Эсгериуле, магъаналы ушакъла, сейир хапарла

Бу кюнледе Кёп функциялы жаш тёлю арада  малкъар халкъны зор бла жеринден кёчюрюлгенине  эм Азияда жашагъан жылларына  аталгъан тюбешиу болгъанды. Анда тамата эм жаш тёлю бетден-бетге ачыкъ ушакъ этгендиле. Таматаланы келечилери «Минги-Тау» журналны баш редактору, КъЧР-ни халкъ поэти Додуланы Аскер, КъМР-ни маданиятыны сыйлы ишчиси Мусукаланы Сакинат, КъМР-ни сыйлы журналисти Шауаланы Разият  эдиле. Жаш адамла аланы сёзлерине кёл салып тынгылагъандыла.

Тюбешиу башланнгынчы КъМР-ни жаш тёлюню ишлери жаны бла министрини орунбасары  Ахметланы Артур  къонакълагъа арада экскурсия бардыргъанды. Анда айныргъа, окъургъа, тюбешиуле бардырыргъа онгла бардыла. Быллай арала бизни республиканы битеу районларында ачыллыкъдыла. 

Ызы бла Ахмет улу сегизинчи мартха къуралгъан сурат кёрмюч бла шагъырейлендиргенди. Хар суратда – халкъыбызны тарыхы. Адамларыбыз эски суратланы атмай, кёз гинжилерича сакълайдыла. Ала кёп затны юсюнден шагъатлыкъ этедиле. Сёз ючюн, Азияда таулуланы бетлеринде  нюрлери, ышаргъанлары сейирсиндиреди. Ол кезиуде тюнгюлселе, халкъны жолу, тарыхы юзюлюп къалыргъа боллукъ эди, адамла аны сезгендиле. 

Сора тюбешиу башланнганды, ол малкъар тилде баргъанды. Ол бек кёллендиреди, не десек да, юч къырал тил да – орус, малкъар, къабарты – бирча жюрютюлюрге керекдиле. Жарсыугъа, Нальчикде угъай да, тау элледе окъуна ана тилибизде къуралгъан ишле жокъну чегиндедиле. 

Додуланы Аскер къысха сёзюнде  Аппайланы Къазийни юйюрюню юсюнден айтханды. Аны сабийлени арап тилге юйретгени ючюн, 1937 жылда ёлтюргенме. Юч жашы уа Ата журтубузну фашистледен къоруулай ёлгенле. Азияда уа Къазийни юйюрюнден тёрт адам ёлгенди. Доду улу чертгенди: «Азияда  халкъыбыз къалай сакъланнганыны юсюнден сагъыш этсек, ангылайбыз: динибиз бла тилибиз бек болушхандыла. Къазахлыла бла къыргъызлыла тюрк тиллиле эм муслийманла болгъанлары  таулуланы кёллендиргенди. Аланы бизге болушханлары, ниетлери  таза болгъанлары эсибизден бир заманда да кетерик тюйюлдю. Игилик игилик бла къайтады. Мусукаланы Сакинат «Къазах эпосну» бла «Манасны юсюнден айтыуну»  малкъар тилге кёчюргенди. 

Мусукаланы Сакинат бизни миллетибизни терен тамырлары болгъанын айтханды. Тау адет – ол кеси бир дунияды, аны бизни ата-бабаларыбыз узакъ ёмюрледе къурагъандыла, анга кёре жашагъан жамауат да, адам да апчырыкъ тюйюлдюле. Тил жаны бла алсакъ да, нарт эпос, таурухларыбыз, жырларыбыз, жомакъларыбыз он халкъгъа да жетерикдиле, ала да жыйырманчы ёмюрде угъай, узакъ ёмюрледе къуралгъандыла. «Сиз барыгъыз да эшитген болурсуз Чабдарланы Сюлеменни юсюнден, ол Каирде, Парижде да окъугъанды, кёп тилледе сёлешгенди, дин ахлусу да болгъанды, операцияла да этгенди. Бюгюн сизни аллыгъызда сёлешген Ахметланы Артурну аппасы уа архитекторгъа окъугъанлыкъгъа, элибизден кетерге сюймегенди, Кёнделенде межгит, кёпюр ишлегенди. Туугъан элин багъалай билген – адамлыкъны шартыды.

Азияда уа урлукъла сатылгъан тюкенле ачып, къыралгъа уллу файда тюшюрюп тургъанды», - дегенди Сакинат. 

Ол жыллада окъуна таулула билим алыргъа, окъургъа итиннгенлей тургъандыла. Мусукаланы Сакинат ол кезиуде медицина факультетни бошагъан Таукенланы Магометни, Батырбекланы Махмутну, Теммоланы Далхатны эсгергенди. Тил жаны бла алимле, малкъар адабиятны битеудуния даражагъа чыгъаргъан жазыучула – Къулийланы Къайсын, Отарланы Керим эм башхала, ала кёчгюнчюлюкню сынагъан тёлюдендиле. 

Шуаланы Разият а таматала кёчгюнчюлюкню юсюнден шош айтыучуларын эсгергенди: халкъны элгеннгени, титирегени кетер ючюн, заман керек эди. Дагъыда Разият  Азияда биринчи жыллада хазна сабий туумагъанын чертгенди. Анга къошакъгъа уа ол кезиуде къартла бла гитчечикле къырылгъандыла. Сабий таууш, аланы кюлгенлери, ойнагъанлары, чапханлары эшитилмей къалгъан заман бир заманда да унутуллукъ тюйюлдю. «Бир бирибизге билеклик этейик, не къыйын заманлада да бирликди бизни тыяныр ташыбыз», - дегенди Разият. 

Ызы бла жыйылгъанла «Устоявшие» деген документли фильмге къарагъандыла. Аппайланы Ислам бла Мусукаланы Руслан а жырлары бла тюбешиуге энчи къууат бергендиле. 

 

Байсыланы Марзият.
Поделиться: