Сабийни ойната билген – ол да илмуду

Кёп ата–анала сабийлерин жаланда къырал айнытыргъа керек сунадыла. Юйретиучюле – сабий садлада, устазла - школлада… Юйде уа? Аланы къалай къууандырыргъа боллукъду?Аны юсюнден башланнган эди Нальчик шахарны 61-чи номерли сабий садыны юйретиучюсю Рахайланы Марина бла ушагъыбыз.

- Марина, юйде сабийле эрикмезча не зат къураргъа боллукъду?

- Сабийни ёсдюре, ойната да  билирге керекди – ол да илмуду. Хар кюнюн хайырлы, зауукълу этерге къыйын тюйюлдю. Алай болур ючюн,  заманыгъызны къызгъанмагъанлай, эсигизни бёлюп, оюннга къошулсагъыз, ол кюнюгюз бошуна озмаз. Балала бек сюйген  – сиз айтхан хапарла бла жомакъладыла. Эсигизге келтирчигиз, тау элледе алгъын ынналаны – аппаланы, ала тёгереклерине балаланы жыйып, не къадар таурух, жомакъ айтыучу эдиле. Биле эдиле ала: сабий кесини жууукъ адамы айтхан сёзню унутурукъ тюйюлдю. Хау, сабий сад, школ – чексиз магъаналыдыла, алай атала– анала, аппала – ыннала да болургъа керекдиле сабийни жашауунда. Таматала эрттегили хапарланы айтсынла. Жаш ата – анала уа шёндюгю оюнланы ойнасынла. Сёз ючюн,  пират оюн. Эки сабийигиз бар эсе, ол хазыр пират командады. Сиз, бирге болуп, бир затны излерге керексиз. Аланы оюндан кёллери къачмазча, тапхан саугъа алагъа  сейир болургъа керекди. Ол аланы эрттеден тилеген заты неда бир татлы ашарыкъ болса да жарарыкъды. Саугъаны бир кюбюрчекге салып, аны ачар «ачхыч» а бир жумуш неда элбер болсун. Орунчукъну  табардан алгъа сабийле сынауладан ётерге керекдиле – ала сюймеучю как, творог ашаргъа.  Неда энди окъуй башлагъан эсе, харфла бла хайырланып, къанганы юсюнде сёзле къурагъыз.

Сагъыш этдирген оюнланы тышындан сора, саннга-чархха жараула да хайырланыгъыз. Секирген, созулгъан, хатасыз  оюнла бла. Гитчени жеринде тынч олтуртуп, бир  иш бла кюрешдирген къыйынды. Алай  аны бармакъларыны моторикасын айнытхан, мыйысына, акъылына жарагъан бир къол иш этдирсегиз хайырлыды.   Кеси къолу бла этген ишине ол бек къууанырыкъды.

- Сурат ишлерге да угъай демейдиле.

-Хау, ол алайды. Бир эски обойланы юсюнде тюрсюнлю карандашла бла суратла жазмагъа къоюгъуз.  Ол чыгъарманы  омакълап, отоууну къабыргъасына тагъаргъа боллукъсуз.  Дагъыда эски журналланы атмай жыя эсегиз, алада жаратханын, кесине кесдиртип, коллаж этерге жарайды.  Аны юсюне минчакъла, жылтырауукъла,  журунла, тюймеле жабышдырыгъыз. Эсигизде болсун, къыпты бла ууакъ-тюек затла бла кюрешгенде, аны  къатындан кетмегенлей, сакъ болугъуз.

Жашчыкълагъа жараулу оюн: эски ачхычладан, ток жипледен, чюйледен тюрлю-тюрлю сейирлик затла, роботла ишлерге боллукъсуз. Ол кезиуде сабийге чюй урургъа, чыракъ бурургъа юйретигиз, кирит бла ачхычны къалай  ишлегенлерин, электрокюч не зат болгъанын ангылатыгъыз.   Къысхасын айтханда, юйретиу ишни хычыуун халда бардырыргъа кюрешигиз. Ол а  конструкторну жыйгъандан эсе сейир болгъаны хакъды.  Сабийлеригиз бла бирге жашагъыз!  Гаджетлеге жиберип къоймагъыз! 

-Бизни сабийлик  жылларыбызда кёп заманны орамда оздура эдик. Жалан аякъ жерде да чабыучубуз, юзмезде да ойнаучубуз эсимдеди. Энди уа  акъылбалыкъ болмагъанланы асламысы телефонладан айырылмайдыла, кир затха къоллары тиймей, бахчада ишлемей, таулада дырын жыймай ёсюп кетедиле. Ол саулукъгъа игимиди?

-Ата-аналаны кёплери арбаздан кирли болуп келген сабийлерине урушадыла, тырман этедиле. Болсада аллай сабийле юслеринде ойнаргъа бек сюйген топуракъ, юзмез затла балачыкъланы саулукъларына бир-бирде хайырлы да болгъанларын кёпле билмейдиле.Кир затла сабийлени иммунитетлерин кючлейдиле, аланы аллергияны ауур тюрлюлеринден къоруулайдыла. Сабийни иммунный системасын «бактериялы ууучлаучула» бла алгъадан тюбеше-тюбеше турургъа да къояргъа керекбиз. Алай бла сабийлени чархлары ол ауруу бла шагъырей болады, артда уа андан алай бек къыйналмайды.

-Былтыр бир-бир сабий садлада ясли группала ачылгъандыла. Алай аладан бир-бирлери  соскаладан бек къыйналып айырыладыла, дейдиле юйретиучюле.

-Сабийлеге жалгъан эмчеклени хаталысыз материалладан этедиле, болсада ала  саулукъларына заран тюшюредиле. Тогъуз  айлары толгъан сабийлени шеша ашладан айырыу, аланы сёлешиулеринде чыгъаргъа боллукъ кемчиликлерин иги да азайтыргъа ахшы себеплик этеди.

Педиатрла чертгенлерича, сосканы неда бармакъчыгъын юч  айдан кёп заманны эмип тургъан сабийлени сёлешиулеринде кемчиликле кёбюрек тюбейдиле. Сабий иги сёлешир ючюн, анга эс бурургъа керекди, кюн сайын назмучукъла, жомакъла окъургъа! Ариу сёзню эшитгенле ариу тиллиле боллукъдула.

Ушакъны Байсыланы Марзият бардыргъанды.
Поделиться: