Сюйюнчлары Малкъарны бек сыйлы тукъумларындан бириди. Революция дунияны экиге бёлгюнчю, ала Бызынгыны жангыз бийлери болгъандыла. Кеслери да эллиле бла ариу жашагъандыла. Алагъа къыйынлыкъ сынатмагъандыла. Керек кюнде уа къалкъан болуп сакълагъандыла жерлешлерин.
Аланы таныгъан, кеси кёзю бла кёрген бызынгылы айтхан эди: «Сюйюнчлары сау къадарда элибиз къыйынлыкъ сынамагъанды»,-деп.
Къачан, къалай, кимден жайылгъан болур бу тукъум Малкъарда? Аны юсюнден быллай таурух жюрюйдю. Кёп ёмюр мындан алгъа Чингисханны туудугъу Баракъ хан Кавказгъа келгенди. Бу тийрелени да ол бек жаратханды. Азмы, кёпмю турду мында, ким билсин? Юйдегили болгъанды. Аны жашы Гылымхан, андан а Алтудхан тууадыла. Ала экиси да Алтын Ордада жашагъандыла эм анда ёлгендиле. Алтудханны уланы уа Къандауур, Кавказгъа келип, айлана-жюрюй кетип, Бызынгыда тохтайды. Анда, баям, жанына къоркъуу тюшюп, къачып иш келген болур эди ансы, ханны жашы уллу шахарланы, женгил ашауун къоюп, узакъ, тыгъырыкъ жерге кетип, къаяла ичине кирип орналмаз эди. Огъесе ханлыкъдан эсе жашау эркинликними сайлагъан болур эди?
Къалай-алай болгъан эсе да, Къандауур Бызынгыда жашап тебирейди. Мынга анда жаш тууады. Анга Алхаз атайдыла. Андан туугъаннга уа –Мырзакъул.
Былайда бир затчыкъгъа эс бурургъа керекди. Башында алты адамны санадыкъ. Аладан ючюсюню атлары хан деген сёз бла бошаладыла. Ханла болгъандыла да андан. Бирсилериникиле уа ол заманда мында жюрюген эр атладыла. Мырзакъулну жашы уа батыр Бахсанукъ болгъанды. Халкъ да, аны жигитлигине хурмет эте, Темир Бахсанукъ дегенди. Бу адамдан а атлары битеу Россейге айтылгъан Сюйюнчлары бла Орусбийлары жайылгъандыла.
Бахсанукъну жашлары Сюйюнч бла Ёрюзбий да Бызынгыда жашагъандыла. Россей Кавказны бийлегенден сора орус деген ат жашауубузгъа кенг сингип тебирегенде айтылгъанды Ёрюзбийге Орусбий деп да. Тукъумну буруннгу аты да Ёрюзбийларыды. Бюгюнлюкде да бу тукъум къурагъан Огъары Бахсанны адамы Ёрюзбийлары дейдиле Орусбийлагъа. Бизни тилибизде уа бу сёз бийик бий деген магъананы тутады.
Сюйюнчню юсюнден айтханда уа, аны Бийнёгер, Амирхан, Загъашток деген жашлары, Мёлешебийче, Айша деп да къызлары болгъандыла. Бийнёгерни жашы Магометге уа эки жаш тууадыла - Къасболат бла Келемет. Къасболатны жангызы Асланны юй бийчеси Шаханланы къыз эди. Ала да тёрт къыз къоллу боладыла – Фатимат, Мукъминат, Басият, Саният. Къызла бирер тукъумгъа барып жашагъандыла.
Келеметни жангыз жашы уа Александр эди. Анга уа Чёпе бла Асланбек деп эки улан туугъандыла. Бу экиси да сабийли, туудукълу болгъандыла. Амирханны жашы Бекмырза эди. Аны уланы уа Чомак. Андан а Къазий жаратылады. Аны уа алты жашы болгъанды: Мусса, Къайсын, Омар, Магомет, Тенгиз, Хабла. Муссаны къатыны Кючюкланы къыз эди. Аланы алты сабийлери болады: Хажбий, Солтанбий, Хасанбий, Ханбий, Махаметгерий, Абий. Аладан экисини юйдегиси болгъанды. Хажбийни къатыны Бийланы къызлары эди. Алагъа юч къыз тууады: Мариям, Аминат, Лиза.
Ханбийни юй бийчеси уа Шакъманланы Жан эди. Аланы уа Солтан бла Айдемир деп эки жашлары, Лейла бла Майруз деп эки къызлары бар эдиле. Махаметгерий революциядан сора Тюркге кёчюп кетген эди. Тютюн, чындай фабрикалары болгъанды. Къазий улу Къайсынны уа Мырзакъул, Хызыр деп эки жашы бла Абидат, Халимат, Фатимат деп да юч къызы болгъанды. Къайсын аты айтылгъан киши эди. Кёп жылланы Базынгыгъа старшиналыкъ этгенди. Ишин тынгылы бардыргъаны ючюн элден, жамауатдан анга тарыгъыу болмагъаны да эсге алынып, 1842 жылда патчахны буйругъу бла анга кюмюш майдал бериледи. Он жылдан а алтын майдал да.
Суратында бу биринчи ата журт урушха къатышханды деп турады. Ол а 1823 жылда бардырылгъанды. Ким биледи, алай эсе да? Алай сурат 1846 жылда алынып тебирегенди. Былайда бираз ишеклик барды. Аны Мырзакъул бла Хызыр деп эки жашы юйдегили, сабийли-балийли болгъандыла.
