«БЕК АХШЫ, ЭТЕРБИЗ...»

Солтанбек районланы биринде секретарь болуп ишлегенли бир-эки жыл болады. Адетде болгъаныча, бюрону болсун, пленумну болсун жыйылыуларын кезиуюнде бардырады. Сёлешгенине тынгыласанг, не къыйын борчну да толтурургъа бу адамны къолундан келликди дерчады. Бир бирде мардадан оздурурча хыны сёлешген заманы да болуучуду. Ким биледи, иш – аслам, къуллукъчуланы тюрлю-тюрлюлери кёп жерде алайсыз да бола болмаз.

Ол, жорукъда болгъаныча, колхозлагъа да барып айланады, ишлерине къарайды, оноу этеди, махтагъан, урушхан жерлери да болады.

Солтанбек киши ортасы болгъан адамды: кенгбет, сарычач, талгъыркёз, бийик бойлу, кюл бетли кёлеги, гелефей кёнчеги, башлы чурукълары, къолун да айландыргъан блокноту, чурукъ башында сюргюлени теренлигин ёнчелерге кертиклери болгъан таякъчыгъы…

Солтанбек халал адамды, огъартын келген къонакълагъа бек жарыкъ болур. Кесини юйюне чакъырмаса да, аланы къонакъбайсыз къоймаз. Аланы не жумуш бла келгенлерин дурус билгинчи, тынчлыкъ тапмаз. Алай абаданыракъ къуллукъчу келсе уа, айырылмайын, аны биргесине айланады, аллайны уа къонакъгъа кеси чакъырады, башхагъа бир заманда ышанмайды.

Мен бу затланы сёз орунуна айтып къойдум ансы, аланы юсюнден жазаргъа умутум жокъ эди. Ол адамны бир тюрлю къылыгъы барды да, аны билдирирге сюе эдим. Ол да не затды десегиз: анга не къыйын затны, толтурулунмазлыкъ ишни окъуна буюрсала да, арталлы да сагъыш этмей, таматаланы бетлерине, кёз къакъмай, сюелип, къарай:

– Бек ахшы, этербиз!.. – деучюдю.

Нальчикге, обкомгъа чакъырсала, ол бек къайгьы этиучюдю, гюняхы кесини болсун ансы, къоркъгъан окъуна этгеннге ушайды.

– Арабий, нек чакъыра болурла, не зат излейдиле, не сорлукъдула? Биз не оноуну толтургъан болмабыз? Аланы билирге керек эди. Айхай, болушлукъчуларым керекли затны заманында хазырласала уа?! Ала бла мен мындан ары къалай ишлейим? Эшда, аладан бир къауумуну шобураларын къобармай болмаз...

Бир ингирде Солтанбек, ол сагъышланы да эте, машинаны артына олтуруп, жолда къалкъый, Нальчикге къууулуп бара эди. Обкомда жыйылгъан кенгешде, бирсилеге соргъанча, анга да кёп затладан сордула:

– Мирзеуле къалайдыла? Малчылыкъны продуктларын кёп алыуда, къыралгъа сатыуда кесигиз алгъан борчларыгъызны нек толтурмайсыз? Школланы ишлеуню узакъгъа нек созасыз? Жолларыгъыз къачан иги боллукъдула? Темир сыныкъла жыйыуну планын къачан битдирликсиз?..

Солтанбек, соруулагъа жууап этгенден эсе, сёз берирге бек сюйюучюдю. Аны ючюн а, терлеген бетин къол жаулугъу бла сюрте, бел бауу къысылгъан жерде кёлегини жыйырылгъанларын тюзете, мангылайына тюшген мылы чачын бармакълары бла ёрге тарай, олтурду.

Алай обкомну секретары, анга жютю къарап, бу затланы, бу затланы этерге керекди деп, санап башлагъанда, Солтанбек биягъы ёрге турду.

–  Бу айны ичинде хар ийнекден 350 килограмм сют сауаргъа керексиз, алайсыз борчугъузну толтураллыкъ тюйюлсюз. Къалай къарайса, Солтанбек? 

– Бек ахшы, этербиз... 

– Жарым жыл бошалыргъа ай бла жарым къалгъанды. Ол заманны ичинде эл мюлк продуктладан къыралгъа берлик борчугъузну толусунлай толтурмай жарамаз, сиз а эндиге дери эки тенгден бирин да этмегенсиз. Къолугъуздан келирми?

– Келмей а, этербиз...

– Юй мекямланы, мал орунланы ишлеп башламагъансыз. Аланы да ол кезиуге битдирирге керекди.

– Бек ахшы, этербиз...

Тёрт ай бла жарымгъа толтурулмагъан ишлени барын да ай бла жарымгъа бошаргъа Солтанбек сёз берди. Бары да къулакъ салып тынгылайдыла.

– Къоншу районугъуз сизден алгъа узакъ кетгенди. Аны сизден не башхалыгъы барды? Ол районну жетерге керексиз.

– Ахшы, жетербиз...

Обкомну секретари бир аз сагъыш этди. Солтанбекни бетине ышанлап къарады. «Бу адам не жумуш берсенг да угъай демез, алай толтургъан а эталмайды. Бу не аламатды? Антсызма, мен муну бир сынамай къойсам...» — деп, кенгеш бошалгъандан сора аны кесине чакъырды.

– Солтанбек, бир бек керекли жумушну сени боюнунга саллыкъ эдим, толтуралырмыса ансы?

– Бир да ишекли болма, Михаил Петрович, этербиз...

– Минги тау Нальчикден асыры узакъда орналгъанды. Мичурин айтханлай, табийгъатны тюрлендириу бизни къолубуздады. Минги тауну жууугъуракъ келтирирге керек эди.

– Бек ахшы, этербиз...– деп Солтанбек жууап этди.

Михаил Петрович уллу сейирге къалды. «Бу не тюрлю адамды? Мен муну халин билмей тургъан кёреме да! Бу адам не ишни да башын тюбюне этерге боллукъду...» – деп сагъышланды. Болса да, сынауун ахырына дери жетдирирге мурат этип:

– Къалай бла? – деп сорду.

– Битеу къарыуубузну салып кюреширбиз, къолубуздан келгенни бир да аямабыз.

– Къолугъуздан а келирми?

– Аны уа билмейме, Михаил Петрович.

– Да, жюйюсхан, билмей эсенг, этерме деп нек айтаса?

– Да обком борч сала эсе, мен угъай деп къалай айтайым?

Михаил Петрович, мудах бет алып, кабинетини узакъ мюйюшюне къарап кёп турду. Солтанбекни да къайгъылы хал алып, тёгерек шош болду. Солтанбек тынгысыз болду, не эсе да бир зат айтыргъа итинди, алай таматаны терен сагъышын бузаргъа базынмады…

Солтанбек, аны кабинетинден чыкъгъанында, бир адамгъа къарамады, биреу бла саламлашмады, кеси да бир кесек гуппуруракъ болуп, эшеги ёлген таулугъа ушаш, башын энишге бошлап, тышына жол салды...