СИЗ КИТАП ОКЪУЙМУСУЗ?

Кюнден-кюннге жашау халыбыз тюрлене баргъаны бла байламлы китаплагъа да кёз къарам алгъынча турмайды. Аны бла бирге кёчюрмеле (назмула, къара сёз бла жазылгъан чыгъармала да) керекмидиле бизге ана тилибизде?

Бу сорууланы мен сабийлеге угъай, устазлагъа, адабият бла кюрешгенлеге, билимлерин не кюнде да кётюре турургъа борчлу адамлагъа соргъанма. Ала аны юсюнден этген оюмну башхала да билселе сюеме.

Тёппеланы Мариям:
– Башланнган школну устазыма да, сабий адабиятны хайырланыргъа тюшеди. Фольклорда, авторлары болгъан чыгъармалада да ала ангылап жетиширик затлагъа эс бурама. Гитче заманларында сюйдюрмесенг адабиятыбызны, ала кёп затдан къуру къалыргъа боллукъдула. Бютюнда бусагъатда, ата-ана, аппа-ынна да орус тиллерин ачып сёлешгенде алларында сабийге. Ангылайма, орус къыралда жашайбыз. Болсада бизни миллет энчилигибиз, аламат жазыучуларыбыз, назмучуларыбыз бардыла. Ала бизге деп жазадыла.

Орус эмда битеудуния адабиятны окъургъа излегенме алда. Манга Т.Драйзер, Т.Манн, А.Дюма, Э.Золя, башхала да сейир кёрюннгендиле. Энди уа, элли жылыма келгенде, къайтып кеси авторларыбызны окъуйма. Бек сюйген чыгъармаларымы Толгъурланы Зейтун жазгъанды.

Кёчюрмелени, тилибизни онгларын билирге болмаса, сюйюп окъуйма деп айталлыкъ тюйюлме, оригиналларын таба тургъанлай.

Тюбейланы Светлана:
– Кесими эслегенли, не заманда да окъуйма. Анам библиотекада ишлеучю эди да, ол затха эрттеден юйретип, школгъа барыргъа эрттен сайын къыйналып къопсам да, андан урлап китап окъугъанма. Жашаууму ансыз эсгералмайма. Сюйген китапларымы къайтарып да окъуйма.

Бусагъатда халкъыбызны озгъан, бара тургъан жашаууну юсюнден айтхан китапла кёрюнедиле сейир. Бу кюнледе Жолабланы Юзейирни «Жер юзюлгенде» деген хапарын окъугъанма. Аллы окъуна автор табийгъатны юсюнден халкъыбызны эртте заманладан окъуна терен билими болгъанын ачыкъ этеди.

Кёчюрмелени юслеринден айтханда уа, ана сёзюбюзню татыуун къоймайдыла. Кёп болмай Тёппеланы Алимни «Пиринчни сютлей акълыгъы» деген хапарын орус тилге кёчюрюлюп окъугъанма. Ол шартны анда да кёргенме. Кесим Газаланы Исхакъны «Малкъарукъ къаланы таурухун» кёчюреме дегенме да, анда адамны къашларын суратлай, автор аланы Къапчагъай къаяны башын булутла басханча, алай къарай эдиле кёзлери аланы тюбюнден дейди. Бу магъананы толусунлай къалай айталлыкъса башха тилде. Авторла кеслери кёчюрселе, миллет энчиликлени сакъларгъа кюрешгенлери уа кертиди. Кёчюрмеле да керекдиле, тилибизни онгун ангыларгъа сюе эсек.

Ботталаны Мурат:
– Бусагъатда кёп китапла чыгъарадыла, бютюнда онглары болгъанла. Ол затдан ангылаулу адамладан тилеп, тёлеп да хазырлайдыла басмагъа кеслерине ушамагъан китапланы. Аны бла окъуучуну алдайдыла. Бир жаны бла, башха болмаз, иги чыгъарма болсун ансы. Бирси жаны бла уа, ал атламларын аллай сатыу-алыу бла башлагъан жазыучула жангы сёз айтырламы поэзияда, прозада да? Жангы назмучу деп радио, телевизор да махтап, презентация да этип, окъуйма алгъаракъда бир китапны, сора башха адамны ауазын эшитеме. Мен ол адамгъа сёлешип, бек урушханма. Хар ким кеси иши бла кюреширге керекди. Уста тигиучюню не къурулушчуну неси кемди назмучудан? Фахмулугъа болушургъа керекди ансы…

Окъугъан а этеме. «Бусагъатда Москвада бек жюрюйдю къолдан-къолгъа», – деп, шуёхум Михаил Захаринни «Приговор к пожизненному» деген китабын келтиргенди да, аны окъуй турама. Кёлю къаты болмагъаннга аны сиз да окъугъуз деп айталмайма. Терсликлери болмай тургъанла кёрген азапны юсюнден документли чыгъармады ол.

Атмырзаланы Магомет:
– Ишим драматургия бла байламлыды. Ол жанрда жангы чыгъармаланы бек излейме. Окъумай амалым да жокъду. Жазыучуларыбызны хазналарында былай жюрек эслерик сюжетлени излейме. Бусагъатлада Тёппеланы Алимни кеч жазылгъан романларын окъуй турама. Къайтарып окъуйма, башха тюрлю ангылайма, багъалайма. Ол бек уллу жазыучу болгъанына къууанама. Аллай сёз, суратлау байлыкъ барды алада!

Кёчюрмеле уа аз тюрлю болмайдыла. Алагъа жазыучула кеслери окъуна не заманда да ыразы болуп турмайдыла. Сёз ючюн, Кязимни кёчюрмелерин окъугъанымда, аланы ана тилибизде да табып, тенглешдиргенме да, сейир этгенме ол затлагъа «хо» дегенлеге. Сора Кязимни редакторуна атап жазгъан назмусу тюшгенди эсиме…

Малкъарланы Лидия:
– Иш жаны бла медицинадан, психологиядан жангы зат тапсам, окъуйма. Суратлау китапны уа къолумдан кетермейме деп айталлыкъ тюйюлме, алай жукъу аллымда уа бир кесек окъургъа сюйюучюме. Бютюнда назмуланы. Поэтле кёпдюле бизде прозаикледен.

Бабаланы Ибрагимни орус тилде «Продолжение весны» деген китабы тюшген эди къолума. Аны ал сёзюнде Къайсын: «Бек аламат кёчюрме окъуна къайтарып бералмайды керти поэтни кеси тилиндеги назмуларыны музыкасын, бояуларын, энчиликлерин, айбатлыкъларын да. Жарсыугъа, кёчюрюлген назмуланы къадарлары алайды», – деп. Бир-бирле чыгъармаларын кёчюрюуге уллу эс бурмайдыла. Да, хау, сюймезсе гинжинги окъа жыйрыгъын тешип, анга факъыра кийим кийдирселе…

Оракъланы Халимат:
– Тарых романланы сюеме. Ол жаны бла Виктория Хольтну жаратама. Ана адабиятны алсакъ, бизде да бардыла аллай романла. Тёппеланы Алимни «Ташыуулу» кёп затны эсгертеди. Ол суратлау чыгъарма болгъанлыкъгъа, анда жашау кертилик барды. Чамы да, жыры, кюйю да болгъан чыгъармады ол.

Гуртуланы Элдаргъа чамны устасы дейдиле, алай а аны «Акъ къарда къузгъун къанаты» деген романындан трагедиялы чыгъарма азды бизде. Аны да сюйюп окъугъанма.

Геляхланы Карина:
– КъМКъУ-да Отарланы Керим атлы культура арагъа жюрюгенбиз студентле болуп. Аны председатели Тюбейланы Светлана сюйдюргенди манга малкъар адабиятны. Школ программаны аман билмегенме, Кязимни, Къайсынны, Танзиляны да сюйюп окъугъанма. Алай а Светлана Мухтаровнаны бизге адабиятны юсюнден айтханына тынгылай, бютюнда уллу эс буруп башлагъанма кесибизни китапларыбызгъа.

«Эльбрусоид» фонд ана тилде жазылгъан китапланы цифрагъа кёчюрюп, Интернетге атханы бек уллу саугъады бизге. Сау болсунла. Орус адабиятдан бусагъатда бек белгили жазыучула деп къауум адам бардыла. Дарья Донцова машина кибик жазады. Китаплары онла бла чыгъадыла, алагъа китап басмала алдан сапариш этип турадыла. Алай ол да ол теманы сюйгенлегеди. Б.Акунин, В.Токарева, С.Беляков да бек окъулгъан авторладыла. Аланы билмегенлеге окъуйдула деп айтхан къыйынды.

Кацибаева Лариса:
– Библиотекада ишлейме да, кёрюп турама, окъуучу бусагъатда тарых не маданиятны юсюнден китапланы излейди. Бизни ниет байлыгъыбыз миллет хазнады. Школчула дерслерине кёре, студентле да алай излейдиле окъур затларын. Алгъын замандача, иги роман окъургъа аз келедиле адамла, жарсыугъа, алай а жазыучуланы юслеринден билирге уа сюедиле.

Кесим а окъуйма. Хар библиотекагъа тюшген жангы китапны нени юсюнден болгъанын билирге мени борчумду, артда окъуучугъа сайлау этерге болушурча.

Гелястанланы Саният:
– Алгъын басма сёзню кючю башха тюрлю болгъанды – газет, журнал, китап да багъалы эдиле. Бюгюн ала учуздула, алай а ол алай болуп турлукъ тюйюлдю. Кёзлерибизни сокъур, къылыгъыбызны женгил этген компьютерлеге таянып турлукъ тюйюлбюз ёмюр-ёмюрге. Китапны бир зат да – кино, компьютер, радио, телевидение… алышындыраллыкъ тюйюлдю.

Устазгъа китап окъургъа заман тапхан къыйынды, алай сен  кюн сайын да окъуучунга бир жангы зат айтыргъа, аны сейирсиндирирге керексе да, кюрешеме. Орусчадан кёчюргеним, поэтлеге тилегеним да болады кёчюрюгюз деп.

 

Сорууну Мусукаланы Сакинат бардыргъанды.
Поделиться: