Малкъар халкъ зор бла туугъан жеринден кёчюрюлгенли быйыл 75 жыл болады. Аны бла байламлы ол шургулу датагъа аталгъан материалланы басмалап башлайбыз. Бюгюн Солтанланы Оюсну, анасы Эзамны тилегин толтура, аны атындан ол кёчгюнчюлюкде сынагъан къыйынлыкъланы юслеринден жазгъаны бла сизни шагъырей этебиз.
«Кёчер кюнню аллында мен Герпегежге баргъан эдим. Анда жууукъларым жашагъандыла. Аладан Аушигерге ётюп, мирзеу мажарыргъа эди акъылым. Ол жумушуму тындырып, Шыкъыгъа келгенимде, аскерчиле школну толтуруп тура эдиле. Ала нек келгенлеринбилмегенбиз. Эллиле уа хар ким ангылагъанына, эшитгенине кёре хапар жайгъандыла.
Жаланда 8 мартны эрттенлигинде белгили болду аскерле тау эллеге не хыйсапдан келип тургъанлары. Солдатла юйюбюзге суху киргенлеринде, жунчуп, не айтыргъа билмей къалдым. Бир кесекден эс жыйып, юйде болгъан хапчукдан бла аш-азыкъдан ала башлайма. Алай мен узалгъан затлагъа тиерге къоймайдыла. Эгечим биргеме тура эди да, анга кёзюм-къашым бла кёргюзтюп кюрешдим тигиу этген машинаны, адырланы да ал деп. Не медет, къоймадыла.
Болсада биз аз-маз затла алыргъа кюрешдик. Аланы да Шыкъыдан Бызынгыгъа, машинала тургъан жерге, аркъанг бла эндирирге керек болгъанбыз. Солдатлагъа эслетмей бир гитче чемоданчыкъ алгъан эдим да, жолда келе тургъанлай, аны да жардан энишге сызгъандыла. Адамла ол кюн жан къайгъылы эдиле ансы, ырысхылары,мюлклери да кёзлерине кёрюнмегендиле.
Машинала адамдан, хапчукдан да толуп, таудан энишге айландыла. Тёгерек жиляу-сыйытдан толду. Алай бла туугъан жерде айырылып, Нальчикге экинди бола жетдик. Андан да узакъ жолгъа атландыкъ. 13-14 кюн баргъандан сора Къазахстанны Мерке темир жол станциясында эшелондан бир ненча вагонну юзюп, алайда къойдула.
Алай бла бизни юйюр Джамбул областьны Мерке районуну Кузьминка элине тюшдю. Кёчгюнчюле элни аягъында оюла тургъан юйде жашап башладыла. Бизни беш башлы юйюрюбюзге анда бир отоу кибик бердиле. Ундурукъ, тёшек да жокъ. Кече юй тюбюнде мулжар кибик этип жатабыз. Ол заманда тюшюндюм манга белни къаты къысып, сабийлерими ачдан ёлтюрмезге керек болгъанын. Кёп да турмай кёчгюнчюлеге ачлыкъ кирген эди. Ачдан къарынлары кёпген, кёзлери тереннге кетген сабийлени, къартланы кёрсем, чач тюклерим ёрге тургъандыла.
Элден узакъда бахча этерге жер берген эдиле. Аны сюрюрге атыбыз, ёгюзюбюз, себерге урлугъубуз да жокъ. Ол тюрлю сагъышла эгечими бла мени башларыбызны хайран этип тургъанлай, кеси эллибиз Аналаны Татыу келди да, жарсыуубузну анга айтабыз. Сау къаллыкъ, экинчи кюн окъуна ёгюзлерин тюшде солутхан кезиуде бахчабызны сюрюп берди.
Келе-келгенлей окъуна уллубузну, гитчебизни да колхоз ишге урдула. Мен балтуз чюгюндюр ёсдюргенле бла бирге уруннганма. Чюгюндюр бахча элден узакъда болгъанды. Ары танг жарыгъы бла барып, ингир къарангыда юйге къайтханбыз. Ишлеген не къыйын эсе да, чыдаргъа кюрешгенбиз. Алай юйде ашлары,суулары, отлары болмай къалгъан юч сабийим кюнню узунуна жюрек жаууму ашай эдиле. Кесибизни да тюш азыкъгъа ашыбыз жокъ. Колхоз а бир аякъ жукъа билямукъ бергенди. Аны жартысын ингирде балаларыма элтир ючюн ашамай къойгъанма.
Юйге къайтып келе, аркъабызгъа къаура жюклегенбиз. Аны жартысын сатып, айран, сют, бир уууч мирзеу болса да, мажарыргъа кюрешгенме. Башыбызгъа тюшген къыйынлыкъны ауурлугъуна чыдаялмай, жолну узуну жилямукъларыбыз бетибизни жибитип келгенбиз. Аны юсюне да сабийлени аталары фронтда болуп, бир ауукъ заманны андан хапар келмегенини жарсыуу да тынчайтмагъанды.
Бир къыйынлыкъны юсюне башхасы къошулургъа ёчдю. Тамата къызчыгъым жети жылында кёрге киргени кюнюмю бютюн да къарангы этгенди. Алай аллай бушууну жангыз манга угъай, хар кёчгюнчю юйюрге сынаргъа тюшгенди. Адамла уа кёбюсюнде ачдан ёлгендиле.
Алай эди ал кезиуде бизни жарсыулу къадарыбыз. Алай биз кёлсюзлюк этмедик, арымадыкъ, талмадыкъ, кече-кюн демей ишледик. Аны бла адамларыбызны къалгъанларын ёлюмден сакъладыкъ.
1945 жылны жайында баш ием урушдан къайтхандан сора жашауум бираз женгил болду. 13 жыл сюргюнде тургъандан сора башха кёчгюнчю миллетле бла бирге малкъар халкъ да туугъан жерине къайтды. Алай бизни юйюр а тюрлю-тюрлю чурумла бла дагъыда 13 жыл турду сюргюнден къайталмай.
Къазахстан бизни балаларыбызгъа экинчи ата журту эсе да, кёчгюнчю жылла манга аман тюшча кёрюнедиле. Миллетибизни ючден бири киши жеринде къабыр юлюшлерин тапхандыла. Ол а бизге ёмюрлюк ачыуду. Бюгюн да ол жылланы эсиме тюшюрсем, терслигибиз болмагъанлай, ол къыйынлыкъ бизге нек берилген болур эди деп, жюрегим ачыйды.»