Къайсынны гитчеси Омар 1869 жылда Тюркге кёчюп кетгенди. Аны бир жашы бар эди-Къаншаубий. Андан а Алий туугъанды. Къазийни тёртюнчю жашы Магомет да Тюркге кёчюп кетгенди. Аны Исмайыл, Хажимырза, Хажиосман деп юч жашы, Женнетхан, Къудас деп да къызлары бар эдиле. Исмайыл революцияны аллында Бызынгыны эфендиси болуп тургъанды. Холамлыла бла бызынгылыла къазыкъ уруш этгенлеринде, бу адам орталарына зикир айтып киргенди да, адамла андан ары тюйюшмей, айырылып кетгендиле.
Жер къытлыкъны хатасындан, эки къоншу элни адамлары бир бирлери бла уруш-тюйюш этгенлерине асыры жюреги къыйналгъандан, Исмайыл Тюркге кетип, анда жер алады. Эгечинден туугъан Къубадийланы Хасан бла къайтып келеди да, бир къауум жууугъун ары кёчюрюрге хазырлайды. Алайлай революция башланады. Аны хатасындан анга терк окъуна ызына къайтыргъа тюшеди. Андан арысында ол бу жанына келмегенди.
Магометни гитчеси Тенгизни юсюнден бираз кёбюрек айтыргъа тийишли сунабыз. Малкъар ауузунда Абайланы Гергъокъча, Бахсан ауузунда Орусбийланы Исмайылча, Тенгиз да Бызынгыны аллай сыйлы адамы эди. Ол 1824 жылда туугъанды, узакъ ёмюр жашап, 1919 жылда ауушханды. Айтхылыкъ жазыучу Константин Чхеидзе «Страна Прометея» деген китабында аны юсюнден кёп ариу сёз айтады: «Жашау жолумда уллу политиклеге, аскер башчылагъа, башха белгили адамлагъа тюбей, аланы кёплерин билеме, кёплери бла танышама, алай адамлыгъы бла Тенгизге жетгенни уа кёрмегенме»,-дегенди ол.
Тенгиз уллу санлы адам эди. Аны биринчи кере кёргенинде немисли жолоучу Мербахер былай айтханды: «Аны ёсюмю жети фут барды»,- деп. Ол а эки метр бла он сантиметрден артыкъды. -Бурну уа аллай уллуду, аны къатында битеу Европа сейир этген Амесни, Кондени, Шиллерни уллу бурунлары анга баш ура келирге керек эдиле,-деп.
Бу кеси да алты кере къатын алгъанды. Аны ахыр юй бийчеси Бийланы къызлары эди. Баш иеси бла тенглешдиргенде, алашаракъ кёрюннгенди. Кесини уа аллай узун чачы болгъанды, къыйырын жерге жетдирмез муратда, ундурукъгъа сюелгенлей тарагъанды.
Алада юч жаш болгъанды - Къумукъ, Далхат, Маштай, эки къыз - Шахрий бла Нашхо. Сюйюнч улуну да башха къатынындан Къубадий, Айша деген сабийлери бар эдиле. «Ат чариш этген арбаз» деп таулулада иги да, уллу да арбазлагъа айтылгъанды. Халкъ тёшегинден тургъунчу, башха жумушларын санамасакъ да, Нашхо аны сыйпап чыкъгъанды. Къызла Баразбийладан эки къарындашха – Хажисмайыл бла Хамитге – баргъан эдиле. Юйюрлю болуп жашап тургъандыла.
Хажисмайылны биринчи къатыны Дюгерден Къубадийланы къызлары эди. Ол бешинчи сабийин тапхан кезиуде ажымлы ёлюп къалады. Аны жыллыгъы озгъандан сора Хажисмайыл гитче къарындашына Тенгизни къызын тилей Бызынгыгъа келеди. Ол а былай жууаплайды: «Биз къарындашынгы танымайбыз. Сени уа иги билебиз. Беш да Тау элде дебери жюрюген адамса. Алсанг, санга берликбиз, къарындашынга уа – угъай!».
Алай бла Баразбий улу, къарындашына тилей барып, къызны кесине алып келеди. Бу ишни дагъыда бир сейир жаны да барды. Хажисмайыл юйдегили болгъунчу, Тенгизни арбазында бир кере болгъанды. Ол кюн анда бешикде сабийни да тебиретгенди. Бюгюнлюкде уа аны юйюне келтиреди.
Энтта да Сюйюнчге бир къайтайыкъ. Аны гитче жашы Загъоштокну Сафар-Алий, Жанбора деп эки уланы болады. Сафар-Алийни жангыз бир къызы бар эди – Бере-Ханим. Андан Сюйюнч урлукъ жайылмады. Жанбораны уа Хажикъыз-Бийче, Феле-Ханум деп эки къызы, Алиймырза деп да жашы болады. Эгечлени таматалары Абайлагъа эрге чыгъады. Алиймырза да, заманы жетгенде, юйдегили болады. Къасай бла Мусса деп анга эки улан да тууадыла. Гитчеси Мусос юйдегили болмагъанды. Къасайны жашы жокъ эди. Къызлары Дауумхан бла Хадижа башха тукъумлагъа сабийле ёсдюрдюле.
Алайды да, бу тукъумну кёп ахшы адамларыны атларын сагъындыкъ. Бизни республикада, жарсыугъа, Сюйюнчладан бир эр киши да жокъду. Кеси уа къаллай адамдан жайылгъан тукъум эди! Чингисханны туудукълары! Къара жазыу кёплерин жутду, къалгъанларын а къадар туугъан жерлеринден узакълагъа чачды.
