Мажарыулу адамны иши да тири барыр

Мусукаланы Зауурну юйюрю Прохладна районда Учебное элде орналгъанлы жыйырмадан артыкъ жыл болады. Ол кеси Кёнделенде туугъанды, юй бийчеси Мадина да анданды. Жаш школдан сора бу элде техникумгъа механикге окъургъа киргенди. Аны тауусхандан сора жеринде къалгъанды.  Юй бийчеси  уа Кёнделенде бухгалтер болуп ишлеп тургъанды, тёрт сют-товар фермада учётну бардыргъанды.

Мусукалары малчылыкъ бла иги кесек заманны кюрешедиле. Элде анга бек иги онгла бардыла: жерлери - эркин, хауасы да - тийишли. Юйюр аллындан ишни эки-юч ийнекден башлагъанды. Артда таначыкъла алып, малладан да аз-аздан къоша, аланы санын иги да кёбейтгендиле.

Зауур юйюр ферма къурагъанлы уа бир беш-алты жыл бола болур. Жаш айтханнга кёре, Россельхозбанкда алыннган кредит да анга иги себеплик этгенди. «Ары дери да, аз - кёп, болса да, сауулгъан малла тутуп тургъанбыз, бир талай заман алгъа уа КФХ ачаргъа оноу этгенбиз», - дейди ол.

 «Бюгюнлюкде жаланда сауулгъан ийнекле тутабыз. Нек дегенде, аладан игирек хайыр келеди. Бугъаланы этге багъыу бла уа хазна кюрешмегенбиз.  Алагъа заманынг кёп къорагъанлыкъгъа, файдасы доюн тюйюлдю. Ийнег а кесин да кечиндиреди, бизни да тутады», - деп ышарады Мадина.

Хар ийнек да бирча сютлю болмагъанын ким да биледи. Бирлери бу жаны бла осалыракъ болуучудула, башхалары уа – къумалыла – иелерин къууандырадыла. Мусукаланы юйюр фермаларында аланы асламысы бизни жерлерибизге иги келишген швицледиле, алай башха тюрлюлеринден да аз-маз барды. «Былай алып айтханда, къызыл-къыр неда къара-мор бетли дегенча аллай породалы ийнекле бир жаны бла иги да сютлю болуучудула, алай ала  кеслерине игирек къарауну  излейдиле. Ал жыллада Ставрополь крайдан бир бек багъалы талай къумалы  сатып алгъан эдим. Не айтаса, сютлери бек кёп, алай нек эсе да, бизни жерибизге тюзелалмай къалдыла…» – дейди юйюр тамата.

Шёндю ийнеклени энчи аппарат бла сауадыла. Алай ишни башлагъанда уа, къол бла иги кесек заманны къыйналыргъа тюшгенди. «Аллай аппарат ийнекни желинин бузаргъа боллукъду деп эшитген эдим да, аны хайырланыргъа базынмай тургъанма. Бир кере уа тенгими фермасында аллай зат кёреме. Ол кеси да хар энчилигин айтады манга, къоркъуу жокъду, дейди. Экинчи кюн бардым да тюкенден аллай бирин сатып алдым. Кесинг ангылай болурса,  ары дери жыйырма ийнекни къол бла саууп тургъан адамгъа иш нечик женгил болгъанын», - деп хапарлайды  Зауур.

Сауулгъан сютню Ставрополь жанындан машина бла келип аладыла. Алай ансыз да ол зыраф  болур деген  къоркъуу жокъду, аны элде сатаргъа да барды онг. «Эки ай алгъа уа Прохладный шахарда кесибиз тюкенчик ачханбыз. Анда айран, бишлакъ, сют баш, сюзме  этип сатабыз. Мал сойсакъ да, этден мантыле, пельменьле, башха аш-азыкъла жарашдырабыз. Бу къысха заманны ичинде бизге тартыннган алыучула да чыкъгъандыла. Кёплери экинчи кере къайтып келедиле, бизни юсюбюзден танышларына да айтадыла. Этген затларыбызгъа ыразыдыла, аш татыулуду, качествосу да игиди, дейдиле. Кюн ортасындан кечге сатылмай хазна абери къалмайды. Тамата жаш тюкенни интернетде Инстаграмда (fermer_07) кёргюзтеди», - деп, Мадина анда да алыучуланы атындан бек кёп ыразылыкъ сёзле эшитгенлерин белгилейди.

Тюкенни битеу керек къагъытлары барды: продукция къоркъуусузлу, качествосу да иги болгъанын, ийнеклеге дарман заманында берилгенин кёргюзтгенле да. Зауур айтханыча, аллай бир жылны ичинде бир малы да аурумагъанды: «Бу жаны бла бек сакъ болабыз. Ишде ансыз жарамайды. Сёз ючюн, алгъаракълада къоншу регионнга  къунажинле алыргъа баргъанымда, аланы он кюнню ичинде карантинде тутуп, андан сора эркинлик берген эдиле келтирирге. Мында жеринде уа маллагъа элибизде ветврач къарайды. Ол билимли адамды, ишин бек тынгылы этеди».

Мусукалары мал ашныбарын да тёгерекде-башда мюлкледе сатып аладыла. Былтыр а юйлеринден артыкъ узакъ бармай ортакъгъа онбеш гектар жер алып, анда арпа сепгендиле.Ол участкагъа талай жыл къаралмай турулгъаны ючюн ханс басып, тазаларгъа кёп къыйын кетгенди.

Къалай - алай болса да, Зауур айтханыча, ары дери ол аллай иш бла бир да кюрешмегенликге, агроном танышлары болгъаны себепли аны арсарсыз башлагъанды. Ала жерге, битимлеге къалай къараргъа кереклисин ангылатханлай турадыла, заманларын къызгъанмай, келип да къарайдыла. Алай бла Мусука улу агрохимикатланы хайырланыуну, семиртгичле бла багъыуну энчиликлерине аз-аздан тюшюне барады. Шёндюледе да, кюнню халы  аз-маз тохташханлай, заранлы къурт-къумурсхаладан дарман себерикди. Иш кеси да тап барса, келир заманлада энтта да ортакъгъа жер алып, аны битеу да бир 50 гектаргъа жетдирирге умут этеди. Бюгюнлюкде къолунда жаланда бир трактору барды, алай артда уа техникагъа къошмай боллукъ тюйюлдю.

Келир заманлагъа умутларыны юсюнден Мусукалары таукел айтадыла. «Амал табып энтта да талай ийнек алып, аланы санын бир къыркъгъа  жетдирирге сюе эдик», - дейди Мадина. Зауур а: «Шёндюгю мал орунда аллай бирин кечиндирирге боллукъду. Алай бара - баргъан заманлада 60 ийнек сыйынырча жангы орун ишлерге, кесин да быйыл башларгъа умутлубуз. Ол битсе, ийнекле бары да анда кечинирикдиле, эски орунда уа бузоула турлукъдула», - деп къошады.

Эл мюлкде къармашханлагъа къырал кёп жаны бла себеплик этеди. Малчылыкъ бла кюрешгенлеге субсидияла, башха онгла да бериледиле. Мадина айтханнга кёре, ала да кёргендиле аны хайырын: 2015 жылда энди ишлеп башлагъан фермерлеге деген, буруннгу жыл а юйюр фермалагъа деп жарашдырылгъан биршер грант къоллу болгъандыла. «Энди да барды бир амал – льгота кредит алыргъа. Ол да ишге жарарыкъ эди. Дагъыда лизинг халда техника алыргъа амал барды дейдиле. Алай аны ючюн а иеликде жеринг болургъа керекди», - деп къошады ол.

Ишни юйюр бары да бардырады. Зауурдан  бла Мадинадан сора тамата жашлары Алим, кече - кюн демей, малланы юсюндеди. Ол аскерчиге окъуп бошагъанды, алай,  айтханына кёре, малчылыкъны бегирек жаратып, атасына бла анасына билеклик этеди. Гитче жашлары Магомед школда онунчу классда окъуйду, артда экономист болургъа сюеме, дейди. Ортанчылары уа – Алина, Нальчикде медицина факультетни таууса турады.

Зауур тамблагъы кюннге таукел къарайды. «Мындан арысында да иш кёллюлюкню тас этмейбиз. Хау, малчылыкъ бла кюрешген къыйынды. Кече-кюн демей, малланы юсюнде турургъа тюшеди, эрттенинг, ингиринг да ийнеклени саууп, сютлерин жарашдырып кетеди. Ызы бла этгенинги сатаргъа, хайырын чыгъарыргъа кюрешесе. Сау кюнюнг - алагъа аш хазырлауда, жумушларына къарауда. Бирде кесинге окъуна хазна заманынг къалмай къалады. Ыйых, солуу кюн деген а чыртда жокъду. Алай не этериксе, жашауда ишлемей болмайды», - деп белгилейди ол, ушагъыбызны чегинде ышарып.