Ленинград блокада

Урушну андан ары барыуунда, шахарны къутхарыуда да  магъаналы операция

1943 жылда 12 январьда къуршоугъа тюшген Ленинградны эркин этиу, блокаданы жокъ этиу операция башланнганды.  Ол кезиуге жигит шахар душманны къуршоуунда тургъанлы юч жыл озгъанды. Немисли командование Ленинград ючюн сермешде   аскерчилери, техникалары кёп санда тас боллукъларын  ангылап, шахарны ачдан, суусапдан къыйнап, жер юсюнден жокъ этерге умутлары болгъанды. Алай шахарны эркин этиу жаны бла мадарла ол къуршоугъа тюшген кюнден   тохтамагъандыла.

Мадарла тохтамагъандыла

Уруш башланнган ал кюнледен окъуна  Ленинградда аш-суу жетишмегени ачыкъланады, алай бла ётмекге карточкала блокада башланнгынчы окъуна кийирилгендиле. Аны юсюнден а немислиле уста билгендиле. Ал кезиуде бир адамгъа 800 грамм ётмек жетгенди, алай 1941 жылны декабрине (блокада башланнгандан сора  тёрт ай озуп) ишчилеге ётмекни ёлчеми 250 граммгъа, сабийлеге бла бир жерде да ишлемегенлеге уа 125 граммгъа дери къысхартылады.  

Ленинградны къыралны башха жерлери бла жаланда бир жол байлагъанды – Ладога кёл. «Жашауну жолу» бла шахаргъа аш-азыкъ келтирилгенди, ёлюмге жетген адамланы  къутхаргъандыла. Бу артыкъда магъаналы жолну малкъар халкъны кёп жигит уланлары да къоруулагъандыла, мамыр адамланы къутхаргъандыла. 

Юлгюге, ефрейтор Атабийланы Мухарбек  Ленинград фронтну 23-чю Армиясыны 142-чи Къызыл байракълы стрелковый дивизиясыны 588-чи полкуну къауумунда къыралыбызны шимал ара шахарын немисли душманладан къоруулау сермешлеге къатышханды. Ол кёргюзтген  батырлыгъы ючюн СССР-ни Баш Советини Президиумуну атындан «Ленинградны къоруулагъаны ючюн» майдал бла саугъаланнганды. Холамлы  жаш, башха аскерчи нёгерлери, ленинградчыла бла бирге блокаданы 872 кюнюнде ачлыкъгъа, сууукълагъа тёзгенди, къанлы сермешледе эки кере жаралы болгъанды.   

Неда сержант Аналаны Таубий «Ленинградны къоруулагъаны ючюн» майдалдан сора да, «Кёнигсбергни алгъаны ючюн» майдал бла да саугъаланнганды Ол къуллукъ этген батальон Ленинград тийреде, Волхов къатында сермешлеге къатышханды. Лыжный батальонну къаууму бла Таубий фашистлени кёп жолларын кесгенди, гитче частьланы гунч этгенди.  

1942 жылда январьда совет аскерлеге гитлерчилени 18-чи аскерлерин къуршоугъа алып, жокъ этерге буйрукъ бериледи. Аны толтурур ючюн а Ленинград эм Волхов фронтла бирге келишип, бир бирни алларына келирге керек эдиле. 7 январьда алгъа барыуну Волхов фронт башлайды.  Черекден ётюп, 2-чи армия душманны тизгинлерин бузады: совет аскерчиле душманны теренине 60 километрге киредиле. 

Алай бу жетишимни Ленинград фронт андан ары бардыралмагъанды.  Эки айдан немислиле 2-чи армияны башха аскерледен кесип, къуршоугъа аладыла.  Ол жыл жайда блокаданы жокъ этиуге бурулгъан энтта бир операция бардырылгъанды, алай бу жол да душман кючлю болады.  Бу сермешледе, тюрлю-тюрлю тергеулеге кёре, 160 минг совет аскерчи жоюлгъанды. 

Мамыр жашауну   8 километри 

1943 жылда 12 январьда къуршоуну чачыу жаны бла кезиулю операция башланады.  Ачдан, сууукъдан къыйналгъан аскерчилени аллына бютюнда къыйын борч салынады.   Гитлерчиле черекни сол жанында тохтагъандыла – ол а онг жагъадан бийик эди. Черекни жагъасында гитлерчиле сауутларын тизедиле, ол азды деп, жагъагъа суу къуюп, тёгерекни бузлатхандыла. Ма алай къаты хазырланнган эдиле гитлерчиле Ленинградны ычхындырмазгъа.

Болсада  совет аскерчиле бир ненча айны ичинде жараула бардырып, душманны къапханларындан ётерге амалла излегендиле. 

12 январьда Ленинград, Волхов фронтла да бирден топла чачдырып башлайдыла. Атышыу бир ненча сагъатны тохтамайды. Ызы бла авиация кесини ишин башлайды. Гитлерчилеге баш кётюрюрге да къоймай, ызы бла аскерчиле атакагъа чыгъадыла. Жарауланы кезиуюнде юйреннгенлерича буз чекледен ётюп, сермешге киришедиле. 

Кёкден, жерден да бирча кюч салып, гитлерчиле  ууатыладыла.    Къуршоуну 8 километрге чачдырылады. 17 кюнню ичинде уа былайтын автомобиль эм темир жолла ишленип, Ленинградны къутхарыу башланады. 

1943 жылны ал кюнлеринде Ленинград блокада кетерилип башлагъаны урушну андан ары барыуунда, шахарны къутхарыуда да уллу магъананы тутханды.  Алай блокада толусунлай кетерилирге уа энтта эки ыйыкъ къалгъан эди.