Бал тутханла бармакъларын жалаймыдыла?

Бизни республикада адамла бал чибинлени не заманда да тутхандыла. Эртте эмда Совет Союзну заманларында да бу иш кёплеге файда келтире эди. Анга мындагъы табийгъат, битимлени тюрлюлюгю, хауаны тазалыгъы да иги себеплик этеди.

Озгъан ёмюрню экинчи жарымында бал чибинчилик бла кюрешгенле биригиуле къурап башлагъан эдиле. Къырал кеси да бу сферагъа тийишли эс буруп тебирегенди. Бахсан районда бал чибинлени мор кавказ тюрлюлерин жайгъан мюлк ачылады. Ветеринария жаны бла да себеплик этилип башлайды. Бал батманлары болгъанлагъа тюрлю-тюрлю затла, энчи юс кийимле, тийишли препаратла сатхан учреждение да къуралады.

РАЕН-ны академиги, РФ-ни илмусуну сыйлы къуллукъчусу Пшикан Таов «жарсыугъа, бюгюнлюкде ол берекетли заманладан хазна кёп зат къалмагъанды», дейди. Ол оюм этгенден, къыралдан болушлукъ жокъду, хайырланыучуланы жалгъан балдан сакълагъан закон да артыкъ ишлемейди. Сурам азайгъаны бла мюлклени иги кесеги да жабылгъандыла. Республиканы рыногунда уа асламысында башха регионладан келтирилген, кесини да качествосу белгисиз болгъан продукция сатылады.

- Балны сатып алгъан ким да ол кертимиди огъесе жалгъанмыды деп  ишекли болмай къалмайды. Татыуун кеси да кёрюр, аны юсюнден башхалагъа да сорур… Алай дагъыда анга абери къошулгъанын билирге онг жокъду - шагъатлыкъ этген къагъытла болмай къаладыла. Жарсыугъа, бу сферада хыйлачылыкъ бек кенг жайылгъанды, - дейди Пшикан Кесович.

Бизни къыралда кеси заманында бал чибинчиликни продукциясын сатыу жорукъла къабыл этилген эдиле. Бал кеси уа сертификация этилирге керек болгъан аш-азыкъланы тизмесине тюшгенди. Сертификатда аны юсюнден жик-жиги бла хар не да жазылыргъа керекди: качествосу, татыуу, къурамы эм башха ышанлары. Алай кёп къыраллада сатылгъан бал кесини декларациясына келишгенин бла къалгъанын терк-терк тинтип тура эселе, жалгъан продукцияны сатыу шартланы да халкъгъа кенг жайып, бизде бу бёлюмге хазна кёз-къулакъ болмайдыла.

- Сёзсюз, быллай болумда алыучуланы жанындан да сурам азайгъаны сейир тюйюлдю, - дейди академик. - Анга статистика шартла да шагъат этедиле. Сёз ючюн, Австрияда, Швейцарияда, Германияда хар адамгъа бир жылгъа 1,01-1,53 килограмм бал жете эсе, Россейде ол жаланда 0,32-0,38 килограмм болады. Хайырланыучула: «Неден болса да жарашдырылгъан багъа балны сатып алгъандан эсе, андан он кереге учуз тургъан бал тузну алсагъ а» - деп, алай окъуна айтадыла.

Бу продукция бизни къыралда не заманда да багъа болгъанды. Шёндю окъуна сурам азайгъанлыкъгъа, аны багъасы артыкъ тюшмегенди. Сёз ючюн, халкъла аралы рынокда аны бир килограммыны оптовый багъасы бир доллар эсе, Россейде ол минг сомгъа жетеди. Мында нечик уллу башхалыкъ болгъанын сиз кесигиз кёресиз. Башха жерледе бу бизнесни файдалыгъы 20-25 процент бола эсе, бизде уа аны сатыу этилген къоранчланы бир ненча кере жабады.

Таовну оюмуна кёре, къалай-алай болса да, экспертле бу бизнес бла кюрешиу иги файда келтирлигине, аны мындан ары да хайыры иги болуруна ишексиздиле. Жаланда аны ючюн бал чибинчилик бла кюрешгенлеге къырал да билеклик этерге керекди. Нек дегенде къайсы ишде да эм магъаналы жерни чыгъарылгъан продукцияны сатыу алады. Быллай предпринимательлеге уа тюкенле бла узакъ болжаллы келишимле этген алай женгил тюйюлдю.

Алада да излемле бек уллудула. Продукцияны качествосуна, орунуна, этикеткасына эс бурулады. Къысхасы, уллу тюкенле балны кёп эмда учуз багъасы бла алып турургъа сюедиле.

Аны дагъыда качествосуна шагъатлыкъ этген документлери болургъа керекди. Бу иш а жаланда тийишли лабораториялада тамам этиледи. Ишни былай тынгылы къурау онгла уа не Къабарты-Малкъарда, не саулай Россейде да жокъдула.

«Алайды да, мен оюм этгенден, къырал къошулмай бизни республикада бал чыгъарыуну аякъландырыр амал жокъду. Аны ючюн а тийишли регион программа жарашдырылыргъа керекди, бек биринчиден а, къумалы бал чибинлени жайыу бла  мюлкню жангыдан ишлетип башларгъа, регионла аралы байламлыкъла къураргъа, халкъла аралы рыноклагъа да чыгъаргъа.

Союзну заманында республикада бал чибинчилик бла кюрешгенле «Нальчикское» деген биригиу къурап, сатыу-алыу жумушларын аны юсю бла тамам эте эдиле. Шёндю да ол ахшы сынауну эсге алыргъа керекди. Тийишли лабораториялары болгъан билим бериу эмда илму учрежденияла да уста специалистле бла эмда тинтиуле бла да себеплик этерге боллукъдула анга», - деп белгилегенди илмуну сыйлы къуллукъчусу.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: