«Бу дунияда не зат унутулса да, поэзия кесини сыйлы жерин бир заманда да тас этерик тюйюлдю»

РФ-ни Жазыучуларыны союзуну келечиси, фахмулу поэт, кесаматчы Мусукаланы Сакинатны лирикасыны бир сейир ышаны барды – аны назмуларын бир окъугъанны ала кеслерине тартханлай, къайтаргъанлай турадыла. Ол жарыкъ, сюймекликден толгъан тизгинле адамны жюрегине тюйрелип, анда кеслерини энчи сыйлы жерлерин аладыла.

Сакинат бюгюнлюкде отуздан артыкъ китапны авторуду. «Эрттен чыкъда», «Юркген кийик»,  «Ёмюрле жолунда», «Тюбешиу – айырылыу», «Санга» дегенча назму жыйымдыкълада назмучу къызыбыз жашау, сюймеклик, философия  темаланы ачыкълайды. Аны бла бирге  уа хар чыгъармасында таза  жюрегини урууу эсленеди.

Поэтесса малкъар тилге белгили жазыучуланы чыгъармаларын да кёчюргенди, школ дерсликле жарашдыргъанды. «Хакъ дунияда жолоучулукъ» деген китабында къалам къарындашларыны чыгъармачылыкъ жолларына эсин бургъанды. КъМАССР-ни  халкъ артисти Къулийланы Борисни жашаууну юсюнден жарашдыргъан китабы уа театрны  тарыхы бла байламлы магъаналы, уллу тинтиу ишди дерге боллукъбуз.

 «Эльбрус» издательствода редактор,  онсегиз жылдан артыкъ заманны «Нюр» сабий журналны баш редактору, бюгюнлюкде кесини ишчи жолун «Заман» газетде андан ары бардырады. Алай ол къайда урунса да, аны баш жашау жоругъу малкъар халкъны маданиятына бла адабиятына къуллукъ этиудю. 

Сакинат газетде кёп сейир тарых магъаналы материалланы авторуду. Окъуучуларыбызны араларында аны танымагъан, билмеген адам, баям, хазна болмаз. Алай дагъыда алгъаракълада редакцияда бардыргъан сейир ушагъыбызны къагъытха тюшюрген эдим да, аны бла сизни да шагъырей этерге излегенме.

- Сакинат,  мен эшитгеннге кёре, жазгъан адамла, биринчи назмуларыны юсюнден айта, къаламны къолгъа алыргъа акъылбалыкъ кезиуню сюймеклиги талпындыргъанды, дейдиле. Сен а къалай тагъып башлагъанса биринчи тизгинлеринги?

- Кёнделенни орта билим берген школунда окъугъанма. Бизни устазыбыз  Ахметланы Хажи-Къасым тёртюнчю классда  акъ сёз бла кёлден жазмала хазырлап келигиз деген эди.  Мен бла Акъайланы Ахмат  этип келген эдик айтханын. Ол кезиуде Хажи-Къасым Харунович бир бек махтагъаны да эсимдеди.

Поэзиягъа чынтты сюймеклигим а, баям, ата юйюмде къозгъалгъан болур. Ыннам Мусукаланы Батта хапарла, жомакъла, назмула айтыргъа уста болгъанды.  Кеси ауруп жатханда уа,  китапланы манга окъутуп туруучу эди. Зумакъулланы Танзиляны, Кациланы Хабуну, Гыттыуланы Максимни, Тёппеланы Алимни, Гулаланы Баширни эм башха атлары айтылгъан поэтлерибизни сейирлик дунияларын мен ол заманлада толусунлай ачхан эдим кесиме.

Бизни юй къонакъдан къуру болмаучу эди. Сёз ючюн, Деппуланы Хаким, огъарыда сагъынылгъан Хабу, Максим къарт анамы терк-терк жокълагъанлай тургъандыла. Баям, ол сейирлик тюбешиуле къурагъан болурла бу жаны бла итиниуюмю.

