«Тилибиз тас болса, кимге санарыкъбыз кесибизни?»

Алгъын тау элге барсанг, абадан адамларыбызны ана тилибизде шатык сёлешгенлерине сагъатла бла тынгылап турлугъун келе эди. Арт бир ненча жылны ичинде уа ёсюп келген тёлю угъай да, уллай­гъанла окъуна таучасын, орусчасын да чалдырып сёлешедиле. Ол а бек жарсыулу шартды. 

Тилни тас бола баргъаны кёплени тынгысыз этдиреди. Ёзденланы Фатимат, Тилланы Хыйсаны къызы, аладан бириди. Ол КъМКъУ-ну тарых-филология факультетин жетишимли бошагъанды. Талай жылны Элбрус районну Элбрус элинде, Тырныаууз шахарда да орус тилден бла литературадан окъутханды. Бусагъатда предпринимательлик бла кюрешеди. Аны бла бирге жазыу ишни да бардырады. РФ-ни Жазыучуларыны союзуну келечисиди. 

Ана тилибизни болумуна жарсып, Фатимат газетибизни редакциясына быллай письмо жибергенди: 

«Багъалы редакция, мен миллетими бек сюеме да, ана тилде чыкъгъан «Заман» газетни да аны ючюн багъалы кёреме. Анга оюмуму билдирирге да аны ючюн сюеме. Мен айтырыкъ жарсыуну бюгюн хар ким да биледи. Тилибиз осал халдады. Аны кёпле ангылайдыла, алай ангылагъан азды, хар бирибиз да ол унутулмаз, бютюн айныр, байыкъланыр ючюн къолубуздан келгенни этерге керекбиз.

Миллет бюгюн тилин тас этсе, тамбла кеси да жокъ боллугъуна сёз да жокъду. Бу жумушну юсюнде тамата тёлю артыкъда бек жууаплыбыз. Биз бир бирге жарсыуну айтабыз: ким тынгылайды, ким сагъышланады. Сора аны бла ушакъ бошалады. Иш а алай болмазгъа керекди. Бир оноугъа келишип, барыбыз да аны къолгъа алмасакъ, тамбла кеч болур. 

Кертиди, бюгюнлюкде сабий ана тилин билмезине, анда сёлешмезине кёп сылтау барды (Интернет, телефонла, телевизор, сабий садла). Аны ючюн а биз аны сакъланырына бютюн къаты болургъа, кёбюрек къармашыргъа керекбиз. Сабийни садикге, мектепге да баргъынчы юйретирге тийишлиди ана тилине. Къагъанакъ кирсиз, таза къагъытчады, анга не жазсанг да, аны окъурукъса. Сабий гитчелигинде кёргенни унутмаз дегенлей, биринчи эшитген сёзлерин да ёз тилине санайды. Ол биринчи сёзле уа таулу бешик жырла болургъа керекдиле. Алай аланы билген анала шёндю не хазна табылсынла.

Ынналадан, аппаладан кёплери, сабий ангыламайды деп, аны бла орусча сёлеширге кюрешедиле. Да сора ёсюп келген тёлюге не айып? Жаш адамла юйлеринде таматала не тилде сёлешселе, аны сайлайдыла. Шахарлада угъай, элледе окъуна ариу тилибиз эшитилмейди! Ата-бабаларыбыз сёлешген тилге быллай учузлукъ нек жетгенин ангылагъан къыйынды.

Миллетни миллет этген тил эсе, ол тас болса, кимге санарыкъбыз кесибизни? Орус, ингилиз неда башха тилни иги билгенликге, ол халкъланы адамлары боллукъ тюйюлбюз. Кесини тилин билмеген а таулу болгъанын не бла ангылатсын?

Мен бу оюмларымы миллетими асыры сюйгенден, жарсыууму ичиме сыйындыралмай жазама. Мындан кеч болгъунчу, жамауат, бу ишни юсюнде уллу кёллю болмайыкъ. Метеке къабынындан жийиргеннгенлей этмейик. Кеси кесибизни таргъа урмайыкъ. Хар таулу, болумгъа эс буруп, къолгъа алмасакъ, ызыбыздан келген тёлюню «ана тил» деген сёзден ангылаулары боллукъ тюйюлдю, анга кёре уа «миллетим» деген сезим да унутуллукъду. 

Жюз жылла бла сакъланып келген ариу тилибизни бир кесек заманнга жокъ этер чекге жетдирмейик! Кёп къыйынлыкъладан къутула келген гитче халкъыбыз тас болмасын! Халны алыкъа тюзетир онгла бардыла. Насыпха, ана тилибизде газет, журналла, китапла чыгъадыла, театрыбыз барды, телевиденияда, радиода малкъар тилде бериуле бардырыладыла. Ма алагъа уллу кёллюлюк этмей, окъугъан да, тынгылагъан да, жюрюген да этсек, тилибизни айнырына юлюшюбюзню къошарыкъбыз».

Фатимат кесини оюмларын бу назму тизгинлеге да салгъанды:
 
Бара тургъан жолу тас болады
Ёз тилин унутхан миллетни.
Юзмезге, суу болуп, жутулады
Амал изленмеген себепли.

Тилсиз миллет – ол миллет тюйюлдю,
Кеч болса, кюербиз ачыудан.
Сынатмасын Аллах аллай кюнню,
Ёксюз къалгъан кибик анадан.

Тил, анача, миллетни жыяды,
Байракъ болуп, башчылыкъ этед.
Туугъан жеринг улуп къычырады:
Гунч болуп къалма, тау миллет!

Адетле да, тилни ызын ызлай,
Барадыла кете, тас бола.
Сабийле тиллерин ангыламай,
Анга къайгъырмай таматала.

Къайдадыла таулу бешик жырла?
Бирден бирге айтыла келген!
Къагъанакъ сабийни сыргъа сала,
Бай, ариу тилине юйретген!

Эс бурайыкъ, мындан кеч болгъунчу,
Тынгылайыкъ жюрек ауазгъа.
Кюрешейик, салып кючюбюзню,
Тилни билген миллет болургъа!

Атала аманат этген тилден къачмайыкъ.
Сакълайыкъ хар сёзюн!
Тилин учуз этип, анга кюлген,
Миллетине бир ачсын кёзюн!

Ана тил деп, неге айтырыкъбыз?
Этебиз кечилмезлик хата.
Тилин билмеу махтаныулукъ,
Жигитлик тюйюлдю адамгъа!

 

Холаланы Марзият хазырлагъанды.
Поделиться: