ЖЕРЛЕШЛЕРИ ХАПАРЛАЙДЫЛААналаны Хамит: Хочуланы Ариубат: Холамханланы Токай: Сауутну алыгъыз къолгъа, Андан сора Асан улу, закийни къатына келип, аны къу¬чакълап, боюнундан тешип, сауутларын анга бергенди. Кючменланы Ачан: Аны гюрбежисинде не заманда да кёп къонакъ болуучу эди. Элде мал сойгъан да анга юлюш чыгъармай къоймагъанды. Бек биринчи хажи бизни, анга болушхан жашчыкъланы, сыйлагъанды, кеси уа андан сора ауузланнганды. Гюрбежиде тёшню къатында уру къазып, ол анда олтургъанды. Уруну онг жанында мияласыз терезе бар эди. Болушабыз деп келсек, угъай демегенди. Къайсын айтып эшитгенме. Бир кере Бетал Калмыков, Кязимни чакъырып: «Совет власть ол затланы кетергенде, сен тенглик, тюзлюк жокъду деп нек жазып тураса?» – деп дау айтханды. Ол а танг эртте болгъанды да, кабинетге пол жууучу тиширыу киргенди. Ол заманда Кязим, аны кёргюзтюп: «Къайдады да ол сен айтхан тенглик, сени бийченг татлы жукълап тургъанда, бу тиширыу кабинетингде юй тюбюн жууа турады сора?» – дегенди. Шауаланы Инал: Кязим Къанитатны тилегенде, кёпле аланы тенг кёрмегендиле. Шауалары элде – жюз бла жыйырма юйюр, Мечилары уа – юч къарындаш. «Аны къалай бердигиз?» – деп соргъанда биреулен, ыннам анга: «Сен багуш ичинде алтын кёрсенг, алмай, ётюпмю кетериксе?» – дегенди… Аны сёзюне эл бек тынгылагъанды. Ол бушуугъа, къууанчха да бармай къалмагъанды, адет-тёрелеге да сакъ болгъанды. Андан билимлиле да бар эдиле Шыкъыда. Сёз ючюн, Хочуланы Идрис кёп окъугъанды, кёп билгенди. Кязим кеси да айтыучу эди ол андан кёп билгенин, алай Идрис билимин башхалагъа бермегенин, аны бла кеси да хайырланмагъанын а терсге санагъанды. Ол окъуу жетишмегенине, китаплары аз болгъанына бек жарсыгъанды. Алай а, бийик билимли тюйюл эсе да, дуния адабиятдан да хапары аз эсе да, мен аны фахмусун А.С. Пушкин бла тенглешдиреме. Ол халкъына андан аз этмегенди. Чочайланы Абдуллах: 1940 жылда мен армиядан эгечиме келгенлей, тюбеп, бирге сау ыйыкъ тургъанбыз. Кёп хапар айтханбыз ол заманда. Ол манга Аллахны бирлигине ийнан, диннге сансыз болма, не жаны бла билиминги ёсдюр, билимсиз адам насыпсызды деп юйретгени эсимдеди. Мен бир кесек ауруп эдим да, ол мени ханс дарманла бла бакъгъанды. Ол хунер Мечиланы башхаларында да болгъанды. Аны тамата эгечинде, къызы Хадижатда да. Андан сора урушха кетип, мен Кязимни кёрмегенме. Ким эди бизге Кязим? Келликни алдан билген акъылман, ма аны себепли поэтни аты, жырлары да эшитилип турлукъдула, ненча ёмюр ётсе да. Гайыланы Зайнаф: Дагъыда ол бек жарыкъ, чамны сюйген адам болгъанды, сабийле бла ойнаргъа сюйгенди. Ала да анга алай эдиле. Элде бир акъылы толу болмагъан жашчыкъ болуучу эди. Бир-бирле анга кюлюп, жюрегин къыйнап тургъандыла. Кязим а аны кесине къысханды. Татлы заты болса да бере, башын сылай, ариу айтыучусу эсимдеди. Кёп къонакъ келиучю эди алагъа. Назмулагъа тынгылап, жазып алып, алай кетгендиле. Мен аны назмуларын кюн сайын жырлап айтама. Къыйналсам да Кязимге, къууансам да, анга айтама жюрегимдегин. Эсгериулерим да аны бла байламлыдыла. Мен кёп жашагъанма, юч уруш кёргенме, сюргюн… Анда билгенме Кязимни ауушханын да. Кёп жилягъанма анга. Аллай адамгъа бушуу этмей не этериксе – барыбызны да сагъышыбызны этгенди ол. Аны унутхан кесинги атынгы унутханчады. Додуланы Аркес: Къартла айтханнга кёре, Беккини ата-бабалары Чегемде жашагъандыла. Артда уа Шыкъыгъа келгендиле. Мен билгенликден, эллилерини жашауларына бек керекли затланы – балта, чёгюч, тёш, нал, ат керекле, бичакъ, оракъ, мужура, къадау д.