Сюймеклик: алимле не зат айтадыла аны юсюнден?

Биз жашауубузда бек сыйлы сезимледен бирине сюймекликни санайбыз. Жашлыгъыбызны да аны терк - терк сагъынабыз: аны сюймекликни жарыгъы жарытханы ючюн. Алай алимлени оюмлары уа къалайды, тинтиуле не зат кёргюзтедиле? Аны юсюнден медицина илмуланы доктору, психиатр, КъМКъУ- ну профессору Теммоланы Лейла бла ушакъ этгенбиз.

- Бир адам башхагъа бюсюреп, сюймекликни дуниясына атласа, тёгерегиндегилеге тюрленнгени баям болуп къалады. Угъай, ол акъылдан шашмайды, алай бир – бирде акъылсыз ишле этеди. Алимле бу ишге къалай къарайдыла?

- Кёп къыраллада бардырылгъан тинтиуле кёргюзтгендиле: сюймеклик – психика ауруугъа ушайды. Аны бек къыйын тюрлюлерини белгилери алкоголь  эм наркоманияны белгилерине  келишедиле. Алгъаракъда   Саулукъну сакълауну битеудуния организациясы да  сюймекликни ауруугъа санагъанды, психика жаны бла аурууланы тизмелерине окъуна къошханды.

- Алай эсе уа, андан къутулур ючюн, багъыуну бардырыргъамы керекди?

-Угъай, хар зат да ол чекге жетип  къалмагъанды.Сюймеклик - ол тюшюнюуню тюрлениуюдю,  ол  трансха бек ушайды, башны мыйысыны логика ючюн жууаплы сол полушариясы акъырынлыкъны чыгъаргъан кезиуде, онг полушариясы уа къыстау ишлейди (эмоцияла эм сезимлик шарт кёрюнедиле). Эм къыйын кезиуледе сюймеклик психика бойсунуугъа айланады, алкоголь неда наркотик белгиге ушайды. Ол кезиуде адамны гормонлары артыгъы бла къураладыла-адам къуруда сюйюп турургъа неда кесин сюйдюрюрге итинеди.

 -Жаз башы келгенлей, табийгъат уяннганлай, бизни жукълап тургъан жаныбыз да къууанчны, сюймекликни, жарыкълыкъны излеп, кюсеп башлайды. Жылны кезиулери, табийгъатда болгъан тюрлениуле бла байламлымыды сюймеклик?

-Сюймекликни физиология мурдору-гормонладыла.   Кюнню аслам санда таякълары къууанчны гормонларын кёп санда чыгъарадыла. Къан тамырлада жаз башы суучукъла саркъсала, гормонла, сюйселе-сюймеселе да, бир бирге эс бурадыла.Жылыу келгенден сора уа, адамла къыш кийимлерин тешедиле,  бир бирлерин эслеп башлайдыла. Кюнню жылыуу бизде тестостеронну иги да элпек этеди.

Женгил атламла, сёлешген заманда бир адам атны терк-терк айтыу, хар кюнден жангы причёсканы этиу эм кийимлени алышындырыу, насыпха ийнаныу, бетни жарытхан ышарыу… бу тюрлю ишледен чыкъгъан диагноз ангылашыныулуду: сюймеклик! Ол ауруу башхалагъа бек тынч жугъарыкъды!

-Жаз башы тауусулады, сюймеклик да  аны бла биргеми?

-Хар заманда да угъай. Сюймекликни бек къаты кезиуюнде адамны чархында окситоцин деген гормон  чыгъады.  Алимле айтханларыча, окситоцин, бек аздан, 17 айны ишлейди, бир-бир адамлада уа - жаланда бир айны ичинде. Ма ол кезиуде уа эки адам бир бирлерин сюерге керекдиле. Сейирлени, тёрелени, адетлени табып, жашау планларын къураргъа борчлудула. Ол планла сол полушариягъа тюшюп къалыргъа  тийишлидиле. Алай болса, сюймеклик сууугъандан сора окъуна, эки адам бир бирлерине бек къаты байланышырыкъдыла. Башхача айтханда, гюлле жемишлеге айланадыла.

Сюймеклик тауусулгъаны ючюн а, биз кесибизни терслерге керекбиз. Алай сюймекликни сиз невротикалы байламлыкъ бла ажашдырмагъыз. Аны кезиуюнде жангызлыкъдан къоркъуу адамланы кеслери сюймеген инсан бла бирге турурча этеди. Андан эсе, сиз андан айырылыргъа эм чынтты сюйген адамыгъызны табаргъа керексиз.

Сюймеклик эки адамгъа жууукълашыргъа болушады. Бир бирлерин ангыларгъа. Сюймеклик – табийгъатны саулугъуду. Ол сууугъандан сора да, бир бирлерини акъылларын, оюмларын, жашаугъа къарамларын билгенле юйюр кемелерин жашау тенгизде бек тап элтедиле. Юйюрде бир бирге кертичилик, билеклик этиу, ангылау не къаты сюймекликден да магъаналыдыла. Адамгъа толусунлай ийнана, ышана эсенг – олду сюймекликни озгъан кюч.