- Мени оюмума кёре, чыгъармачылыкъ бла кюрешген  къыйын ишледен бириди.  Ангылайма, мында бу неда ол магъаналыды деп айтхан тюз да болмаз. Алай дагъыда, Сакинат, бу жаны бла алып къарагъанда, поэт, жазыучу не затха энчи эс бурургъа керекди?

- Чыгъармачылыкъ иш  аллай бир къыйынды деп айталлыкъ тюйюлме. Ол жюрекден келген зат болур.  Ишлерге учунмай эсенг, дегенди бир буруннгулу акъылман, жюрегинг сюйген жумушну эт.  Не жумуш да женгил эсе да, сюйюп этсенг, тынч кёрюнюп къалады.

Бир-бирле жазгъан затларын эм магъаналыгъа санайдыла, бирле уа  кеслерин ал сатырда  кёрюрге излейдиле. Кесими юсюмден айтсам, насыпха, бир заманда да менсиннген къылыгъым болмагъанды. Къатымда  да  огъурлу, жууаш, сыйлары-намыслары жюрюген адамла табылгъандыла.

Бек биринчи, жазгъан затларыма Къулийланы Къайсын бийик багъа берген эди. Семинарладан биринде келип, мангылайымдан да уппа этип, кёрюрсюз, бу къызчыкъ  бизни атыбызны айтдырлыкъды дегени уа бюгюн да учундургъанлай тургъанын букъдурмагъанлай айтайым.

Жазгъан адамны айтхан сёзю жюреклени ачытмагъанлай, аланы кёллерине жете эсе, окъуучу анга энчи эс бура эсе, ма аны санайма бу ишде эм магъаналы затха.

- Бюгюнлюкде поэзия, алгъын заманладача, кесини  энчи жерин сакълаяллыкъ болурму? Бийик технологияла айныгъан ёмюрде окъуучу къайтырыкъ болурму адабиятха?

-Не зат кетсе, унутулса да, поэзия уа кесини жерин бир заманда да тас этерик тюйюлдю. Окъуучу да, сёзсюз, къайтырыкъды. Бусагъатда анга юлгюле кёпдюле. Сёз ючюн, университетни Отарланы Керим атлы малкъар маданият арагъа, «Эльбрусоид» жамауат фондха келген сабийлеге къарасам, сейир этеме. Бюгюннгю жашла бла къызла поэзияны сюедиле, аны теренине кирирге хаппа-хазырдыла.

Поэзия хар кимге да керекди.  Малкъар театрны артисткасы Созайланы Мариям жашаууну бир къыйын кезиуюнде алай айтханы эсимдеди: «Назмуланы окъуйма да, аланы кёбюсю тюз кесими юсюмден жазылгъанча  алай сунама», - деп.  Олду бек башы.

Адам кюн сайын акъ сёз бла жазылгъан затланы окъуп турмайды, алай бир мудах сагъатында  жюрегин бир кесек тынчайтыргъа излесе,  назму китап алады къолуна. Андан сора акъ сёз инсанны кёлюнде ариулукъ сезим туудурур ючюн да бек керек затладан бири сунама. Аны себепли  адабиятны тамблагъы кюню жарыкъ болуруна бир ишеклигим да жокъду.

- Поэзия бусагъатда окъуучуну жюрегине энчи жол табарча къаллай  темаланы артыкъда кётюрюрге тийишлиди?

- Поэзияда ёмюрлеге къаллыкъ зат – ол лирикады. Шекспир сюймекликни юсюнден онжетинчи ёмюрде жазгъанлыкъгъа, ол бюгюн да кесини орунун тас этмей тургъаны бла киши даулашмаз. Жюрек сезимледиле бек магъаналы бу жанрда.

Адам хазна тюрленмейди заман тюрленнгенликге, аны ич сезими, излеми башха тюрлю болмайды. Прогресс, глобализация жерин тапханлыкъгъа, къууанч, жарсыу, бушуу дегенча  ангыламла ёмюрлюкдюле. Аллай темала магъаналыдыла хар заманда да. Сёзсюз, инсан назмучулукъ да керекди, алай, айтханымча,  сюймеклик сезимледен туугъан затла къурайдыла поэзияны  бек башын.

