«КЕЧ АНЫ…»

– Сагъышларым башымы алып, аланы теренликлеринден чыгъалмайма. Къутургъан сууча басадыла ала жюрегими. Айхай, жюзе билсенг а… – деп тарыгъады кезиулю жыйылыуда тюбеген эски танышым Ната.

Биз Москва тийресинде Звенигородда солуу юйдебиз. Ючюнчю кере тюбешебиз быллай адабият форумлада. Юч кюн турлукъбуз мында. Ол кёп тюйюлдю, жюрек сырланы айтыргъа сюйсенг.

Наталья жазыучуду. Кёп биледи, алай, окъуучула суннганча, хар затха да жууап табып тура болмаз ансы, излемез эди мени ушакъ нёгерге, тангны атдырмай.

Акътереклени ариулукълары кёз къаматады. Ала, акъ кийимлерин кийип, сары чапыракъчыкълары аз къалтырай сюеледиле. Тёгерекге акъ чилле жабыу жайылып, кюн къар тёшчюкню юсюнде тохтап, къууаннганын билдире, тёгюледи. Бизгеми къууанады огъесе хар кюнде да алаймыды? Ким билсин. Назыла уа – кёкле, жашилле да – уллу арбазгъа чек ызла салып сюеледиле. Ала бизни узакъ жерледен келгенибизни биле болурла ансы, минг жашил кёзлери бла эслетмей къарайдыла. Ушагъыбызгъа тынгылагъанлары да туурады.

– Жангыз къызым юйдегиленирге унамайды. Туудукъла бла къууандырыр мураты да жокъду бизни. Ол эсиме тюшсе, жашауум бош кетгеннге санайма, жарсыйма.

– Бош а кетмегенди, – дейме. – Сени китапларынг бла институтлада студентле окъуйдула. Адабият институт! Ол жазыучула гюрбежисиди! Сен а – анда устаз!

– Хар не да бошду, – дейди Ната, – сабийинги жашауу къуралмаса. Иш да, жазыу да магъанасыз болуп къаладыла.
Тынгылайма. Ол да излемейди жууап, баям. Бир кесек баргъанлай, артха бурулуп:

– Адамла насыпсызла нек болгъанларыны юсюнден сагъыш этеме арт кезиуде. Эсингдемиди, биз былтыр Болдинода болгъанда, Пушкинни жумушчулары тургъан юйге кирген эдик?

– Хау, – дейме.

Анда жарлылыкъны, эскиликни да ийислерин сакълап тургъан бир ауур хауа бар эди да, кёп туралмагъаным тюшеди эсиме.

– Ол уллу, халкъ сюйген, Россейни ёхтемлигине саналгъан поэт къулларына къалай къаты болгъанын, аланы къалай тюйдюргенин къол жазмаларында окъугъанымдан сора, жюрегимде бир зат тепгенди. Поэзия, проза – адабият, искусство – бары да магъанасын тас этип барадыла кюнден-кюннге.

– Алай а бош айтаса, къыйын кюнюбюзде жапсарыу аладан излейбиз.

– Излеме. Ол сен да, мен да сюйген Марина Цветаева, ма ол:

Спи, царевна! Уж в долине
Колокол затих,
Уж коснулся сумрак синий
Башмачков твоих…»
– деп, сабийге бёлляу жырла жазгъан поэт тиширыу эки сабийин ёксюзле тургъан юйге атханды. Анда гитчеси ачдан бла анасына термилгенден ёлгенди. Аны басдырыргъа окъуна келмегенди сени Цветаеванг. Мудах назму уа жазгъанды. Сора къалай ийнаннгын анга? Байрон да алай. Руссо да. Ала бизни бюгюн сейир этдирген чыгъармаларын жаза туруп, сабийлери алагъа термиле ёлгендиле юйлеринден узакъда… Кёлюм чыкъгъанды кёпледен. Кесимден да.

– Кесингден а нек?

Къоркъдум, бир сур зат эшитирме деп.

– Кесимден а къызымы насыбын кесгеним ючюн.

Бир кесек тынгылагъандан сора, ол анга кесин кечерге къоймагъан хапарын айтды.

ххх

Биз, атасы Толя бла мен, бир зат керекли этмегенбиз Ленаны. Ол да бизни жюрегибизни къыйнамагъанды, аман къылыкъ этип. Иги окъугъанды. Аны классына Арген деп бир жашчыкъ жюрюп башлагъанды. Аны юйюрю Бишкекден кёчген эди Москвагъа. Бир кюн келеди да школдан, къолунда бир гюлханий гюл тутуп:

– Билемисе, мынга къыргъызча жоогазын дейдиле. Жо-о-га-зын! Сейирди да? Арген бизни классда битеу жашладан да акъыллыды. Классда угъай, школда да, – дейди.

– Нек сунаса алай?

– Устазларыбыз кеслери айтадыла алай.

– Ол игиди, – дейме.

Кесим а сагъышха къалама – сабий тюйюлдю. Биринчи сюймеклик дегенинг а хар заманда да иги бла бошалмайды. Сорама да, устазы:

– Жарсымагъыз, – дейди. – Арген аламат жашды. Алты сабий боладыла юйлеринде, барысы да аламат окъуйдула. Аталары таксистди, аналары уа терк болушлукъ этген станцияда ишлейди. Иги докторду дейдиле.

Андан сора бир кесек тынчаяма. Жангыз къызымы уа, не жашырыр кереклиси барды, аны бла бирге тамбылагъы кюнюн кёралмайма. «Хо да, сабийдиле. Кёлю чыгъар,

– дейме ичимден, кесими тынчайта. – Энтта да кёп Аргенле тюберле анга».

Тогъузунчу классда окъуй тургъанлай, анасы бла бирге санитар болуп ишлеп башлагъан эди Арген. Школну алтын майдалла бла бошап, экиси да Москвада бек ахырлыкъ университетге киредиле. Ленаны бла Аргенни бирге кёрсем, аланы бир бирлерине ушамагъанларына эс буруп, жаратмагъанымы къалай да билдире турама. Ненча айтдым эсе да, къызым, аны жанлы болуп, хорлап къоя эди мени. Атасы уа, жашны жаратып:

– Къой, бу сабийлени орталарына кирме. Къадарлары бирге жазылып болса, не эталлыкъбыз сен да, мен да анга? – деп, тохтатып къоя эди мени.

Ала ючюнчю курсну бошаргъа, жашны атасы бла анасы келедиле бизге келечиле болуп, Ленаны тилей. Сюймедим ышандырыргъа.

– Къайда жашарыкъдыла? – дедим, Айгюльну кёзлерине аралып.

– Общежит берликдиле окъугъан жерлеринде, – деди ол. – Артда уа бир Аллах айтхан болур.

– Кесигиз да хаух фатарда тургъанлай, сора жышыгъызгъа москвачы къызны алыргъа сюесиз? Алай бла мында орналыргъа умут эте болурсуз.

– Угъай. Сабийлени окъутургъа келгенбиз. Артда юйюбюзге къайтырыкъбыз, – деп, эки сёз айтды ансы, атасы къошулмады ушакъгъа.

Келишалмадыкъ. Мудах болду Лена.

– Ол уллу юйюрню таматасыды. Алада биздеча тюйюлдю, ол эгечлерине, къарындашларына болушама деп, ёмюрюн ашырлыкъды. Сен а кесинг сюйгенча жашаяллыкъ тюйюлсе бир заманда да, – деп, къайгъымы ангылатыргъа кюрешдим.

– Анам, бизни бир бирден айырыргъа кюрешме. Аланы сюйгенча, мени да сюеди Арген, – деп, къызым отоууна кирип, эшигин гам этип къойду.

«Жарлы сен, – дедим ичимден. – Къалай теличиксе!»

Тели уа ол угъай, мен кесим эдим.

Бир кюн, кюзгю аллында тёгерек бурула:

– Тамбла келечиле келликдиле, – деди да, чыгъып кетди

– Энди уа нек? – деп, къатымда шинтикге олтурдум да, жиляп къалдым.

ххх

Бу жол Арген бла анасы келдиле.

– Сабийлерибиз бир бирлерин сюедиле. Угъай демегиз, – деп тиледи Айгюль.

– Анасы угъай демей эсе, мен ыразыма, – деди Толя.

– Сюе эселе, алай окъуна болсун. Болушурбуз. Онгубузгъа кёре фатар да алырбыз. Жангызды къызыбыз, – дедим. Сора къутургъан сууну аллын ачханча: – Сиз а не бла болушаллыкъсыз жаш юйюрге? – деп сордум.

– Да биз да къолубуздан келгенни этербиз.

– Къолугъуздан а не келликди? Кесигиз да умутчуласыз, кимден не юзебиз деп айланнган баштакъла!

– Анам, айтма алай! – деп, къызым секирип туруп, чабып чыгъып кетди юйден.

Арген аны ызындан бармады. Анасына кёзлери бла белги берип, экиси да турдула.

– Айыплы иш этдинг, Ната. Мен сени эндиге дери танымай тура кёре эдим.

Ол болду баш иеми ол кече манга къоратхан сёзю.

Эки кюнден Лена да къайтды юйге. Окъуууна барады, келеди. Аргенни атын сагъынмайды. Ушакъ этген болмаса арада, къайдан сагъынырыкъ эди? Аллай шошлукъ орналады юйде. Ийнанамыса, ол заманда жылгъа созуп тургъан жазмаларымы юч айгъа жыйышдырып, юч китап чыгъаргъан эдим бир бири ызындан.

Аргенни бизден чыкъгъан кюнню экинчисинде аскерге кеси тилеп кетгенин артда билген эдим. Ол болгъан аскер къауумну Чеченде урушха атханларын да. Анда от-окъ тюбюнде жаралыланы чыгъара тургъанлай, топ атылып, аркъа сюегине жаркъа кирип, аны Москвагъа келтирген эдиле. Къутхаралмагъандыла. Ол ачы хапарны биргелерине окъугъан жашладан бири айтхан эди Ленагъа.

Аны ол кюннгю къычырыгъы, жиляуу къулагъымдан кетмейди. Жюрегим жарылмай да къалай къалгъан болур эди ол кюн? Лена уа сёлешмей тохтады, ауазы юзюлюп. Бир ненча кере операция этгенден сора, сёлешип башлагъанды. Окъууун да бошагъанды, клиникада ишлейди, алай жангызды. Аргенни къабырына уа бирге барып къайтханбыз. Ол сюйюп тургъанын айтыргъа, мен а кечгинлик тилерге.

Толя жукъ айтмайды. Ол а бютюнда бек къыйнайды – ангылап турама тырманын. Къалай унутхан эдим мен биз экибиз да школдан бери сюйгенибизни бир бирни?! Къалай кетген эди эсден ингир сайын киногъа жюрюучюбюз, андан бири къолларыбыздан тутханлай къайтыучубуз, ай жарыгъында, бир бирден айырылалмай, тангнга дери хапар айтыучубуз? Окъуу да, иш да, къайда жашарыгъыбыз да келмегендиле эсге ол кюнледе не Толяны, не мени. Бизни акъыллы аналарыбыз, аталарыбыз да, менича, эрши даулу тюйюл эдиле бир бирге.

Энди экибиз – Толя бла мен, бирге къалсакъ да, аз сёлешебиз. Ол татлы заманланы эсгерирге болмайбыз. Толя алай нек этгенин билмейме, мен - Аллахдан къоркъуп. Кесимден, Толядан, къызымдан, аны жолун кесгенимден уялама. Ол тюзетилмезлик жангылычны этип, жашлыгъымы, ариу сюймеклигими юсюнден эсгериулени къачыргъанма. Аласыз къартлыгъ а бир да къутсуз бола кёреме. Жашауум былай бошалыр деп турмай эдим. Ишден да кетерикме. Неге керекди жюрексиз, жандауурсуз адамланы фахмулары дуниягъа? Сюймейме аланы жазгъанларын да.

ххх

Ол замандан бери эки жыл озгъанды. Бир кюн, хапар билейим деп, Натагъа сёлешгенимде, къызы алды телефонну. Ол:

– Сиз биле болмазсыз, анам дуниясын алышханды, – дегенинде, абызырап, жаланда эки къысха сёз айталдым:

– Кеч аны.

Не зат ючюн деб а ол да сормады.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: