«Врач артыкъда жууаплы усталыкъды, жангылыргъа, кемчилик этерге ахырда эркин тюйюлдю»

Бапыналаны Кемалны жашы Марат бла биз ол тюз да операциядан чыкъгъандан сора тюбешгенбиз. Ол юч сагъат  баргъан операциядан сора арыгъанына да къарамай, ишини, хирург усталыкъны къалай сайлагъаныны, къан тамыр аурууланы профилактикасыны юслеринден «Заман» газетни сорууларына жууапла бергенди.

Марат Кемалович Республикалы клиника больницаны жюрек-къан тамырланы хирургиясыны бёлюмюнде ишлейди. Ол «КъМР-ни сыйлы врачы» деген даражалы атха тийишли болгъанды.

- Шартлагъа кёре, КъМР-де жюрек-къан тамырланы ауруулары биринчи жердедиле. Ол алай некди?  Биз жашауубузда къаллай кемчиликле этебиз?

- Ол бизни жашау халыбыз, ашыбыз бла байламлыдыла. Дагъыда шёндюгю заманда стресс кёп болгъанды, адам кесине ауур жумушланы алады, алай заманында солумайды. Битеу бу затла уа къан тамырланы болумун  осал этмей къоймайдыла.

Бизни  миллет ашла къаллайладыла? Этни семизирегин сайларгъа,  ызындан шорпасын ичерге, жёрмени, сохтаны  тузлукъгъа тийирип ашаргъа къайсыбыз сюймейбиз?  Хау, алгъын ата-бабаларыбыздан келген ашладыла ала, алай ол кезиуде аланы саулукъларына хата салмагъанды. Шёндю уа заман, ашыбыз, табийгъат да тюрленнгендиле.

Атеросклероз адамны чархларына саулай заран салады, битеу къан тамырланы бузады. Бу ауруудан сакъланыр ючюн адам жашауун, къылыкъларын тюрлендирирге керекди. Кёпле къалай этедиле – сау кюнню ашдан тыйылып, ингирде уа ауурланнгынчы ашайдыла. Ол а ахырда жарамайды. Къан тамырла саулукълу болур ючюн  тахта кёгетле кёбейтирге,  заманында солургъа тийишлиди. Къымылдау да магъаналыды. Спорт бла кюрешгенни къан тамырлары да ишлейдиле.  

- Бу аурууну сезерге боллукъмуду, ол кесин къалай билдиреди?

- Аны шартлары кёпдюле. Сёз ючюн, башынг тёгерек айланса, къарыусуз, жукъусуз болсанг, кёзле аман кёрюп башласала, эсингдегини унутуп турсанг – ма была барысы да мыйыда къан тамырланы ауруууну юсюнден билдиредиле.

Неда, сёз ючюн,  жаяу кёп айланалмай, акъсап, балтырлары  ачытып башласа – аякъда  тамырланы ауругъанларыны, узакъгъа созмай, врачха барыргъа  кереклисини белгисидиле.

- Эм кёп заман баргъан  операция уа эсигиздемиди?

- Ол 12 сагъат баргъанды. Кеси да жетишимли болгъанды, ол адам бюгюн да сау-саламатды. Биз аны кёкюрегинден башлап, табанына дери битеу къан тамырларын алышхан эдик.

- Адамны жарып, алай андан ары не этерге билмей къалгъан кезиуюгюз а болгъанмыды?

- Хау, энди ишлеп башлагъанымда. Саусузну аты бюгюн да эсимдеди, аны сагъынмай къояйым.  Баксанёнок элден акъсакъал. Аны къарынында перитонити бар эди. Жаргъанымда, базыкъ чегиси саулай къаралып. Не букъдурлугъу барды, къоркъдум. Андан ары не этерге билмей, тамата нёгерлерими чакъыргъанма. Ала къарап, операцияны къалай бардырыргъа  кереклисине юйретгендиле. Жаргъан ингирде сагъат сегизде этгенбиз, жарасын а эрттенликде тёртде тикген эдик.  

- Аллай бир заманны ичинде ач, суусап да болады адам, арыйды…

- Операцияны кезиуюнде  арыгъанынгы, бир жукъ керек болгъанын,  суусапны  ахырда сезмейсе. Битеу эсинг, акъылынг да ишинге кетеди. Алай жараны тюз тигип бошагъанлай, ишинги ауурлугъу санларынгы басады.  Ма шёндю операциядан сора кесими бошлагъанма да, арыгъаным кёзге урунуп къалады.

- Марат Кемалович, сиз къан тамырланы хирургиясын нек сайлагъансыз? Андан тынчыракъ усталыкъла да кёпдюле…

- Алгъын битеулю хирург болгъанма, алай республикада къан тамырланы багъыу службаны къураргъа тюшгенде, аны бизни бёлюмню мурдорунда салгъандыла. Ма алай бла тюшгенме бу усталыкъгъа, алай жашауум былай къуралгъанына бир кере да сокъуранмагъанма. Башха жанындан а мен хирургияда эки къыйын бёлюмню - битеулю эм  къан тамырланы жарыуну  - билеме деп ёхтемленаллыкъма.

Былайда устазымы атын сагъыныргъа сюеме – Сулейман  Хавпачевни, бюгюнлюкде ол башха клиникада ишлейди.   Ол манга этген болушлукъну, себепликни бир заманда да унутурукъ тюйюлме.   Бу усталыкъда не затны   билген эсем, къаллай сынау алгъан эсем да, ала барысы да аны хайырындандыла.   Ол иш кёллю адамды, бизни да анга юйретгенди. Эринчек керти хирург бир заманда да боллалыкъ тюйюлдю.  

- Сиз а билимигизни жаш врачлагъа беремисиз?

- Хау, сохталарым бардыла. Аланы арасында Марат Хубиевни да сагъыныргъа боллукъду, ол да медицинада биринчи атламланы менде этгенин унутмайды. Не айтыр кереклиси барды, сохталарынг жетишимли болсала  хычыуун кёрюнеди.

- Медицинаны  сайларгъа    ким кёллендиргенди?

- Жууукълада манга дери медикле болмагъандыла. Жетинчи классда окъуй болур эдим,  атам ма бу больницагъа тюшеди сокъур чегини аурууу бла. Ол мында жыл жарым жатханды, сау къалады деп ышаныулукъ аз эди. Мен кюн сайын келип, аны къатында олтургъанма. Жарасын байлагъанларында ачытханларын, атам къалай къыйналгъанын кёргеним эсимде къалып, врач боллукъма деп сёз бергенме кесиме.

-Сабийле уа медицинаны сайласала къоярыкъмысыз?

- Врач юйге кеч келеди, онг болса, солуп, эрттенликде жетиде аякъ юсюндеди. Тарыкъмайма, ишими бек сюеме, алай, кертисин айтханда, сабийле медицинаны сайларыкъларына ыразы тюйюлме. Ол бек къыйын, жууаплы ишди, адамны саулугъун, къарыуун алады.

Алай бюгюнлюкде къызла, жаш да бирча медицинаны сюебиз дейдиле. Тамата  Элина ревматологияны, Амина стоматологияны сайлагъандыла. Даниял а алыкъа биринчи классха барады, алай хар жерде да атам хирургду, мен да анга ушарыкъма дейди. Юй бийчем Жаннета Казначействода ишлейди, медицина бла байламлыгъы жокъду.

Жаш адамладан  хирург болургъа сюеме дегенни эшитирге тюшеди. Алай бу усталыкъны сайлардан алгъа  сагъыш этерге,  онгларынга тюз багъа берирге тийишлиди. Дагъыда адамлагъа болушургъамы сюесе, неда итиу урулгъан акъ халат кийип, халкъны аллында къубулуп айланыргъамы излейсе? Керти хирургияны бла быллай врачны араларында башхалыкъ уллуду.

- Ишден, операциядан а къалай солуйсуз?

-  Сабийле бла заманны ётдюралсам, андан уллу солуу керекмейди. Ала бла арыгъыным кетеди. Аллахны ахшылыгъындан, атам, анам да саудула. Онг болса, аланы кёре да барама, тансыгъымы алама.  Жууукъларынгы арасында болсанг, андан уллу къууанч, солуу да жокъду.

Ишинг ючюн къайгъырсанг, жюрек тынчлыкъ тапмайса. Врач  артыкъда жууаплы усталыкъды,  жангылыргъа, кемчилик этерге ахырда эркин тюйюлсе. Сени хар къымылдауунг да адамны саулугъу, жашауу бла байламлыды. Адамны жаргъандан сора операцияны башындан аягъына дери эсгергенлей, хар нени да тюз этдимми деп сагъыш этгенлей турама. Кече белинде окъуна туруп, саусуз къалайды деп сёлешеме больницагъа, медсестралагъа да тынчлыкъ бермей.

Ма бу кюнледе тау эллерибизден биринден бир акъсакъалны келтиргендиле. Аягъы ауругъанлы беш кюн болады, асыры ачытхандан а къычырыгъы мындан ары бара. Аягъы къаралып, тромбоз болгъанды. Аны биринчи 24 сагъатны ичинде жетдирселе бизге, тийишли мадарла этип, тромбну кетерип къоярыкъ эдик. Энди уа кечди, компьютер тинтиуле бардырыргъа, аурууну къалай багъаргъа боллугъун сюзерге керекди. Аны айтханым, бирле кеслерини, жууукъларыны саулукъларына жууапсыздыла. Кеч болса уа не иги врач да багъаллыкъ тюйюлдю. Адамны къыйналгъанын кёрюп, анга жукъ бла болушалмасанг, андан ачыу жукъ да кёрюнмейди.  

- Насып дегенни къалай ангылайсыз?

- Атан, ананг къатынгда болсала, аурумасала, сабийле, жууукъ-ахлу тынч, ырахат болсала, ма олду   насып.

- Керти эр кишини ышанлары къаллайдыла?

- Эр деген кеси айтып турады – сёзюне кертичи, ёхтем, иш кёллю, хыйласыз, ётюрюксюз. Аны бла бирге уа тёгерегинде адамлагъа къайгъыра, ала ючюн жууаплылыкъны сезе билген.    

-Бек уллу кемлигигиз неди?

- Тютюндю!  Школда, аскерде, университетде да ичмегенме, алай хирург болгъанлы уа къоялмайма. Алай нек болгъанын ангылатхан къыйынды. Сёзге, солууда болсам, ауузума да алмайма. Сау кюнню кюч салып, ишлеп туруп, тютюн ичген кезиуде бир жанындан солугъан да эте болурма. Алай бек уллу кемлигим, бу аман къылыкъны къоялмагъанымдады.

- Бизни ушакъны окъугъанлагъа уа не айтырыкъ эдигиз?

- Бизни ариу республикада халкъланы арасында тынчлыкъ, мамырлыкъ болурларын, бир бирни ангылап жашарыбызны  тилерик эдим. Бизни юлешир затыбыз жокъду, келир тёлюле ючюн бир бирге болушургъа, билеклик этерге борчлубуз.  Мени халкъым кёпге тёзгенди,  къыйынлыкъла кёргенди, алай мындан ары  къуру насып, ырахматлыкъ, тынчлыкъ, саулукъ тилерик эдим миллетиме.