«Жашауугъузну жаланда заманында этилген болушлукъ къутхарыргъа боллукъду»

Къутургъан ауруу  уллу эс бурууну излеген жугъуучу вирус инфекцияды. Андан сау болгъан бир адам да жокъду, болгъан да этмегенди.

Ауруу неда инфекция жукъгъанны жаланда   заманында этилген болушлукъ къутхарыргъа боллукъду. Жаныуар къапханда, жара артыкъ уллу, терен тюйюл эсе да, алайда аны шытысы аз эслене эсе да (бегирекда башда бла къоллада), бир такъыйкъаны да оздурмай, врачха жетерге керекди. Саулукъ сакълауну «КъМР-де гигиена эм эпидемиология арасы» федерал  къырал учреждениясыны врачы-эпидемиологу Елена Аксёнова бла аны юсюнденди ушагъыбыз.

- Къысха айтханда, не затды бу къутургъан ауруу (бешенство) дегенибиз?

- Ол адамлада бла жаныуарлада къутургъан ауруу жукъгъан жаныуар къапхандан сора чыкъгъан,  артыкъда къоркъуулу вирус ауруугъа саналады, нерва системаны бузуп, бек къыйын халда башланады, белгилисича, ёлюм бла бошалады. Аурууну жугъуууну сылтауу - ауругъан жаныуарны шытысында вирусуду. Ол кийик (бёрю, тюлкю, енотовидный ит, чакъан-шакал, борсукъ, скунс, чычханла, дибилдирикле, дагъыда башхалары) эм юй (итле, киштикле, тонгузла, атла, тууар эм ууакъ аякълы малла) жаныуарланы санында сакъланады эмда жайылады. Къутургъан ауруудан къыйналгъан  адамдан да жугъады олш.

Сау адамгъа неда жаныуаргъа къутургъан ауруудан ауругъан жаныуарны шытысында болгъан вирус къабылгъан жеринден  этине киреди. Алайда ол кёбейип, мыйыгъа бла тюкюрюк  безлеге барады.

- Бу аурууну бек биринчи белгилери уа къаллайла боладыла?

- Къутургъан аурууну инкубация кезиую (кесин билдирмей тургъан) он кюнден бир жылгъа, андан да кёпге созулады (орта эсеп бла бир - эки ай). Ауруу саусузну битеу санлары тутмай, къарыусузгъа айланыуу бла башланады: башы ауруйду, ауузу къургъакъсыйды, чархыны иссилиги  бираз кётюрюледи, шаугютлери, тамагъы ауруйдула, ол къургъакъ жётел этеди, къусарыгъы келеди, къусаргъа да боллукъду. Аны бир затха да кёлю бармайды, киши бла да сёлеширге сюймейди, ашаргъа унамайды, жукълаялмай къыйналады, аман тюшле кёреди, бир тюрлю сылтаусуз ичин къоркъуу алады, мудахлыкъ хорлайды.

Бир - юч кюнден сора саусуз, тынгысыз болуп, къоркъуп башлайды, бегирек да ол суудан къоркъады.Суу ичейим дегенде, андан ары уа сууну кёрген неда аны сагъыннган заманда окъуна,  къоркъгъандан шайтанлы болургъа жетеди, тамагъы бла богъурдагъы ачытып, къурушуу болады, солууун алыуу, хырылдагъан таууш этип, терк-терк къыйналып чыгъады. Солууу тыйылып, адам андан ёлюп кетеди. Аурууну созулууу бир ыйыкъдан кёпге бармайды.

- Адамда неда жаныуарда къутургъан аурууну вирусун къалай тохташдырыргъа боллукъду?

- Жаныуаргъа къутургъан ауруу тийгенликге, битеу белгили  ышанла ачыкъ кёрюнюп къалмайдыла, сёз ючюн, шытыны кёп келиую, огъурсуз болуу дегенча.

Юй эм кийик ёлген жаныуарлада къутургъан аурууу болур деген ишеклилмк чыкъса, вирус болгъанын бла болмагъанын кёп кезиуледе жаланда бактериология лабораторияда   тохташдырыргъа болады.

- Къутургъан ауруу чыкъмазча, алгъадан мадар этерге онг бармыды?

- Къутургъан ауруу чыкъмаз ючюн, бу затлагъа сакъ болургъа керекди:   кийик, хауле жаныуарланы саны асыры кёп болмазча этерге; иесиз киштиклени бла итлени азайтыргъа; итлени юйде тутууну жорукъларына бузукълукъ этмезге   ишлери къутургъан ауруу жугъаргъа къоркъуулу болгъан (итлени тутуучула, уучула-промысловикле, ветеринар ишчиле, дагъыда башхала) адамлагъа профилактика иммунизацияны курсун бардырыу.

Адамланы неда жаныуарланы къапхан итлени, киштиклени бла башха жаныуарланы карантиннге салып, он кюнню ичинде къарап турурлары ючюн, врач неда аланы иелери мычымай жууукъдагъы ветеринар багъыу учрежденияда специалистлеге элтирге керекдиле. Жаныуарлагъа къараудан неда аланы тинтиуден сора не зат ачыкъланнганыны юсюнден къабылгъан адамгъа дарман салыуну бардыргъан медицина учреждениягъа жазып билдиредиле.

- Къыйынлыкъгъа тюшген, къабылгъан адам дейик, къутургъан ауруугъа къажау болушлукъну къайда  табарыкъды?

- Жаныуарла къабып, ауруу  чыгъаргъа къоркъуу болгъан адамгъа къутургъан ауруугъа къажау неда антирабический болушлукъ этерге Нальчикде «КъМР-ни адамларына антирабический болушлукъ этиу жаны бла республикалы ара» къуралгъанды. Районлада аллай болушлукъну район больницаланы хирургия эм травматология бёлюмлеринде этедиле.

 Бусагъатлагъа дери да инфекция жукъгъанына къоркъуу чыкъгъан адамлагъа болушууну жангыз да бир амалы антирабический иммуноглобулинни аны чархына заманында кийириудю (къабылгъан кюнню да къошуп, биринчи юч кюнню ичинде) эмда аны бла бирге иммунизацияны курсун  бардырыуду. Бизни къыралда хайырланылгъан, тазаланып концентрация этилген культуральный антирабический вакцина (КОКАВ) Саулукъ сакълауну Битеудуния Организациясыны излемлерине толу келишген бек хайырлы дарманды.

-  Къабылгъан адамгъа врачха жетгинчи къаллай болушлукъ этерге керекди?

-  Къутургъан неда белгисиз жаныуар къапхан адамны жарасын аз да мычымай, онг болгъаны къадар   теркирек сапын сюртюп, суу бла аямай жууаргъа, ызы бла кючлюлюгю 40-70 градус болгъан спиртни неда йодну настойкасын сюртюрге керекди. Андан сора, терк окъуна травматология пунктха жетдирип, тийишлисича тынгылы болушлукъ этдиредиле. Жараны кюйдюрюрге   неда шовла салыргъа жарамайды.