Ёзек тема – гидрометеорология къоркъуусузлукъну магъаналылыгъы

Озгъан бараз кюн республикада  Бийик-тау геофизика институтда  «Булутланы  физикасы эмда гидрометеорология болумгъа аланы  cебепликлери» деген   Битеуроссей  ачыкъ конференция  къуралгъанды. Ол юч кюнню баргъанды.  Аны ишине   РФ-ни Росгидрометини директоруну орунбасары  Владимир Соколов, РАН-ны академиги, Залийханланы  Михаил, «ВГИ»- ФГБУ-ну директору  Беккиланы Мухтар,  Россейни кёп регионундан  алимле,  МЧС-ни  ишчилери,   Молдавияны, Белоруссияны,  Азербайджанны да  келечилери  къатышхандыла.  

Конференцияда докладла этгенлени саны  токъсандан атлайды. Бир- бир сылтаула бла Нальчикге келалмагъанла тюзюнлей байламлыкъда ишлегендиле. Темала кёп тюрлю болгъандыла.

Жыйылыуну Залийханланы Михаил ачханды эмда институтну тарыхыны  юсюнден хапарлагъанды. Ызы бла ол кюн  Ленинградны блокадасын кетериу бла байламлы дата болгъанын да эсге салгъанды.

«Къалай-алай десек да,  ленинградчы алимле   1934 жылда  дайым да ишлеген Элбрус экспедицияны къурагъандыла, андан а  1962 жылда бизни институт да жаратылгъанды»,-дегенди ол. Андан сора залда олтургъанла аланы  хурметине  бир минутну  шош сюелип сый-намыс берирлерин тилегенди . Ол  билдиргеннге кёре, урушну аллында экспедиция  илмуда  аламат жетишимле бла белгиленнгенди,  эки алим Нобель саугъагъа тийишли болгъанды, отуз  адам а Сталинни саугъасын алгъандыла.  Урушдан сора уа къыралны правительствосу бери   академик Фёдоровну башчылыгъында  алимлени  жибергенди. Аланы борчлары, Минги тауда   оюлгъан базаланы  аягъы юсюне салыу эди. Ол иш 1949 жылда болгъанды.

1991 жылда СССР чачылгъанда, илму да тозурай башлайды. Алимле иш хакъларын алалмай эдиле. Аны берир ючюн а бир ненча патентни сатаргъа тюшгенди. Залийхан улу айтханнга кёре, аланы жарашдыргъан алимле эм даражалы атлагъа тийишли инсанла  эдиле.  

Бюгюнлюкде, Михаил Чоккаевич  айтханнга кёре, гидрометеорология службада  ишлегенле аланы боюнларына салыннган борчну тийишлисича тамамлайдыла. Конференцияда,  бизни служба жашагъаныны, ишлегенини да шартыды», -деп бошагъанды сёзюн  алим.

Андан сора  сёз  Гидрометеорология эмда тёгерекде къудуретни  тинтиу  жаны бла федерал службаны  (Росгидрометни) башчысыны орунбасары   Владимир Соколовха  берилгенди. Къонакъ бек алгъа  Михаил Чоккаевични  айтханыча,  илму бёлюмлеге аслам эс бургъанлай турургъа  сёз бергенди.

-Манга бюгюн  Къабарты-Малкъарда,  аламат тёрелери болгъан  институтха  келип, конференцияны ишине къатышыу бек хычыуунду, - деп башлагъанды сёзюн Владимир Соколов.  -Бу тюбешиуде, сёзсюз, кёп  практикалы  соруула кётюрюллюкдюле, нек дегенде быйылгъы жыл Якутияда, Кърымда, Краснодар крайда, битеу Россейде да къаллай хауа болумла болгъанларын кёргенбиз. Конференцияда сюзюллюк сорууланы бары да ала бла тюзюнлей байламлыдыла, аланы сынау магъаналары.  Нек дегенде  гидрометеорология къоркъуусузлукъ  адамгъа,  къыралны экономикасына  да эм магъаналыды..  

Дагъыда  Владимир Владимирович  табийгъатда кеси аллына тюшген  отланы ёчюлтюуге да алимле  кеслерини уллу юлюшлерин къошханларын, бир-бир жерледе табийгъат болумланы игилендирирге кереклиси энчи эсге  алыннганын чертгенди.  Мындан ары да  Росгидромет жарашдыргъан технологияланы  хайырланып бир- бир регионлада  хауа болумланы игилендиргенлерин,  жауун жаумагъан жерледе  мылылыкъ тийишлисича борлурча  этиу  да  бу учрежденияны  боюнунда  болгъанын, алагъа да тохтаусуз эс бурулгъанын да  айтханды ол.

Владимир Владимирович  чертгеннге  кёре, аланы специалистлери озгъан жылда  Ставрополь крайда эмда Кърымда жауунла не къадар кёп жауарча  мадарла этгендиле. «Бир жанындан биз от тюшюуге къажау сюелгенбиз, башха жанын алып къарасагъ а, жауунла  эл мюлкге  керекли эмда  адамгъа тап жерлеге жаугъандыла. Сёзсюз, экология, хауа болумланы  тюрленнгенлери да  магъаналыды»,-дегенди  ол.

Владимир Соколов  конференцияда жюзден артыкъ доклад этилгенин, аланы темалары кёп тюрлю болгъанларын, алада келтирилген шартла жаланда къыралгъа угъай, битеу халкъла аралы  жамауатха  да жарарыгъын, быллай  иш  жыл сайын бардырылыучусун, анда кёп магъаналы соруула кётюрюлгенлерин да  чертип айтханды.

Конференция былтыр бардырылыргъа керек эди, болсада  пандемия ючюн ол быйылгъа кёчюрюлгенди. ВГИ-ни директору Беккиланы Мухтар доклад этерикледен бир ненча адам  ауушханына,  институтда ишлегенлени араларында да  аллайла  болгъанларына жарсыгъанды.

«Жашау ол жашауду,  андан ары барады. Биз да боюнубузгъа  алгъан жумушубузну тамамларгъа керекбиз»,-деп, заман табып, конференцияны ишине къатышыргъа келгенлеге жюрек ыразылыгъын билдиргенди. Ызы  бла  бу тюбешиу битеу санитар мардаланы сакълап бардырылгъанын, алада ишлегенлени 90 проценти прививка этдиргенлерин айтып, башхаланы да  ол ишни узакъ болжалгъа салмай тамамларгъа чакъыргъанды. Андан сора да, ол  онлайн халда конференцияны ишине  къатышхан чебоксарчы,  курскечи, тулачы алимлеге да ыразылыгъын билдиргенди.

Андан сора конференция  секциялада ишлегенди. Алагъа башчылыкъны  алим Людмила Федченко этгенди.