«Хар бош такъыйкъамы юйюрюм бла ётдюрюрге кюрешеме»

 Бир жыл мындан алгъа биз Къабарты-Малкъарда таэквондону ГТФ тюрлюсюнден федерацияны юсюнден жазгъан эдик. Анга башчылыкъны Дадуланы Азамат эте эди. Бу кюнледе уа ол сабийлени таэквондону олимпиада ВТФ тюрлюсюне юйретип башлагъанын билгенбиз. Ол бизни бла ушагъында ВТФ-ге нек кёчгенини, сабийлени юйретиуде неге эс бурургъа тийишлисин, кесини жашау жолуну юсюнден хапарлагъанды.

Азамат Нальчикде туугъанды, жашагъанды. Анга 29 жыл болады, Къабарты-Малкъар къырал университетни Физкультура эм спорт факультетин тауусханды. Ол 100 килограмм ауурлукъ къауумда сермешеди, тренер болуп, сабийлени, абаданланы да юйретеди. Бусагъатда кеси да кюзде эр кишилени араларында бардырыллыкъ эришиулеге хазырлана турады, республикалы «Тэккен» клубха башчылыкъ этеди.

- Азамат, сен спорт бла къачан кюрешип башлагъанса, сора таэквондуну нек сайлагъанса?

- Спорт бла 5 жылымдан бери кюрешеме, бек алгъа теннисге баргъанма.  Бешинчи классха кёчгенимде школгъа таэквондону АTF тюрлюсюнден тренер Анзор Мурзабеков келеди. Ол таэквондону тёрели тюрлюсюдю, анда адамны башына, чархына да къолла бла, аякъла бла да тюерге жарайды. Жылдан аз заманны жарау этгенден сора тренерибиз башха жерге кетгени себепли, башха юйретиучюню излерге тюшгенди. Сабийлени эм жаш тёлюню чыгъармачылыкъ мекямында Юрий Канны тапханма. Аны къолунда юйрене, 15 жылым толгъанында Москвада Россейни биринчилигине къатышханма. Анда энчи техника дисциплинада эришгенме, анда бийикге секирип къангаланы уруп сындырыргъа керекди. Бу биринчиликде кюмюш майдалны да къытып, спортну устасына кандидатны нормативин толтургъанма эм спортну бу тюрлюсюнден Россейни эм иги он гёжефини санына киргенме.

 Андан сора эки жылдан Петрны ачыкъ кубогуна атланнганбыз. Ол Европаны чемпионатыны аллында бардырылгъаны себепли анга уллу магъана берилгенди, анга 13 къыралдан спортчула къатышхандыла. Юрий Дмитриевич мени энчи зачётха салыргъа унамай, команда эришиуге ийгенди. Анда бешеулен бар эдик, жангыз мен хорлаялгъанма. Тренериме мени энчи зачётха нек салмагъанса дегенлеринде, ол Азамат сермеше билмейди деп къойгъан эди.

   - Аллай сёзледен сора тренерни алышыргъа умут этмегенмисе?

- Этгенме. Алай айтханы кёлюме да тийгенди, арабыз да андан сора бузулгъанды. Нек дегенде жараугъа бек къаты эдим, тренерим айтханны жерге салмай эте эдим. Бир кюн иги да чабып, упражненияланы да этип, анга энди уа не этейим деп соргъанымда, ол не сюе эсенг да эт деп, кетип къалады. Ол кюн кесиме: «Ол былай этгенине алыкъа сокъуранырыкъды, ол алыкъа мени юсюмден эшитирикди», - деп ант этген эдим. Башха жанындан къарагъанда, бу болум манга эс жыяргъа, тутхан ишим бла бютюн къаты кюреширге кёллендиргенди.

Андан сора мени Беппайланы Илияс юйретип тебирегенди. Аны башчылыгъында СКФО-да хорлагъанма, жыйымдыкъ командагъа да киргенме. Округ эришиуде юч кере къытханма.

- Таэквондону олимпиада тюрлюсюню тёрели тюрлюсюнден не энчилиги барды?

- Олимпиада тюрлюсюнде экипировка башхады. Аланы экисинде да спортчу башына шлем киеди, алай ВТФ-да чархына чып тюшюуден сакъларча къалынлыгъы 1,5 сантиметрге жетген жилет да бериледи. Сора, анда къол къапла бек къалынладыла. Аякълагъа футыле кийиледиле. Жилетни да, футылени да электрон системалары барды. Ол эришгенде спортчула бир бирлерин къаллай бир ургъанларын эсеплеп, блютуф бла кюмпьютерге иеди, ол а таблода очколаны жазады. Рефери, къыйын приёмну хайырлансанг, компьютер салгъаннга дагъыда бир балл къошады.

- ГТФ-да жетишимли бола келип, олимпиада тюрлюсюне нек кёчгенсиз?

- ГТФ-ни башчылары ангылаусуз ишле этип башлагъан эдиле. Тюз да эришиулени аллында неда 4-5 кюн къалгъанында экипировканы алышындырыгъыз дерле, жорукъланы тюрлендирирле, башха борчла салырла. Эришиулеге асламысында кесибизни ахчабызгъа баргъаныбыз себепли, къоранчла аланы бу излемлерини хатасындан бек ёсе эдиле. Ол а ата-аналагъа бек къыйынды. Сёз ючюн, бир эришиуге барыр ючюн бир сабийни жолуна, къонакъ юйде тургъанына, аш-азыгъына 20 мингнге дери кетеди. ВТФ-да аллай чурумла жокъдула.

 - Уллу ауурлукъ къауумлада эришгенле, кёбюсюнде жерлеринде артыкъ тепмей, бир тап кезиучюкню марап турадыла. Алай сизни сермешгенигиз арталлыда алай тюйюлдю. Секирип, бурулуп да урасыз, сермешигизге къарагъан бек сейирди.

- Бир бири ызындан терк-терк уруп туралырча жиклеринг, аякъларынг, белинг кючлю болургъа керекдиле. Ауур спортчула бир бирни нокаутха ашырыргъа кюрешедиле. Мени уа секирип ургъаным ариу кёрюннгенликге, терк арытады.

- Азамат, рефери терс оноу чыгъаргъанларыны юсюнден дайым эшите турама. Аланы оноуларын тюзетирге, жалгъан оноу этген реферилени жууапха тартыргъа бир амал жокъмуду?

- Видеогъа жангызда финал эм жарымфинал сермешле алынадыла. Аппеляция этерге боллукъду, алай анда да жангыз турнирни къурагъан организация алдыргъан видеогъа къараргъа жарайды. Асламысында рефериле бла даулашла ачмаучудула.

- Тренер сабийле бла байламлыкъны къалай тохташдырыргъа боллукъду, аланы аралары къалай болургъа тийишлиди?

- Сабийден бир тюрлю приёмну этерин излегенден алгъа аны кесим этип кёргюзтюрге керекме. Кесим этмегенни башхаладан да излерик тюйюлме. Нек дегеде адамгъа кёзю бла кёрмеген затын къайтаргъан къыйынды. Бир кере алагъа таэвондочу къолу бла бир ургъаны бла алты къошунну сындыраллыгъын айтама. Аны эшитгенлей: «Сиз а алай эталлыкъмысыз?» -  деп тохтайдыла. Кёргюзтдюм (кюледи). Башха кере таэквондочу секирип аягъы бла баскетбол сеткагъа жеталлыгъын билдиреме, аны да кёргюзтюрге тюшген эди. Сабийлеге ол сейирди, сора тренерлери аллай упражненияланы этгенин кёрселе, ала анга ушаргъа сюедиле, итиниулюклери да ёседи. Тренер сохтасына юлгю, тамата къарындашы болургъа керекди.

- Азамат, башха тренерлеча, сиз да спортчулагъа къыйын сала, ала жетишимле сакълай да болурсуз. Алай ала хорлатсала, урушамысыз, огъесе жапсарыргъамы кюрешесиз?

- Болумгъа кёре. Спортчу къарыуун аямай сермешип алай къытдыргъан эсе, кёлюн кётюрюрге кюреширикме. Алай ол бир бири ызындан тюбешиуледе хорлай келип, ахырында уа кесин бошлап къоюп, алай къытдырса, хау, урушурукъма. Жарау этдиргенде сабийни къарыуун, ол не эталлыгъын бла къаллыгъын ангылайса. Бирде ала кеслерине келирча, эс жыярча къатыракъ болургъа керекди. Алай не тюрлю болумда да сабийге къол кётюрюрге жарамайды, бютюнда къызчыкъла бла сакъ болургъа керекди.

- Къызланы юйретиуню энчиликлери да болур?

- Былайда къызчыкъла бла тынчыракъ болгъанын белгилерге сюеме, ала низамны тутадыла, жууаплылыкъны да игирек сезедиле. Ала эришиуде огъурсузуракъдыла. Сермешде къаршчы спортчуну хорлагъанын, ол жыгъыллыгъын ангыласала, жашла андан ары урмайдыла. Къызла уа рефери тыйгъынчыгъа дери кеслери тохтамайдыла.

  Сора, жашла арып неда бир затларын ачытып, мен мындан ары баралмайма деген жерде, къызла ахыр такъыйкъагъа дери затларын ачытханларын да сезмей сермешедиле. Кесим къызымы да юйрете эдим да, анга башхаладан къайда къаты болгъанма, ол да беш жылларына дери гитче спортчуланы араларында чемпион атны алгъан эди.

 - Азамат, сен усталыгъынгы Таиландда да ёсдюргенсе?

  - Ары юйюр жашауум бла байламлы баргъанма. Юйдегили 22 жылымда болгъанма. Юй бийчем Бэлланы бир таныгъанымдан сора чакъыргъан эдим. Бир бирибизни «Грушевая роща» лагерьде ишде кёрген эдик. Ол бир айдан Тайландха кетеригин билеме. Артда аны табалмам деп къоркъуп, кетип къалгъынчы чакъырама. Ол да угъай демейди. Ата-анасы ыразылыкъларын бергенден сора юйюр къурагъанбыз. Манга баш жерде юйюрюмдю. Хар бош такъыйкъамы, тенгле бла анда-мында айлана турмай, ала бла ётдюрюрге кюрешеме. Юч къызчыгъыбыз да барды: Ассоль, Аурелия, Айлин. Юй бийчем къыйын, ишекли болгъан кезиулеримде кёл этдиреди, болушады. Таиландха да бирге баргъанбыз, анда 8 сегиз айны жашагъанбыз.

Анда излей кетип таэквондодан «Хансу» клубну табама, анда тренер дунияны кубогун алгъан 5-чи данны алгъан Жан Пьер Бери юйрете эди. Бусагъатдача эсимдеди, къара бел бауум бла эдим. Бери аны тешдиреди, анга тийишли болгъанынгы манга кёргюзтсенг къайтарырма деп. Эки ыйыкъдан Тайландны патчахы Раманы тогъузунчуну къызыны тёрели кубогунда 15:5 эсеп бла хорлайма да, тренерим бел баумуу да къайтарады, экинчи данны да береди. Артда биринчи къызыбыз тууар заманнга республикагъа къайтабыз.

Бир кесекден тренерим Тайланддан бери кел, менде академиягъа деп письмо иеди. Анда академияда бир кесекни ишлейме эм корейли тренер Со устагъа тюбейме. Анда ючюнчю даннга экзаменни жетишимли берген эдим. Ол Кореягъа таэквондону дуния штаб-квартирасына кесини устасы Куккивоннга баргъанда артха эки ыйыкъдан манга атым бла тукъумум корейча жазылгъан къара бел бауну саугъалагъан эди.

- Бусагъатда артха Таиланда кетеригигиз келмеймиди?

- Угъай, къайсы тыш къыралда да сен къонакъса. Тыш жерде жашап башлар ючюн, къолунгда иги кесек ахча болургъа керекди, ансыз баш кечиндирген къыйын боуллукду. Турист халда уа барыргъа угъай демейме.

- Азамат, алда къаллай умутларынг бардыла?

- Спортчуларыбызна араларында Элбрусну кубогун алгъанла, къырал даражалы эришиуледе хорлагъанла, округда кёп кере алчыла болгъанла бардыла. Бусагъатда эришиулеге дайы къатышыргъа болушлукъ этерча спонсорланы излей турабыз. Жууукъ заманда Дондагъы Ростовха эришиулеге барлыкъбыз, жашла майдалла къытарла деп да ышанабыз. Сора, элледе да таэквондону жаяргъа мурат этебиз.

Ушакъны Кульчаланы Зульфия бардыргъанды.
Поделиться: