Гипертониядан сакъланыуну амалы – мороженое?

Кюнню халы тюрленнгени бла адамланы кёп ауруулары къозгъаладыла. Врачла инсан къанында басымны ёлчемин билирге тийишлиди деп  эсгертедиле. Ол бийигирек эсе (130/85), аны чёкдюрюрге керекди. Аны юсюнден «Комсомольская правдада» айиылгъанды. 

 

Бек биринчи, аш-азыкъны юсю бла. Гипертониклеге бу жорукъла жараулу боллукъдула:

 

- тузну азыракъ салыргъа (тузланнган нашаланы унутургъа керекди), сора татлыгъа да чек салыргъа (тортла, башха бал тузлу азыкъла заранлыдыла);

 

- ичгини (бир ыйыкъгъа къызыл чагъырдан 150 граммдан кёп ичмезге), кюшлю чайны бла кофени азайтыргъа;

 

- жаулу, чибижили, къууурулгъан азыкъланы мардадан оздурмазгъа (сёз ючюн, шишликлени);

 

- калийи (бананла, шпинат, курага), магнийи (тюрлю-тюрлю къозла, миндаль, кешью)  эм кальцийи (сютден этилген азыкъла) кёп болгъан ашланы сайларгъа.

 

Алай бла была саулукъну кючлерик ашладандыла. Алай, хар жорукъда болуучусуча, мында да тохташхан оюмлагъа келишмеген шартла бардыла. Аланы врач-диетолог Людмила Денисенко бла тинтейик.

 

1. Какао бла къара шоколад

Сейир этдигизми? Бир жанындан, какао нервала системаны къозгъайды, алай эсе уа, гипертониклеге жарашмайды. Башха жанындан а, анда къан тамырланы кючлеген флавоноидле бек кёпдюле. Сёзсюз, аны хар кюнден ичип турургъа керек тюйюлдю, алай ыйыкъгъа бир-эки кере ичсегиз а, хата кёрлюк тюйюлсюз.

 

Къара шоколаддан а 10-20 граммын а хар кюнден ашай турсагъыз  игиди. Ол жюрекге хайырлы болгъанын аслам тинтиуле кёргюзтгендиле. Сора басымны 5 мм. да азайтады.

 

2. Мороженое   

 

Былайда татлы азыракъ ашагъыз дегенсиз да деп сорлукъла чыгъарыкъдыла. Алай аны да заранындан эсе, хайыры кёпдю. Кертиди, аны артыкъ жаулу, татлы тюрлюлери тюберге да боллукъдула. Аны ючюн мармелад, джем, шоколад, консервантла бла стабилизаторла къошулмагъанларын излегиз. Сора бу къадар зат аны багъасын ёсдюреди ансы, саулукъгъа иги этмейди. 

 

Аны хыйсабы уа мындады – сют башдан этилген мороженоеде кальцийле бла жаула керекли ёлчемде алыныпдыла, былайда жаула чархыбыз кальцийни хайырланалыр ючюн керекди. Арт заманда гипертоникле жаулары кетерилген сютден этилген ашла бла ауузланыргъа керкдиле деген оюм жайылгъанды. Алай жаусуз кальций чархыбызда «жутулмайды». Аны ючюн жаулулугъу 2,5 – 3,2 процентли сютню, 10-15 процент жаулулугъу болгъан сют башны ала туругъуз. Пломбирни да бир жанына тюртмегиз. 

 

3. Куркума

 

Чибижили, кюшлю ашла гипертониклеге амандыла. Алай куркума уа къанны тамырлада барыуун тапландырады, артериальный басымны да тап халгъа келтиреди. 

Эм игиси – аны пиринчге къошуп ашасагъызды. Пиринчде магний кёпдю, куркума уа аны татыулуракъ да, кюшлюрек да эте, саулукъну да кючлерикди. 

 

4. Аз тузланнган чабакъ

 

Былайда да туз гипертониклеге эм хаталы хантладанды, алагъа тузланнган жараймыды да  дерге эркинсиз. Алай аз-маз тузланнган чабакъны (селёдканы) алагъа заранындан эсе, биягъы хайыры уллуду. Ол, адам кеси жалгъан кёлледе ёсдюрген сёмга бла форельге ушамай, омега-3 жаулу кислоталагъа бай суу ханслада жюзеди. Дагъыда  анда гипертониклеге бек керекли белок, кальций бла фосфор асламды.

 

5. Тузланнган хобуста

 

Тузланнган хобуста С витамини эм кёп болгъан азыкъладанды. Бу жаны бла ол цитрус битимлени, болгар чибижини да озады. 

 

Аны жашил сохан бла къатышдырып (анда да С витамин кёпдю), къубугъу артылмай биширилген картофха къошуп, аланы барысына да кунжут неда лённу жауун къуйсагъыз,  саулугъугъузгъа саугъа этериксиз. Былай биширилген картофда калий асламды, битимледен чыгъарылгъан жау  а жюрекге жараулуду, сора анда магний да кёпдю.