б. ишлегенликге, Кязим хакъ алмагъанды. Уста темирчи, фахмулу поэт элде ара ишге да жигер къатышханды. Колхоз къуралгъанда, ары киргенди, темирчиси болуп ишлегенди. Кесини орунуна кичи жашын юйретип, гюрбежисин анга къойгъанды. Ол да аскерге кетгинчи, колхозда атасындан да уста темирчи болуп ишлегенди. Ол Ата журт урушдан къайтмай къалгъанды. Кязим бир къауум къартла бла бирге колхозда толгъан ишлени качестволарына къарагъанды. 1932 жылда Къабарты-Малкъарны алчы колхозчуларыны биринчи съездине Кязим бла бирге аны башха элледе жашагъан тёрт эгечи да къатышхандыла. Аттоланы Анатолий: Бюгюн мен аны бла тюбешиуюмю юсюнден да бир къауум сёз айтыргъа, сизни да ол шартла бла шагъырей этерге сюеме. Мен сабий эдим, жаш эдим. «Сабий кёргенин унутмаз» дегенлей, аны сыфаты кёз аллымда къалгъанды. Бирде мени юйюбюзден, Бызынгыдан Шыкъыгъа жибередиле. Барама гюрбежисине. Ол а, ары къарт, жаш барса да, кесини ишин тохтатып, ол адамны сёзюне тынгылап, саулукъ, тынчлыкъ сормай бир заманда да къоймаучу эди. Бу жол да алай болду. Бир жарыкъ тюбеди манга да. Аны иш юсюнде кёрдюм. Терлегенлери бара, темир тюе тургъан сыфаты кёз аллымда къалгъанды. Анга халкъ ол устады, ол темирчиди деп, аны ючюн угъай, ол бу жарлылыгъымы, жюрегими къыйналгъанын айтсам, ол манга ёз оюмун айтыр, бир ызгъа салыр, жапсарыр дегенден баргъандыла. Ботталаны Хайбар: Иши бла, сёзю бла да болушханды кимге да. Ол анга, мынга деп, сайлап этмегенди жандауурлукъну, кимге да бирча иги болгъанды. Ол аны къанында эди. Къайдан келген эсе да, элде бир оруслу къарт тохтагъанды. Асыры къарыусуздан, орамда жыгъылып, болгъанын къан этгенде, Кязим жашын чакъырып, экиси да бирге аны юйлерине элтген эдиле. Аны жууундуруп, жараларын да байлап, олтуртуп сыйлагъанлары эсимдеди. Сууну ары жанында болгъанды межгит. Анда ол эллилерин намаз этерге юйретгенди. Алай а кишини былай эт деп къысмагъанды, башха эфендилеча. Дуниядан хапар айтханды. Малкъар театрны оюнуна къарап келгенде, аны юсюнден да. Сюйдюмланы Ахмат: Къайсын кече къалмай кетмегенди аны юйюнде. Тиширыугъа, сабийге тюбесе да, сёлешмей, ариу айтмай кетмегенди. Ала бла сёлешгенни ол ауур кёрмегенди, арымагъанды адамладан, къууаннган эте эди алагъа. Ол халаллыгъы, дин ахлусу болгъаны бла да тартханды адамланы кесине. Адамла анга келип, алайда сууда абидез адып, аны бла бирге межгитге баргъандыла. 1942 жылда урушха кетип, андан сора мен Кязимни кёрмегенме. Сюргюнден къайтханыбызда газетде аны сураты чыкъгъан эди. Аны таныгъанла ол суратны ахлуларыны суратларыны арасында тагъып тургъанларын кёплени юйлеринде кёргенме. Аны юсюнден жазып башлагъанда, къартларыбыз къалай къууаннганлары эсимдеди. Анга тенг адам кёрмеген мен артда. Аллах аллай адамланы бизге юлгюге деп жаратады.
Поделиться:
Читать также:
26.03.2024 - 11:17 →
Бир сууну эки жагъасында
25.03.2024 - 08:53 →
Сёзню кючюне бла магъанасына тюшюне
24.03.2024 - 09:03 →
Аны жюрегин тепсеу искусство бийлегенди
24.03.2024 - 08:01 →
ЖЫРЫ БЛА КЪУУАНЧ ДА, ИЙНАНЫУ ДА БЕРГЕНДИ
20.03.2024 - 15:19 →
Къол ызы къайда да ангылашыннган
|