Буз къабырлада къалгъан жигитлерибизни тийишлисича асыраргъа

 

«Лейтенант Гурен Григорьянцны ротасыны жарсыулу къадарыны юсюнден билдириулери жамауатда кёп тюрлю оюмланы, даулашланы къозгъагъандыла, аслам таурух да чыкъгъанды. Болсада кёп журналистле бла краеведле излеу кампанияны эсеплерин кеслерине тапха хайырланыргъа угъай демегендиле. Аны ючюн муратым бу иш бла кюрешген отрядланы юслеринден тюз информацияны тохташдырыргъа эди. 

 

Алай бла 34-чю номерли тау бригада бла сёлешгенден сора, анда юч кюн турургъа керек болгъаны себепли, снаряжение да алып, «Терс-Къол» арагъа келеме. Мында манга жол нёгерим, аскерчи жаш, эки ат бла тюбейди. Тау жол бла Терс-Къолдан Буз базагъа атланабыз.

 

Къызыл аскерчиле былайтын къалай ётгенлерин айтыргъа тийишли сунама. Орта Азиядан инженер эм атлы бёлюмледен къуралгъан, оборудование бла да артыкъ жалчытылмагъан къауум жолгъа кече чыкъгъан эди - эрттенликде фашистлеге чабыуул этерча. Душман 4130 метр бийикликде альпинистлеге деп ишленнген дунияда эм бийик тау къонакъ юйде – «Приют 11» - тохтагъан эди. Бизникиле белгиленнген жерге жеталгъандыла, алай туман чачылгъанлай, фашистле аланы тюз да тирде илишаннга атдыргъанлай къыргъандыла. Окъ жетмегенле бузда тешиклени араларында бугъаргъа кюрешгендиле, алай алада юшюгендиле. Саулары хазна къалмагъан эди.

 

Атлада окъуна баргъан бек къыйынды, бийикликле эки километрге дери жетедиле. Аны ючюн солдатла, къайтмазлыкъларын биле тургъанлай, бу жолгъа чыкъгъанларында сынагъанларын сезген тынч тюйюлдю. Ауур сагъышла бийлей, базагъа жетебиз. Алай биз келирге кюнню халы амандан ала излеу ишлени тохтатып тура эдиле. Кюн тоташмаса уа деп къоркъама, олсагъатлай жолгъа чыгъарыбызны тилейме. Тамата лейтенант Багъатырланы Александр мени бир кесек сынайды да, ишлерге эркинлик береди. 

 

Базабыз Гара-Башыдан узакъ тюйюлдю. Эсгериуню вахтасы бардырылгъанлы эм кёп ёлюк бу чыранда табылгъанды. Он минут кюрешгенден сора гильзала, окъла, снарядланы кесеклери, бузну жарылгъан жерлеринде уа жаппа-жангылай сакъланнган чачдырыучу граната табылып башлайдыла. Алай бир кесекден асыры къалын туман басхандан, излеуню андан ары бардырыргъа онг къалмайды. Бютюнда жарсытханы уа неди десегиз, алгъаракълада терен тешикде аскерчини ёлюгю табылгъанды, алай аны алыкъа бери чыгъармагъан эдиле. Къалай-алай болса да, командирни буйругъуна бойсуна, артха къайтыргъа киришебиз. 

 

Насыпха, эрттенликде жел да урмагъанлай, кюн чууакъ эди. Ишлеген жерибизге эрлай жетдик. Альпинистле страховка станцияны жарашдырып бошагъандан сора аладан бири энишге тюшдю. Бир кесекден ол: «Ёлюкню тапдым», - деп къычырды. Аны кеси кёзюм бла кёрмей къалаллыкъ тюйюл эдим да, жипден тутуп, ызындан бардым. Кёргеним титиретди – бузда адам баш сюек бла бир аскерчи чурукъ, андан да аягъыны кесеги къарап. Къалгъаны уа – жокъ. Манга ангылатханларына кёре, бузла тепгенде, ёлюклены кесек-кесек этип, узакъ- узакъ жаядыла. Жарсыугъа, аланы бир жолгъа табып къояргъа амал алай кёп чыкъмайды. Табылгъанны алып, базагъа жыйылдыкъ. Бир кесекден Терс-Къолгъа жаяу атландыкъ. Жарыкъ кюн, сейирлик табийгъат… Алай асыры ауур сагъышла басхандан, бу ариулукъ кёзюме кёрюнмей эди. 

 

Бу ишле бла бийик тау хазырланыуну ётген жетмиш аскерчи бла «Мемориал-Эльбрус» излеу отрядны келечилери кюрешедиле. Гара-Башы чырандан бийигирекде 121-чи къызыл аскерчини бла эки немисли егерьни ёлюклери табылгъандыла. 80-чи жыллада Терс-Къолда къарындаш къабырда 38 адам асыралгъанды. Алай, РФ-ни Къоруулау министерствосуну Ара архивинден билдиргенлерине кёре, 1942 жылда   мында къазауатлада 366 аскерчи жоюлгъанды эмда тас болгъанды. Аладан эки жюзден асламысы, тийишлисича асыралмагъанлай,  алыкъа буз къабырлада къалыпдыла…»