Жауундан сора кюн тиеди

Кёчгюнчюлюкню хатасындан къаллай бир таулу юйюр къайда не болгъаны билинмей къалгъанды. Аладан хар бирини къадары халкъыбызны тарыхын ачыкълагъанчады. Бюгюннгю  хапарыбызда биз Хасанияда жашагъан Тежаланы Блюханы эсгериулерине таянырыкъбыз. Ол кёлю да тола, алай ушакъ эте эди…

Шауаланы Бетта (Блюханы атасы) юйдегиси Ариубат бла Шыкъыда жашагъандыла. Атасын Блюха танымайды. Ол гитче къызчыгъы туугъунчу окъуна ауушханды. Юйдегиси баш иеси дуниясын алышхандан сора Шыкъыдан  Хасанияда  тургъан эгечине кёчюп кетеди.

Ол кезиуде аны юч сабийи-бир къызчыгъы бла эки жашчыгъы-бар эдиле. Аланы аталары ауушхандан сора къайын юйюнде турургъа онгу болмады. Гитче Блюхачыкъ да Хасанияда тууады. Анга  жаланда эки айчыкъ толгъанлай а, малкъар халкъ туугъан жеринден зор бла кёчюрюледи.

Тёрт ууакъ сабийли тиширыу биргесине  бир челек картофдан сора жукъ-алалмагъанды. Ариубатны юйюрю Джамбулда 106-чы разъезд деген жерге тюшеди. Мындан баргъан адамланы бирер баракга тийишдиредиле,  совхозда ишлерге буюрадыла. Юйюрню анасы да кюндюз анда ишлеп, кече уа жюн ийирип, балаларын ачдан къыйнамазгъа кюрешеди.

Бир кесекден а ала «Октябрь» деген колхозгъа кёчедиле. Ариубатны тамата къызчыгъы Зубайда да чюгюндюрде ишлерге барады. Бир ауукъ  замандан а ол звеногъа башчылыкъ этип да башлайды. Иги ишлегени себепли,  эки машок бал туз, жарты машок ун да бередиле.

Ол кезиуде ачдан къыйналып тургъан юйюрге уа бу уллу болушлукъ эди. Аналары бал тузну артыгъын сатып, юйде жюрютюрге челек, жууургъан дегенлей алады. Ол а сабийлеге къаллай бир къууанч болгъанын Блюха  бир заманда да унамагъанды.

Алай аллай насып ол жыллада узакъгъа созулуп да  турмай эди. Кюз артында гитче жашчыкълары Халимге бла Блюхагъа ауруу тиеди. Ачдан, сууукъдан да къыйналып тургъан сабийлеге аны хорлагъан тынч  болмазлыгъы уа кимге да белгилиди.

Халимчик: «Ой, ання, мен иги боллукъ тюйюлме. Ма, жаным  былайда турады»,-дей, аягъын-къолун кёргюзте, ауушады. Тыш жерде Ариубатны  биринчи ачыуу, бушууу ол эди.

Сабийлени ачдан къыйнамазгъа кюреше, аналары, къазахлыланы къамишбаш юйлерин сюртюп, ала бир кесек айранчыкъ неда унчукъ берселе, аны юйге келтирип тургъанды. Бир кюн аш болмай къалады да, аналары да балаларына не айтыргъа билмейди. Бираздан терк окъуна чабып кетеди да, бир кесек нартюхчюк алып келеди. Ол аны алагъа къалай юлешип бергени да Блюханы кёз аллындан бир заманда да кетмейди.

Алай бла экинчи кюз арты да жетеди. Биягъы Зубай чюгюндюрде ишлейди. Кесини юлюшюн бошагъанында, бригадирлери Додуланы Атлыгъа: «Юйге жиберсенг эди»,-деп тилейди. Алай ол, къызла бир бирлерине болушурларын излеп, аны анда тыяды.

Чюгюндюрню Джамбулгъа бал туз заводха элтирге хазыр этедиле. Ол, дагъыда алты къыз машинаны башына минедиле. Ала жолгъа кече атланнгандыла. Темир жолгъа жетгенлеринде рульну артында олтургъан жаш поездни келе тургъанын сезмей къояды.

Ол машинаны ургъанында,  шофёр бла Зубай поездни тюбюнде къаладыла. «Жарлыгъа жар ауады» деп  халкъда аллай бирден айтыла болур. Ол кюн алайда болгъан бирси къызла сау-эсен къалып, артда хар бири бирер жерде жашап тургъандыла.

Кеч болгъан ишден хапар билмеген Ариубат Блюханы да биргесине алып, нартюх тартдырыргъа тирменнге атланады. Жолда бара, тиширыу суучукъну боюнунда: «Аякъларым нек эсе да тутмайдыла, къалай эсе да бир тюрлю болама»,-деп  олтуруп къалады.

Ким биледи жарлы ананы жюреги бир зат сезгенми болур эди… Алай эте, тирменнге кючден-бутдан жетедиле. Анда уа Степан деп бир оруслу киши ишлегенди. Аны болгъан бушуудан хапары бар эди. Ариубатны кёргенлей, башха адамла сакълап  тургъанларына да къарамай, аны нартюхчюгюн терк окъуна тартып береди.

«Сен кесинг бараллыкъ болмазса, кел, мен ашырайым»,-дейди. Аны алай этгенине ананы жюреги ишекли болуп: «Айт, не болгъан эсе да»,-деп тохтайды. Халкъ ичинде къалай, не дерге билмей, айтмай, букъдуруп къояргъа да болмай, оруслу киши жунчуйду.

Алай эсе да, тиширыу къаты болады. Хапарны эшитгенлей а, не мадар этерге ангыламай, тёгерекге чабып башлайды. Алай эте, адамланы да абызырата, къайры эсе да жокъ болуп къалады. Анасына не болгъанын, ол къайры кетгенин ангыламай къалгъан Блюхачыкъ къоркъады эмда апчыйды.

Сабийни алай жунчугъанын кёрюп, бир къазахлы киши аны юйюне ашырады. Алай анда уа адам жокъ эди. Хаким да (Блюханы къарындашы) къайры эсе да кетип тура эди. Кече болады. Анасы да, жашчыкъ да жокъ. Аланы къайда, не болгъанларын билмей, къызчыкъ асыры къоркъгъанындан  юйню бир мюйюшчюгюне къысылады.

«Кечени бир заманында анамы, эгечими да алып келедиле»,-деп эсгереди ол. Алай Зубайны адам таныр кибик тюйюл эди. Кесек-кесек болгъан санлары бал туз машокну ичине жыйылып эдиле.

Эки сабийин да кюйсюз заман сыйыргъан тиширыу, кече сайын къабырлагъа жол салып башлайды. Аны алай этгенин эслеген къоншусу: «Бу мында жашаяллыкъ тюйюлдю, мынга бир мадар этигиз»,-деп, комендантха барады. Насыпха, ол да халны ангылап, юйюрню башха  совхозгъа «Индом» деген жерге кёючюрюрге оноу этеди.

Мында жашаулары бир кесек тюзеледи. Совхозну таматасы Исмайыл Аширбаев таулу тиширыугъа жаны ауруп, анга ийнек, къойла да береди. Бек игиси уа-иш да табады. Хакимни да кече къалауурлукъ этерге салады. Блюха уа мында школгъа жюрюйдю.

Былайда бир ауукъ заманны жашагъанларындан сора  Ариубатны  къарындашы Аубекир да табылады. Ол, терслиги болмай, тутулуп кетген эди да, сау къайтханы  эгечине къаллай бир къууанч болгъанын айтыр кереклиси да болмаз. Аланы аналары, келинлери (Аубекирни юйдегиси) да Къыргъызстанда болгъанларын билгенлеринден сора уа барысы да ары кетерге кёлленедиле.

Ариубатха уа совхозну директору Аширбаев: «Нек жер-жерге кёче айланаса? Жашауунг былайда тынчайгъынча нек турмайса? Туугъан жеригизге кетерге тюшсе, мен кесим болушлукъ этерме, ашырырма»,-деп да кюрешеди. Алай тиширыу къарындашы бла бирге барыргъа таукелленеди. Болгъанчыгъын да сатады.

Алай а, жарсыугъа, ол анасын кёрюрча болмады. Ариубат Къыргъызстаннга кёчгюнчю аны асырагъан эдиле. Болсада Аубекирни табылгъаны аны асыры учундургъандан къайры барса да, кёзюне башха жукъ кёрюнмегенди.

Юйюр, биригип,  Къыргъызда 1958-чи жылгъа дери жашайдыла. «Анда тургъаныбызда Кавказны юсюнден таулу къартларыбыз асыры тансыкълап хапар айтханларындан, ол жерни бир кёрюр эди деп, кёп сагъыш этиучю эдим»,-деп эсгереди андан ары Блюха. Къадар ол насыпны анга саугъа да этгенди.

Поезд келип, Нальчикде тохтайды. Ол кюн а жауун шулпу эте эди. Сабийлиги тыш жерде ётген таулу къызчыкъ, анасыны этегинден тутуп: «Ання, бумуду махтагъан Кавказынг? Кел, юйюбюзге кетейик да къалайыкъ. Анда игиди мынлан эсе»,-деп да тохтагъанды.

Анасы уа: «Мында къуру жауун жаууп турмайды, балам, кёрюрсе Ата журтубузда, туугъан ташыбызда энди къаллай иги жашау этип башласакъ да»,-дей, къызчыкъны  башындан сылай, кесине къыса, жапсарады.
Табийгъат кесини жумушуна адам улуну оноу этдирмей, жауун да жауар, кюн да тиер. Халкъыбызны жашауун а узакъ  ёмюрлеге жарыкъ кюн жарытханлай турсун…

 

Мокъаланы Зухура
Поделиться: