Усталыкъ сайлау
Нальчикде школну бошап, Москвада окъугъан бир къыз бла тюбешген эдим кёп болмай.Кертисин айтханда, бизни республикадан сабийле ара шахарлада билим алыргъа итиннгенлери бла барыбыз да ёхтемленебиз, башха жерлеге кетгенле бютюн окъуулула сунуп…Хау, бардыла араларында биз сагъыш этгенчала да, алай дипломну ызындан чабып, ангылаулары уа чыртда болмагъанла аз тюйюл кёреме…Анга ушакъ нёгерими сёзлери да шагъатлыкъ этедиле:
- Мен медицина факультетге бек сюйюп киргенме. Биринчи курсда, окъууну эбине иги тюшюннгюнчю, къыйналгъан да этгенме. Алай жылдан-жылгъа бекден-бек жарата барама. Тёртюнчю курсну ахырына хирург-гинеколог усталыкъны сайлагъанма. Билим алгъан ийне бла кёр къазгъаннга ушайды, къыйынсыз, чырмаусуз болмайды, алай жюрегинг тартхан усталыгъынга аз-аз атламла эте бараса.
Манга ушагъанла бек кёпдюле, алай бир-бир студентлеге уа билим ахырысы бла да керек тюйюлдю, экзаменлени заманында ала кёзге да урунмайдыла. Майда юйлерине кетип, окъуугъа сентябрьде къайтханла да бардыла. Алагъа жангыз да диплом керекди, экзаменлени ахча бла салдырадыла. Сессиягъа къоратханлары Нальчикде фатарны багъасына жетеди.
Аллай бай студентле Кавказдан бютюн кёпдюле. Мен алагъа бек сейир этип тургъанма. Билимсиз специалистле не затха жарарыкъдыла? Адамланы саулугъуна къалай бла багъаргъа дей болурла? Артда кеслери айтдыла дипломну сатып алгъан алагъа биринчи атламды деп. Ызы бла туугъан жерлерине къайтып, энчи медицина клиникала ачарыкъдыла. Ала кеслери бакъмазла, профессионалланы жыярыкъдыла. Алай бир-бирлерини уа врач болуп ишлер умутлары барды.
Модагъа табынып
Биреуге жарагъан хар кимге да келише болмаз. Кёпле юристге окъуйдула деп, ызындан чабаргъа жарамайды. Не десенг да, адамла бир кибик тюйюлдюле. Хар кимни хунери барды - бирлерини тепсерге, экинчилерини жырларгъа, ючюнчюлерини уа сурат ишлерге. Кёлю не затха тарта эсе да, анга эс бёлюрге керекди, усталыкъны да анга кёре сайларгъа. Жарсыугъа, ата-анала мени сабийим бирсиледен артха къалмасын деп, кеслери сюйген затха буруп къоядыла балаларын. Аны хунери уа тас болуп кетеди.
Эсимдеди, Нальчикде бир заманда модады деп битеу да къара кийим кийгенлери. Бирден бушуу этген кибик. Неда барысы да джинсалада жюрюгенлери. Мен кесим окъугъан заманда бир студент калошла бла келген эди: башхалача болургъа сюймейме дегенин ачыкъ кёргюзтюп. Мен акъыл этгенден а, моданы ызындан къууама деген адам энчилигин тас этеди.
Дагъыда элледен шахаргъа кёчген тёреге айланнганы да эсимдеди. Бусагъатда хал тюрлене барады – Россейде мегаполиследен жерде кюреширге кетедиле. Бахчамда абери ёсдюрсем, бир затыма жарар дейдиле бирле, табийгъатха жууукъ болургъа, таза хауаны, сууну излегенле да бардыла. Ишлери шахарда болуп, кюн сайын элден эринмей жюрюгенле да аз тюйюлдюле. Къалай-алай болса да, ингирликде эркин, салкъын арбазынгда олтургъан игиди, фатарны бир онунчу этажыны балконундан къарагъандан эсе.
Тыш къыралланы байлары къолайлыкъларын кёргюзтмей жашайдыла. Не къылыкъларындан, не кийимлеринден айырлыкъ тюйюлсе аланы бирсиледен. Элледе юйле бир тизгиндедиле, бир архитектура ыздадыла. Бизде уа хар ким къалай сюйсе, алай ишлейди. Бир жорукъгъа келген тёре жокъду. Байлыкъ бла махтаннган, уллу юйле ишлеген а адет болуп къалгъанды. Жамауатны, элни юсюнден сагъыш эте билиу, аны бла бирге энчи фахмунгу излеу тыш къыраллада жорукъду. Бизде уа ахчагъа къулланыудан сора зат да къалмагъанды, жарсыугъа.
Тилим – мени жауум
Бизни республикада дагъыда бир сейирлик шарт барды. Больницалада, школлада, башха къырал мекямлада законсузлукъну кёре тургъанлай, тынгылагъан тёре болуп къалгъанды. Алай Интернетде уа, атларын да букъдуруп, бир бирлерин сындырадыла. Кёп болмай бир къыз, атын жашырып, анга аман айтхан ким болгъанын билип, даражамы тюшюрген хыликкя сёзле айтханды деп, сюдге бергенди. Сейирге, ол къыз жанлы болуп, къылыкъсызгъа жыйырма бла сегиз минг сом ахча тёлетдиргенди. Кёпле уа не тынгылап къояр эдиле неда жууап этиу бла чекленир эдиле, къыз а, кесин басынчакълатмай,сюдге бергенди тилин тыялмагъанны. Эриши сёз ючюн да жууаплылыкъ барды. Ол бек къууандырады, нек дегенде башхалагъа кир жагъаргъа сюйгенле бек кёпдюле.
Тириликни къозгъай
Шёндю заводла, фабрикала сакъламайдыла кишини. Ишсизлик жукъудан уятханды халкъны, кёпле фахмуларын да эсгергендиле. Ким татлы хантла биширип сатады, ким репетиторлукъ бла кюрешеди. Не жаны бла да баш кечиндирирге къазауатдадыла. Эрттеден бери да бирча кийим да жокъду адамланы юслеринде. Хиджаб , джинса кёнчек, костюм болсун - не затны тап кёре эселе да, аны киедиле. Ол игиди дерге боллукъду – энчилик сакъланнганы ючюн.
Адамла аз-аздан ангылай башлагъандыла: хар инсанны жолу энчиди.Алай тюрлениуле кёбюсюнде адамланы тыш сыфатлары бла байламлыдыла. Ич дуниялары уа къыйналып, акъырын тюрленеди. Сёз ючюн, сууаплыкъгъа деп аш-азыкъны интернатлагъа, ёксюз сабийлеге элтирге итиннгенле аздыда. Садакъа, алгъынча, къоншулагъа, жууукъ-ахлугъа юлешинип къалады. Алайсыз да къолайлы жашагъанлагъа бермей ашны, къыралны къолуна къарагъанлагъа элтирге нек жарамайды? Адамла бир ыздан чыгъаргъа къоркъадыла, хар бирибиз да башхалача этейик, сёзге-кёзге тюшмейик, деп къоядыла.
Керексиз къоранчла
Бирча къылыкъсыз къоранчлы тойла да алгъынча барадыла. Аны хатасындан а къолайсыз юйюрледен жаш адамла юйюрле къураялмайдыла, халкъыбызны саны ёсмейди. Бирсиледен айырылыргъа адамла къоркъгъан этедиле. Башхалача этмесем не айтырла деп ийменедиле, кредитле, борчла алып, аны уа кёп жылланы къайтаралмай, къыйналып жашайдыла.
Мени оюмума кёре, уялгъан башха зат ючюн этерге керекди. Сёз ючюн,сен устаз болуп ишинги иги билмей эсенг – олду айып. Билимсиз врач да алай. Хунеринг, билиминг болмай тёгерекдеги жамауатны къыйнагъан да гюняхды.
Жарсыугъа, бизде кесини фахмусун, энчи ызын излеген тёре тюйюлдю. Чюйютлюледе уа ол адетди, фондлары фахмулу сабийлерин окъутадыла, айнытадыла. Энчи ыз деген сёзлеге биз да юйренирге керекбиз.Сабийлерибизге музыкантла, суратчыла, скульпторла, жазыучула, чурукъчула эм башха усталыкълада чемерли болургъа эркинлик берейик, хар инсанны кесини жашаууна оноу этерге эркинлиги болгъаннга женгдирейик. Ансыз айныу жокъду.
