Хунери ишинде кёрюннген

«Шуёхлукъ» альманахны бетлеринде Чегем  ауузуну эллерини жашауларына бла мюлк таматаларыны ишлерине жораланнган кезиулю очерк Байсолтанов атлы колхозну сют-товар фермасыны таматасы Таппасханланы Наурузну юсюнденди. Автор Къулийланы Хусейди. Узакъ 1973 жылдан бериу жазыу тилибизде жорукъла иги да тюрленнгенлери себепли, очеркни жангыдан хазырларгъа тюшгенди.

Бу очеркни башха жигитлери дунияларын алышханлы иги кесек заман болады.  Науруз Мыртаевич а сау-саламатды.

Танг къарангысы алыкъын элни бийлепди. Таппасханланы Науруз орам бла ёрге барады. Тангнга ол жолда тюберикди.

Оюла тургъан гитче юйчюклени орунларында энди элни культура юйюню къурулушу барады. Ургъан жел букъусун кётюрюп тургъан дуппурда уа эл Советни бла колхозну правленини мекямы орналады.  Науруз сабий жылларында былайгъа чыгъып, битеу элни туурасындан къараучу эди.

Энди уа иши бла анга бери кёп келирге тюшеди. Ненча кере келсе да, сабийликдеча, контордан чыгъа келгенлей, тохтап, жан жанына къарайды. Алай аны кёз туурасында сюелген юйле ол сабийликде кёрюучю юйчюкле тюйюлдюле. Элни тюз орамларыны эки жаны бла тизилген жангы юйле шифер, къошун бла жабылыпдыла. Бийикге чыгъып, элинги туурасындан къарасанг, аны ёсюп, жашнап баргъаны къалай хычыуунду!

…Науруз, ишге ашыкъса да, жан жанына къарайды. Тийип келген кюнню жарыгъыча, аны кёзлери да элини жашнап баргъанына къууаннгандан кюледиле. Яникой – Таппасханланы Наурузну туугъан элиди. Дунияны жарыгъын ол биринчи мында кёргенди, анасыны жумушакъ къолларындан ычхынып, биринчи атламын да мында этгенди.

«Сабий кёргенин унутмаз» дегенлей , ол кезиуде 5-жыллыкъ Наурузчукъ атасы Мырта, аны къаты къучакълап, артына къарай, ачы къазауатха Яникойдан кетгенин эсде тутады.

Туугъан элинг! Ол сёз жюрекге къалай хычыуунду. Аны бла адамны жашауунда ненча тюрлю зат байламлыды. Биринчи кере школну жарыкъ кенг отоууна киргенинг, дерсде айырма белгиле алып, асыры чапхандан талакъ солуу этип, анангы къууандыргъанынг!

Таппасханланы Науруз 35 жылдан атлагъан жашды. Алай сабий жыллары уа аны бюгюнлюкде да кёз туурасындадыла. Ол кезиу унутулмайды.

Немисли фашистле тонап, тюп этип кетген элине къайтып, гитлерчи малгъунланы этген артыкълыкъларына чамлана, Совет Союзну Жигити Байсолтанланы Алимни биринчи кере кёргени, аны ёшюнюнде жылтырагъын алтын жулдузгъа бла Ленинни орденине сукъланып къарагъаны эсинден бюгюн да кетмегенди. Ма, хар ётгени сайын, Алим окъугъан школну аллында жигитни эсгертмесине Науруз андан къарайды.

- Къалай аламатды жашау! Элде къаллай уллу тюрлениуле болуп барадыла, - дейди Байсолтанов атлы сют-товар ферманы таматасы Науруз Мыртаевич.

Хау, ахшы тюрлениуле жылла бла угъай, кюнле бла боладыла. Аны битеу элде, ферманы жашауунда кёребиз. Ариу жарашдырылгъан кенг отоуда радио, телевизор, библиотека. Алай мында ферманы жаланда тыш кёрюмдюсю тюрленип къалмагъанды, фермада хар иш да жангычады.

Маллагъа аш берип, тюплерин ариулап, отоугъа киргенлей, малчыла бир бирлери бла жарыкъ ушакъ эте, ишлерини, жетишимлерини юсюнден сёлешедиле, ёмюрлеринде бир бири кёзюне къынгыр къарамагъан тенгле кемчиликлерин ачыкъ айтадыла. Малчыла аллай даулашланы башласала, Науруз ушакъгъа къатышмаса да, къулакъ салып тынгылайды, къарамында ишни юсюнден даулашха ыразылыгъы эсленеди.

- Быллай адамла бла ишлеген къалай игиди, - деди ол, ушакъла бла даулашла бошалып, малчыла ишлерине чачылгъанда. – Кёремисе, хар ким кеси жетишими ючюн угъай, битеу коллективни иши ючюн кюрешеди.

Науруз ол сёзлени бошдан айтмайды. Фермада тамата болуп ишлеген жылларыны ичинде, ол кеси таматалыкъ этген коллективде, хар малчыны къылыгъын, ишге итиниулюгюн да ангылагъанды.

- Шёндю битеу районда бек алчы фермаладан бири эсе да, 1-чи номерли сют-товар фермабыз тёрт-беш жыл мындан алда бек артха къалгъан ферма болгъанды, - дейдиле колхозну правленинде бла партия организациясында.

…Мюлкню бек артха къалгъан фермасына ахшы къураучу, ишни тынгылы бардырырча адам излей, кёплени атлары айтылгъан эди. Алай Наурузну аты сагъынылгъанлай а анга бирча ыразы болгъан эдиле.

Назик санлы, субай жаш колхозну оноучулары жыйылгъан отоугъа киргенде, мындагъыла къарамларын сагъайтдыла. Ол салам берип, эшикден кирген жердеги бош шинтикге олтурду. Бери нек чакъыргъанларын Науруз биледи. Алай ол ишге барыргъа, бармазгъа уа арсарды. Боласада олтургъанла аны ол ишге бирча ыразы кёргенлерин билгенинде тынгылады…

Ма алай бла 1963 жылда жаш коммунист Таппасханланы Науруз Байсолтанов атлы колхозну сют-товар фермасына таматалыкъ этерге тохташады. Ол заманда анга жаланда 27 жыл бола эди. Бюгюнлюкде уа ол сынамлы башчыды.

Ферманы коллективи Наурзгъа жарыкъ тюбеди. Анда уруннганланы араларында аны атасы Мыртаны таныгъанла окъуна бар эдиле. «Атасына бир заты ушагъан эсе, ишни уа бардырыр», - дейдиле малчыла, Науруздан ташаракъ жерде, бир бирге.

Таппасхан улу ишлеп башлагъан ал кюнледе окъуна малчы къошну тёгерегине, башына къарай, кёп кемчиликлени эслейди. Аланы барын да терк кетерир амал жокъду. Алай, не да этип, сют саууну ёсдюрюрге керекди… Аны ючюн а малчыла бла кёп ушакъла бардырады. Билгенин, муратларын айтады. Малчыланы айтханларындан оюм этеди.

- Сютню азайгъаныны баш сылтауу, - дейди Гергокъланы Ахмат - малланы ашларын, сууларын заманында тапдырмауубуздады. Ийнекле да бир ууахтыда сауулмайдыла.

Хар бири да кесини оюмун айтды. Науруз а, айтылгъан затладан оюм эте, ишчи кюнню графигин  бла маллагъа аш бериуню мардаларын жарашдырды. Аслам сют алыр ючюн кюреш алай бла башланды. Коллективни арасында не гитче тюрлениуле да терк эсленедиле. Ал кюнледен окъуна аслам сют ючюн угъай, малчыланы жашау къолайлыкъларын игилендирир ючюн да бир талай онгла къурала башланадыла. Ол ишде уа аланы юс кийимле бла, ишден бош заманларын зауукълу ётдюрюрюча культура керекле бла жалчытыргъа тюшдю.

Коллективни жети жылны ичинде этген атламларын мен жаланда быллай тарихле бла ачыкълап къояргъа сюеме. Фермада хар ийнекден сют алыу ол заманны ичинде 2,5 кереге ёсгенди. 1966 жылда мында алчы ийнек сауучу хар ийнекден 1500-шер килограмм сют саугъан эсе, ол тарих былтыр 250-дан атлагъанды…

Редакциядан: 1976 жылда уа Науруз Мыртаевични эл Советни башчысына айыргъан эдиле. Бу къуллукъда  Таппасхан улу он жыл ишлегенди. Туугъан элини айныууна уллу къыйын салгъанладан бириди. Бюгюнлюкде ол Яникойну акъсакъалларындан бириди. Аллах саулукъ берсин.