Сохталары къарыулу, адепли, жигер болурларына да къайгъырады

 

 

 

- Бу чабыуну 2015 жылда 28 мартда, Малкъар халкъны жангырыу кюнюне жоралагъан эдим. Тенгим Сараккуланы Ренат Малкъаргъа Хасаниядан Герпегеж огъары жол бла Малкъаргъа бирде акъырын чаба, жаяулай да дайым бара тургъанды. Сора, аны бла ёчешип: «Сен жаяу бара эсенг ары, мен а чабып жетерикме», -деп кёлленнген эдим. Чабарыкъ кюнюмю эрттенлигинде туман тюшюп тура эди да, бир кесек арсарлы да болама, алай адамла сакълагъанлары ючюн тюшледе жолгъа чыгъама. Алгъа умутум чаба, жюрюй барыргъа эди. Алай Черек кёллеге жетгенде бир тохтамай чапханымы ангылагъанма, сора ол халда Малкъаргъа да 4 сагъатха 38 минутха жетген эдим. Ары дери спорт бла кюрешгеним, дайым жарау этгеним да болушханды. Ол кезиуде Олимпиаданы чемпиону ингушлу жаш Рахим Чахкиев бла бир командада ишлей, хазырланыуну бирге ёте тургъанбыз. 

 

 

- Бокс бла кюрешип кеч башлагъанма – 18-19 жылымда. Гитчелигимде, башха жашчыкълача футбол ойнагъанма, артда уа тенглерим боксха чакъыргъандыла. Биринчи тренерим Гуртуланы Аскербий болгъанды, андан сора Геляланы Малик юйретип тебирегенди. Сочини, Краснодар крайны чемпионатларында хорлагъанма, профессионалланы араларында тёрт сермеш бардыргъанма, аладан ючюсюнде хорлагъанма, биринде тенг эсеп бергендиле. 

 

 

- Тренерлик иш бла 2013 жылдан бери шуёхум Рахим Чахкиев бла башлагъанма. Аны бла шуёхлукъну 2005 жылдан бери жюрютебиз. Бир кере Минги таугъа солургъа баргъаныбыздан сора аны уа ол кезиуде тренери жокъ эди, эришиулеге мен хазырларыма келишебиз. Андан бери бирге ишлегенбиз, Рахим да, менде юйрене, тёрт сермешин нокаут бла бошагъанды. Сора аз-аздан бу ишге тюшюне баргъанма, бусагъатда  сабийлени, абаданланы да юйретеме. Ала турнирлеге къатышадыла, жетишимли да боладыла. 

 

Жараугъа 35-40-жыллыкъла да келедиле. Рекордсменибиз да барды, ол 67 жылында жарауларын къойдурмазгъа кюрешеди, хар кюнден да жюрюйдю. Бокс бла кюрешгеним арытханлыкъгъа, хычыуун кёрюнеди, женгиллик береди, дейди. 

 

 

- Анга жууапны былай берирге боллукъма – физкультура бакъгъан этеди, спорт а заран да тюшюреди. Алай айтханымы бусагъат ангылатайым: физкультура чархыгъызгъа къарыу береди, чыныкъдырады. Спорт а чыпсыз  болмайды, затын ачытмагъан, аурутмагъан спортчу не хазна табылыр. 

 

 

- Алай сагъыш этиу бек терсди. Мен оюм этгенимча, не сынамлы, не къарыулу спортчугъа да аны юйретирик, къарыусуз жерлерин кёргюзтюрюк, къарыуун ёсдюрлюк тренер керекди. Тренерсиз бийик кёрюмдюле хазна болурла.

 

 

- Хау, тренер, бек биринчи, психолог окъунады. Манга ата-анала сабийлери мен айтханны бютюн кёлленип этгенлерин айтадыла. Былайда не да тренер сабий бла байламлыкъланы къалай къурагъанына кёре болады. Энчи кесими юсюнден айтсам, керек жерде сабийни махтагъан да этеме, керек жерде уа – урушхан да. 

 

Сора сабийни бла кесинги къалай жюрютюрге керек болгъанынгы ангыларча, аны алгъа таныргъа керекди. Аны бир-эки кере жарау этдиргенден сора халисин кёресе. Юлгюге эки къарындашны келтирейим. Бири затны аман этсе, анга урушсанг, ол битеу къарыуун салып, халатларын тюзетирге кюрешеди. Аны кичисине аман этгенсе десенг а, бир ыйыкъны мугурайып, мудах болуп айланады. Алай анга урушурну орунуна махтасанг, кёлю кётюрюлюп, игиден иги кюрешип тебирейди. Аны ючюн ашыкъмай, къараргъа керекди. 

 

 

- Спортчуну тюз ниетлиликге юйретсенг, ол ачыуун кесинден къарыусузладан аллыкъ тюйюлдю, алада къарыуун сынарыкъ тюйюлдю. Орамда, бир башха жерде тюйюшледен кери турургъа итинирикди. Ол кесини къарыуун билликди эмда аны бла башхалагъа заран келтирмезге кюреширикди. Сёз ючюн, белгили боксу Костя Цзю интервьюсунда школда не бир башха жерде бир заманда да тюйюшмегенин айтхан эди. Адамла бир бирлери бла жумдурукъсуз келишалмазча болумла жокъдула. Не тюрлю даулашны да тюйюшсюз, сёлешиу бла бла тамамларгъа керекди. Мени спортчум аллай бир тюйюшге къатышханын эшитсем, бек биринчи, аны бла кесим сёлеширикме.  

 

 

- Хунер, айхай да, керекди. Алай Аллах адамгъа не уллу фахму да берсин,  ол аны айнытмаса, бир затха да жетиширик тюйюлдю. Адамла бу а болаллыкъ тюйюлдю деген, алай кеслерин аямай ишлеп, кюрешип Олимпиадалада къытхан  спортчуланы да таныйма.

 

Былайда къошарыгъым, сабийни бир кёргенлей ол боксда болаллыгъын бла къаллыгъын ангылап къоярча тюйюлдю. Аны бла кир кесек кюреширге, къараргъа керекди. Чертирге сюеме - жашчыкъны жараугъа алырдан алгъа андан саулугъуну юсюнден справканы излейбиз. Ансыз анга жараугъа алмайбыз, ол бек уллу жууаплылыкъды. Нек дегенде алай гитчелей сабий затына чып тюшюрсе, ол аны битеу къалгъан жашауунда къыйнап турлукъду. 

 

 

- Энчи бокс бла кюрешип башлар ючюн, азындан сегиз жылы толургъа тийишлиди. Андан гитчелени, аллайларыбыз да бардыла, тюйюшлеге,  эришиулеге салмайбыз. Аланы техника жаны бла юйретебиз, битеулю физический хазырлаугъа эс бурабыз. Жарауну сабийле артда къарап халатларын кёрюрча видеогъа да алдырабыз. Хар кюннге энчи программа хазырлайбыз: бир кюнде сабийле снарядла бла неда тренажёрлада кюрешедиле, экинчисинде физический хазырланыугъа бериледи, ючюнчюсюнде халатла бла ишлейбиз. Жылы заманда эшикде да жарау этиуге кёп заманны бёлебиз. Солуу кюнлеринде сабийле чабадыла, упражненияла этедиле.    

4-7-жыллыкъ балаланы уа ата-анала гимнастикагъа, жюзюуге берселе, бек игиди. Ол аланы сюеклерини, чархларыны тюз ёсюуне себеплик этерикди.

 

 

- Аллай болумла да чыгъа турадыла. Юлгюге бир сабийни келтирейим. Аны бизге сюймей-унамай тургъанлай келтирген эдиле. Биринчи жарауунда ол жиляп окъуна тургъанды. Алай бир кесекден а жаратып, спортха кёлю бла берилип тебирегенди. Биринчи эришиуюнде хорлагъандан сора уа залгъа бютюн къызынып келеди. Мен акъыл этгенден, сабийге бир 15 жылы толгъунчугъа дери аны ючюн, ол заманын къалай ётдюргени ючюн аны атасы бла анасы жууаплыдыла. Абаданыракъ болгъандан сора уа, сайлауун кеси этер.

 

 

- Бусагъатдагъы къауум бла бир жылны ишлейбиз, алай аланы араларында спартакиадалада, республикалы турнирледе хорлагъанла бардыла. Ала бир кесек сынам жыйсала, битеуроссей эришиулеге да чыгъарыкъбыз.  

 

 

- Угъай, къызчыкъла бла ишлемейбиз. Аны сылтауу федерация, аланы эришиулеге элтирча онгла болмагъанындады. Аланы эришиулеге тышына элтебиз десек да, мында сермешледе сынамлары болмаса, жетишаллыкъ тюйюлдюле. 

 

 

- Тиширыула бир бирлерин тюйгенлерин артыкъ бек жаратмайма. Болсада, адам бир ишни тутуп, анда жетишимли болала эсе, аны бла кюреше, башын тута эсе, бир хата кёрмейме. Аллай танышларым да бардыла. Сора, тиширыу эм эр киши эришиуледе жорукълада башхалыкъла бардыла, къызлагъа ала женгилирекдиле.   

 

 

- Мени боксчум, гитче, абадан болсун, къытдырса, адамланы къатында анга ушагъыусуз сёз айтып уялтырыкъ тюйюлме. Артда нени терс этгенин ангылатырыкъма, кёл этдирликме.  

 

 

- Сакъ болургъа не бек да кюреш, жангыз боксда угъай, не тюрлю спортда да адам затын ачытмай къаллыкъ тюйюлдю. Спортчу битеу къарыуун салып кюрешсе, сингирлерин неда бир башха затын создурмай, ачытмай къоярыкъ тюйюлдю. Боксда уа, жарау этгенде, башынга азындан 30 кере урдуртаса. Ала ачытмасала да, аз-маз чып тюшюрюрге боладыла.

 

 

- Къоруулар неда бир башха сылтау бла угъай, эр киши спорт бла кюреширге, къарыулу болургъа борчлу окъунады. Тутушсун, сермешсин, жюзсюн, не да этсин, алай эр кишиге къарыусуз болургъа жарамайды. Спорт а инсанны кюч-къарыу, психология жаны бла да чыныкъдырады.