- Сакинат, сен «Нюр» сабий журналгъа онсегизден артыкъ жылны баш редакторлукъ этип тургъанса. Неге юйретгендиле  сабий аудитория бла ишлеген  жылларынг?

- Эм алгъа Гуртуланы Элдаргъа ыразылыгъымы билдирирге сюеме былайда. Ол ачханды манга бу ишни тасхаларын, кёп затха да юйретгенди. Бюгюнлюкде не деселе да, шарт айталлыкъма ол жыллада окъуучула бла бир бирибизни  тапханыбызны, ангылагъаныбызны. Сабийле, ата-анала, устазла бла да арабыз бек иги болгъанды.

Журнал кертиси бла да кёп затха юйретгенди: алдамазгъа, кертичи болургъа, жууаплылыкъгъа.  Сени къылыгъынгда ол ышанла болмасала, сабий ангылап къояды, артда не бек кюрешсенг да, жалгъашмайды.

Бизни таулу сабийле алай ачыкъ кёллюледиле, кимге да болушургъа хазырла. Аланы тазалыкъларына абаданларыбыз жеталмайдыла. Жашчыкъла бла къызчыкъла ана тиллерин да бек сюйгенлерин белгилерге тийишлиди. Шахар школлада  тауча иги билмеген сабийле бир бирлери бла ёз тиллеринде сёлеширге кюрешгенлерине кесим шагъатма.

Таматала уа, жарсыугъа, бу жаны бла алагъа чырмаула чыгъарадыла.  Не айтырыкъса. ол малкъар тилден экзамен берликди деп, барып ана тилин окъумазча заявление жазгъан ата-анагъа?

- Бюгюнлюкде  политикада, жамауат ишде,  адабиятда тиширыуну сёзю, оюму шарт эшитилинеди. Къыйынмыды, сени акъылынга кёре, анга,  башламчылыкъны къолгъа алып, тёгерегиндегилени кесине тынгылатхан?

- Акъылымы, сёзюмю, ыннам Баттагъа ушап, бир заманда да артха салгъанладан тюйюлме. Оюмуму ачыкъ айтханлыкъгъа,  не сёз, не иш бла бир заманда кишини  абындырмагъанма, абындырлыкъ да тюйюлме. Бир адамны юсюнден жалгъан къагъытла жарашдырмагъанма, алагъа къол да салмагъанма. Аллай затланы кёрюп болмайма, ачыкълыкъны уа бек сюеме.

Бусагъатда къарап турсанг, адамла  хар неге да сансыз болгъанча кёрюнеди. Сени къатынгда бир уллу, намысы жюрюген инсаннга ол юйретгенле, ол онг бергенле  жалгъан даула  айта турсала, тынгылап, анга къарап тургъан таматала бардыла. Абаданларыбыз алай болсала, жашларыбыз да аладан юлгю алып, ол жорукъну  тутсала, сора биз не тукъумбуз, къаллайлабыз?!

Ол себепден бирде бизни тиширыулагъа  эр кишиле тынгылауну ийип тургъан кёп жерледе  сёлеширге тюшеди. Хау, ол алай тынч тюйюлдю, алай болургъа да керек тюйюл эди.

- Сен къалам къарындашларынгда не заманда да  иги ышанланы кёрюрге сюйген адамса. Аланы хар бирини юсюнден огъурлу сёз да айта билгенсе. Алай энчи уа Тёппеланы Алимни сагъыныучуса.

- Хау, Алим мени кёп затха юйретген устазым, чынтты тенгим болгъанды. Аны аллай бир иги къылыгъы бар эди, къуру таулучулугъун айтсам да, тамамды. Сёз ючюн, бир иш этиле тургъан  жерге барса, ариу, омакъ кийинип тургъанына да къарамагъанлай, олсагъат сюелип къалыучу эди.

Бир жол  чыгъармачылыкъ бла байламлы бир эл школгъа атланабыз.  Мектепни тийрелеринде уа къурулушчула хуна къалай болгъандыла. Тёппе улу, сагъыш да эте турмагъанлай, алагъа къошулгъан эди. Сора жумушубуз эсине тюшюп: «Энди бу хунада  мени къыйыным да барды!» - деп кюлюп, жолуна тебиреген эди.

Аны къаламындан окъуу китапла, романла, хапарла чыкъгъандыла, ол фольклор жыйгъанды.  Билими да анга кёре – терен.  Сагъыш этчигиз, «Ташыуул» деген уллу  чыгъармасын эки жыйырма юч жылында жазгъанды ол.  «Алим, сен теренден-тереннге кирип бараса», - деген эдим бир жол анга. Ол а: «Билемисе,  мени элтген бир сейир къарыулу кюч барды»,- деп жууаплагъаны бюгюн да эсимдеди. Аны дерслери, кертиси бла да, жашау дерсле эдиле барыбызгъа да.

- Назмуларынгдан биринде сен халкъ ол неди деп сагъышланаса. Кертиси бла да, халкъымы сюеме деген – ол уллу, терен  ангыламды. Инсанны халкъына сюймеклиги къаллай болургъа тийишлиди?

-Бирле къычырып, кёкюреклерин тюйюп, хар жерде да мен халкъымы бек сюеме дерге хаппа-хазырдыла.  Алай эм алгъа ол сюймеклик уллу сёзледен угъай, ууакъ ишледен башланады. Сёз ючюн,  къатынгда адамгъа эс  тапдыр, болуш, аллынга келгенни мудах этме, тийре, къоншу бла иги бол.

Айтханымча, уллу сёлеширге угъай, Къулийланы  Къайсынча халкъыны атын иги бла айтдырыргъа, Эфендиланы Салихча, Тетууланы Хадисча уллу ишле этерге талпыныргъа керекди.  Хар адамны да кесини, миллетини, Аллахны аллында да энчи борчу барды деп алай къарайма. Ол теманы кётюргенме сен сагъыннган назмумда да.

- Кесинги насыплыгъа санаймыса?

- Насыпсызма дерге да жарамаз. Ыннам – къайда ёксюзню, къарыусузну да тёгерегине жыйгъан адам, бюгюн да айтадыла анга ыразылыкъларын кёпле. Атам Азнор - Кертиланы Жанхотну жашы. Къарачайдан келип, Къабартыда жашагъан аппамы, Жанхотну, кулакса деп тутдуруп ийгенде, ыннамы революционер къарындашлары аны кеслерине жаздырып къойгъандыла. Жууукълугъ а бюгюн да жюрютебиз. Анам – Хочуланы Мусосну, жазыучу Салихни къарындашыны,  къызыды, Шабазны туудугъу. Юч къарындашым, эки эгечим. Ма аллай ариу юйюрде ёсгенме.

Анам эртте кетип, сабийлерим атасыз къалып да жарсыгъанма. Аллахны ахшылыгъындан, къарындашларым, эгечлерим, сабийле сау, иги шуёхларым бар. Насыплыма.

- Сакинат, сени «Умут-атлым» деген жарыкъ муратладан толгъан бир аламат назмунг барды. Бюгюнлюкде да умутунг алай атлымыды?

-  Умутум асыры атлыдан, бюгюн да тохтаялмай турады! Эл бла бир муратым: таулу тиширыуланы, ахшы адамланы юслеринден китапла чыгъарыргъа, иги, тынгылы хапар айтыргъа сюеме.  Жазгъан затларым да – назмула, хапарла – жыйылыпдыла. «Зухура» деген романны башлагъанма. Ишим кёпдю, шукур Аллахха!                          

Ушакъны Айдаболланы Джамиля бардыргъанды.
Поделиться: