол быллай математика примерлени эси бла, бармакълары бла абакусну (счётну) хайырланнганча этип, алай санайды эм аланы жууапларын чыгъарады. Аллай амал а аны мыйысын, эсини, оюмуну, сагъыш эте билиуюню, андан сора да, интеллектини хар жаны бла айныууну себебиди.

Айхай да, бу методиканы гитчелеге сейир болгъанын сагъындыкъ. Былайда Газаланы Аиданы бла Залийханланы Алияны белгилерчады. Ала, сёз ючюн, кеслери жырлай неда кёлден назму окъуй тургъанлай, иги кесек эки-юч знаклы тарихледен къуралгъан примерлени эслери бла, жангылмай, санап баргъанлары да тамашагъа къалдырады.

Биринчи сагъынылгъан къызчыкъны анасы Лида ала арагъа Яникойдан жюрюгенлерин, анда юйретиу ишни да жаратханларын айтханды. Ол эрттеден да ментальная арифметика бла шагъырейлигин, аны бирси шахарлада болгъанын, программаны да къаллайлыгъын билгенин да. Нальчикде филиал ачылгъанын эшитгенинде, анга къууанып, ары Аидачыкъны (4-чю классдады)  сагъыш эте да турмай келтиргенин билдиргенди. Къызчыкъны эси энди бютюн кючлю болгъанын да чертгенди.

Кертиди, бюгюнлюкде ата-анала да билим бериуде болгъан тюрлениулени кёре, балаларын заманны сурамларына тийишлиликде ёсдюрюрге излейдиле. «Амакидс» бизни къыралда жаш тёлюню юйрете келгенли уа,  белгилегенибизча, беш жыл толгъанды. Энди  ачылгъан жангы филиал да, уллу  ара мурдорун салгъан жангычылыкъланы жашауда бардыра, жашчыкъланы бла къызчыкъланы махтаулу инсанла болуп ёсерлерине себеплик этер деп ышанабыз.