Журналистни кесини оюму, сёзю болургъа керекди, терсликге тёзерге, башын жабаргъа жарамайды

13 январь – Россейли басманы кюню

         Сюйген ишинг  бла кюрешгенден, халкъынга хайыр келтиргенден уллу насып болмаз адамгъа.  Теммоланы Мухадин жюреги тартхан ишин табаргъа онгу болгъан насыплыладан бириди.   Ол жашаууну 55 жылын малкъар тилде чыкъгъан газетге, миллет журналистиканы айнытыугъа бергенди эмда бу ишни сайлагъанына бир заманда да сокъуранмагъанды. Ол КъМР-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусуду, «Россейли басмагъа – 300 жыл» деген белги бла, кёп грамотала, саугъала бла да белгиленнгенди.

- Бирде сагъыш этип къарасам, быллай бир заманны къалай ишлеялгъанма бир жерде деп, кесиме сейир этеме. Бу жылланы ичинде кёп затлагъа тюберге да тюшгенди. Не къыйын болгъан эсе да, бир кере да сокъуранмагъанма. Баям, башха жерде ишлеяллыкъ да болмаз эдим. Журналист, былай алып къарагъанда, жалынчакъсызды, кесине иеди, аны оюму барды,-дейди ол бизни бла ушакъда.

Мухадинни тёлюсюне кёп къыйынлыкълагъа, сынаулагъа тюберге, къыралны чачылгъанын, жангыдан аягъы юсюне болгъанын кёрюрге, таулу халкъны тарыхында магъаналы ишлеге къатышыргъа да тюшгенди. Бизни халкъ кёчгюнчюлюкде кёрген ачылыкъны билдирирге сёзле тапхан а къыйынды. Аны «Коммунизмге жолда» ызы бла уа «Заманда» миллет кёрген зорлукъну юсюнден статьялары бир адамны да сансыз къоймагъандыла, ала окъуучуланы жюреклерине жетгендиле.

Бизни тёлю сабий  оюн не болгъанын билмейди

Биз ёлмезлик жанла болуп жаратылгъанбыз ансы, ол къыйынлыкъда сау  къалыргъа бир сылтау, онг да жокъ эди, деген сёзлени андан кёп кере эшитгенме. Жарсыугъа, ол алайды. «Бизни тёлю сабий  оюн не болгъанын билмейди. Бир жол келинчигибизни къум жерге ишлерге жибередиле, аны орунуна мен барама.   Асыры иссиден, аякъ басар онг да жокъ, анам тикген чарыкъла ары жетгинчи да жыртылгъан эдиле. Башынгда адетли бёркюнг, аякъларынгда  чурукъларынг болмасала, къалай  ишлериксе?  Алай мен анга чыдадым, атым а угъай – бурунундан къан келип къалгъан эди. Иш бошала, бизни артха къыстайдыла. Бир чеченли мени жолну ортасында къоюп кетеди. Къумда ажаша, юйге кючден къайтама. Анам мени кёргенинде, жиляп къалгъан эди – болгъаным  кюйюп, эринлерим жарылып… Ма аллай къыйынлыкълада ёсгенбиз»,-деп эсгереди ол бизни бла ушакъда.

Алай жашау жеринде турмайды, къыйынлыкъланы ызындан, Аллахны ахшылыгъындан, къууанч, ырахматлыкъ келедиле. Артха, Кавказгъа, къайтхандан сора Мухадин Къабарты-Малкъар къырал университетге киреди, тарых-филология факультетни орус-малкъар тил бёлюмюн бошагъан  биринчи къауумданды. Аны тилге фахмусун белгили алим  Алийланы Умар Баблашевич да белгилеген эдиле. «Дипломуму темасына адабиятны сайлагъанымда уа манга кёлкъалды болгъанды, -дейди ол.- Алай бу дунияда бошдан жукъ да этилмейди. Тилни тинтиу бла кюрешгенден эсе,  журналист  иш сейирди манга».  

Усталыкъда биринчи атламла 

Студент жылларында, артда Огъары Бахсанны школунда ишлегенинде да Мухадин «Коммунизмге жолгъа» статьяла жаза тургъанды. Отарланы Хамит редакциядан кетгенинден сора уа, аны ишге чакъырадыла. Ол жашауунда  иги адамлагъа тюберге, биргелерине ишлерге насыбы  болгъанын айтады. «Баш редактор Чабдарланы Сарбий  сёлешеди да, бир чалбаш кишини чакъырады. Бу жашха иш да бер, къарагъан да эт, ишге жарарыгъын бла къаллыгъын да айт деп, анга аманат этеди. Ол а политика жашау бёлюмню таматасы Ностуланы Магомет эди. Ол кертини сюйген, адамны ызындан сёзюн этмей, бетине айтхан адам болгъанды»,-деп эсгереди Мухадин. 

Башчылыкъ этген партияны жашауун, ишин ачыкълагъан  не заманда да жууаплы болгъанды, бютюнда коммунист партияны заманында. Бу бёлюмде биринчи жазгъан материалы да эсиндеди Мухадинни. Аны  туугъан эли  Огъары Бахсанны школунда бла  Былым элни колхозунда партия организацияланы ишлерини юслеринден жазып кел деп ашырадыла. «Борчуму толтурдум деп, къууанып келеме. Магомет статьямы окъуп, жазгъан тап этгенсе, алай партия иш а жокъду, дегени эсимдеди»,-деп ышарады ол.

 «Коммунизмге жол» газетни баш редакторлары Чабдарланы Сарбий,  Бёзюланы Ахмат, Гузеланы Исхакъ миллетге къуллукъ этген, билимлиле  болгъанларын чертеди. Культура бёлюмде ол кёп жылланы Шауаланы Миналданны башчылыгъында да ишлегенди.   

 - Бёзюланы Ахмат  партияны пропаганда эм агитация жаны бла бёлюмге, илму излем институтха да башчылыкъ этгенди  «Коммунизмге жолгъа» келгинчи дери. Гузеланы Исхакъ а тилни бек ариу билгенди. Ол манга бир жол  уллу дерс бергенди.  Журналистни хар  сёзюню да кесини жери, магъанасы, ауурлугъу болургъа тийишлиди. Ал кезиуде, сёзсюз,  алай жазалмагъанма. Бир жол тери ийлеген фабрикада ишлеген тиширыуну юсюнден материал этеме да,  Исхакъ аны башындан аягъына дери окъуп, тюрлендирип, текстими аламат этип береди. Аны тюзетиулерин окъугъандан сора алгъынча жазаргъа ахырда жарамагъанын ангылап, кесими къолума алгъанма,-деп эсгереди ол.

Аллахха шукур, аман бетли болмагъанма, тюрлю-тюрлю коллективледе ишлегенме,   бир бирибизни багъалап, ойнап, кюлюп жашагъанбыз. Бек ыразыма.   Бир жол командировкадан келсем, ол заманда уа редакция Лермонтов орамда орналып эди, макъам ойнай,   журналистлерибиз а вальсха бара… Иш къыйын болса да, ма быллай зауукълу кезиуле да болгъандыла, дейди ол ушагъыбызда. 

Баш магъана – миллетни иги адамлары

Иги адамланы атларын халкъгъа ачыкълау – ма олду  журналистлени баш борчларындан бири.  Мухадин да миллетибизни ахшы жашларыны бла къызларыны юслеринден очерклеге, зарисовкалагъа, интервьюлагъа энчи эс бургъанды. Бек сюйген адамларындан бири уа Толгъурланы Бекмырза болгъанды. «Ол къуллукълада ишлемеген эсе да, уллу адам болгъанды, шаудан сууча таза. Андан сора да Деппуланы Хакимни, Бызынгыдан Холамханланы Сахайны, Шауаланы Пагону, кёп башхаланы юслеринден жюрегим кётюрюлюп жазгъанма. Шёндю жигитлерими барысыны да атларын эсиме тюшюраллыкъ тюйюлме»,-дейди  ол.

Дагъыда малкъар халкъны атын айтдыргъанладан бири Чабдарланы   Къасымны жашы  Борис эди. Ол къуру республикагъа угъай, Россейге къуллукъ этерге даражасы болгъан адам эди ол. «Мен аны районлада, Правительствода, Айырыу комиссияда ишлеген заманларын да иги билгенме,-дейди ол ушагъыбызда. - Къайда болса да, халкъына намыс келтирген къуллукъчу болгъанды, сёзю, акъылы бла миллетни кётюргенди.   Энтта халкъыбызда быллай аламат, ахшы адамларыбыз болурла деп ышанама».

Адет-тёреле, ахшы адамларыбыз, тарых бла байламлы сагъышларын окъуп, редакциягъа Мухадинни аты бла кёп письмо келгенди, аланы ол бюгюн да сакълайды. Ма, сёз ючюн, Бызынгыдан Чеккаланы Шалух, Шалушкадан Хочуланы Ахмадия, Кичибалыкъны 4-чю номерли школуну коллективи аны хапарларына, статьяларына ыразы болгъанларын, аны адамлыгъына къууаннганларын айтхандыла, миллетни ахшы адамларыны юслеринден кёп жазарын тилегендиле.

 «Болса къой аягъы, болмаса уа эчки аягъы» деген материалны окъугъандан сора уа, Кичибалыкъдан Байрамукъланы Адилгерий редакциягъа быллай письмо жиберген эди: «…бу статьяны окъуп, тынгылап къалалмадым. Аны автору Теммоланы Мухадин мени бла бир ниетли жаш болгъанын ангыладым. Ол тюзлюк ючюн кюреширге хазыр болгъанын да билдим. Аны кибик тюзлюкню сюйген адамла миллетде 50 процент болсала, дуния иги, рахматлы, ариу боллукъ эди…». 

Журналистни кесини оюму, сёзю болургъа керекди

Исламны  жорукъларыны, аны  ариулугъуну юслеринден материалларына    басмадан чыкъгъандан  сора уа, редакциягъа бюсюреу, ыспас сёзле айтып, кёпле сёлешиучю эдиле.  «Ахматланы Назир, Атмурзаланы Тахир бек сюйген адамларымдыла. Ала динни жайыуда уллу иш толтурадыла. Биргелерине эллеге барып, жамауат бла тюбешип да тургъанбыз.   Тахир хажи бир жол анга Къарачайдан бир эр киши мен  аны юсюнден жазгъан  материалланы алып келгенин айтхан эди»,-дейди ол.

 Бюгюн да ол къолундан Къуранны  кетермейди, аны кёчюрмесин окъуйду. «Бу Сыйлы Китапны ачмагъан жарлыды. Анда кесинде да   Къуранны окъургъа насыпны Аллах хар кимге да бермейди, деп жазылып турады.  Ишим партия жашау бла байламлы болгъан эсе да, диними бир заманда да унутмагъанма. Къуранда адам  битеу сорууларына жууапла табарыкъды. Атам, анам да халал къыйынынг бла жаша, ётюрюк айтма, кесинги кётюрме, адамлагъа жара, деп юйретген эдиле. Битеу бу затла да динден келгендиле»,-дейди ол.

Журналистни кесини оюму, сёзю болургъа керекди, терсликге тёзерге, башын жабаргъа жарамайды. Мухадиннге къыйын кезиуледе миллетни даражасын сакъларгъа да тюшгенди. 2005 жылда Нальчикге чабыууллукъ этгенлени башчыларын малкъар халкъгъа жагъаргъа кюрешгенлеринде, право низамны сакълаучу органлада уллу жыйылыуда, федерал арадан келген къонакъланы аллында ёрге туруп, таулулада аллай тукъумла жокъдула, деген эди ол. «Брифингде ара телеканалладан 6 журналист бар эдиле, ала бандитлени таматаларыны миллетлери таулуладыла деп ётдюрселе, бу кир атдан биз тазаланаллыкъ тюйюл эдик. Сёзсюз, журналист тюзлюкню сакъларгъа борчлуду»,-деп акъыл этеди ол.

Бюгюн пенсияда болса да, ол газет, коллектив ючюн къайгъыргъанлай турады. Ол акъыл этгенича, миллет басманы бетлеринде жангылыкъладан, власть органланы ишлеринден сора да халкъны жарсыулары болургъа да керекдиле, деп оюмлайды ол. 

Ушагъыбызны ахырында журналист коллегаларын профессионал байрам  бла алгъышлай,  жюрек ырахатлыкъ, насып тилейди. «Окъуучуну бла журналистни араларында байламлыкъла болсала, газетни даражасы да боллукъду.  Халкъымы бек сюеме, жаным анга къурман болсун. Миллетге сюйюп къуллукъ этгенме,  элли жылдан артыкъ заманны газетни юсю бла адамларыбыз бла байламлыкъ жюрютгенме.   Мындан ары да миллет къанат къатдырырына, кесине базынып, адамларына  ёхтемленирча боллугъуна толу ийнанама.  Ана тилде газетни магъанасы уллуду, биз тауча жазылгъан харфны кёрюрге, окъургъа кюсеген кюнлерибиз кёп болгъандыла, бюгюн да аны унутмайыкъ»,-дейди ол.