Алма тереклеге къарар кезиу

Алма тереклеге жаз башында тынгылы къарамай болмайды. Бу ишни болжалына салмай, хауа иги жылыннгынчы этерге керекди: тозурагъан жерлерин абери жагъып жамаргъа, тюп жанларын бояргъа, аурууладан эмда заранлы къурт-къумурсхаладан къоруулагъан дарманла себерге, артыкъ ёсген эмда эски бутакъларын кесерге, жангы бутакъла жалгъаргъа.

Жаш алма терекчикни къабугъу жукъа болгъаны ючюн, жаз башында къыздырып башлагъан кюн аны кюйдюрюрге боллукъду. Аны себепли терекни тюп жанын бояргъа тийишлиди. Иги бояу акрил деген затдан этиледи. Ол жууулмай кёп турады, сууукълада да къобуп кетмейди. Кюн иги жылыннгандан сора уа аны боягъандан артыкъ хайыры жокъду. Он-онбешжыллыкъ терекни къабугъу кюнде хазна кюймейди, аны себепли боямаса да болады, дейдиле специалистле.

Март айда къар эригенден сора терекни тюп жанына иги къарагъыз. Къабугъунда чычханла ашагъан жерлери бар эселе, алайларына абери жагъаргъа керекди. Бу ишде жау маталлы аллай затны хайырланыучудула. Аны тюкенледе табаргъа боллукъду. Терекни къуру къабугъу угъай, бутагъы теренине дери ашалып эсе уа – алайгъа жангы бутакъ жалгъаргъа керекди.

Къышда алма терекни къабугъун сууукъла да тозуратыргъа боллукъдула. Ол кеси да бутакъны юсюнде мор бетли тамгъала чыгъып кёрюнеди. Бирде къабугъу атылады, къобуп айырылып кетерге да болады. Аллай жерлени жаз башында аз-маз къобарып, ол сагъынылгъан затдан жагъып жамаргъа керекди.

Артыкъ бек тозурамагъан эсе уа алайы, кёпге бармай кеси аллына тап боллукъду. Бек ашалып эсе, къабугъу да кёп жерлеринде къобуп, алайгъа жангы бутакъ жалгъагъыз. Кесин да сууукълагъа чыдамлы сортладан алыгъыз, сёз ючюн, Антоновкадан.

Алманы артыкъ ёсген неда эски бутакъларын мартда кесиучюдюле, хауа он градус жылыудан тюшмей башлагъаны бла. Бу ишни терек чагъып тебирегинчи бардырадыла.

Жаш тереклени бутакъларын кесип, тап ёсерча этедиле. Башхача айтханда - аны сыфатын къурайдыла. Тюбюнде бутакълары кючлюрек болуруна эс бурадыла. Тюзюнлей ёрге ёсген бутакъларын а, кеслери да кюнню жарыгъын тыйгъанланы, кесип кетерирге керекди. Бу ишде бахча къыптыны бла быхчыны хайырланадыла. Башха затла бла кюреширге керекмейди.

Тюбюнде чыкъгъан эмда аны башында экинчи тизмеде ёсген бутакъланы ортасында 40-70 сантиметр болса игиди. Эски терекледе уа къургъакъ жерлерин кесип кетередиле. Аны бийиклиги 4-4,5 метр эсе - къысхаракъ этерге тийишлиди. Алай этилсе, анга дарман сепген, алма жыйгъан да женгилирек боллукъду.

Мартда терекни тёгерегинде къар эрип башласа, аны тюп жанында тёммегине къысып, къурт-къумурсхаланы тыйгъан ыз ишлерге керекди.

Хауа 12-15 градусха жылыннганы бла дарманланы себиу башланады. Ол заранлы затланы, жууаланы, паразитлени къыргъан затладыла: «Децис», «Фуфанон», «Искра», «Инта – Вир». «Хорус» эм «Актелик» препаратланы уа бир-бирлери бла къатышдырыргъа да болады. Аны хайырындан кёп заранлы затлагъа бла ауруулагъа къажау препаратланы бир кезиуде себип бошаргъа боллукъду.

Дарманланы экинчи кере терек чагъып бошагъандан сора себедиле. Ол кезиуледе къурт-къумурсхала жангыдан тириледиле, заранлы жууала да ёсюп башлайдыла. Бир бек кючлю препаратланы хайырланыргъа керекмейди. Эм игилери уа ма быладыла: «Лепидоцид», «Битоксибациллин», «Фитоверн», «Аковирн».

Дарманланы къургъакъ кюн себедиле. «Скор», «Хорус», «Актелик» дегенча аллай кючлю препаратла ишлеп башларча 4-5 сагъат окъуна жетеди. Быллай затланы жаз башында эки кере хайырланыу - терек бахчаны сау жылны ичинде къоруулайды дерге боллукъду.

 Майда, терекде чапыракъла чыгъып, ол тири ёсюп башлагъаны бла, анга алманы башха сортларындан бутакъланы жалгъаргъа болады. Бу ишни ол айны ахырына дери этип бошаргъа керекди. Бутакъчыкъланы уа къышда окъуна хазырларгъа боллукъду. Алай этилсе, асламысында ала жангы терекни юсюнде тириледиле.

Алма терекни тёгерегинде семиртгичлени бошуна жайып къояргъа жарамайды. Алай этилсе, аланы жауун жуууп къоярыкъды неда ол затланы хайыры кырдыкга кетерикди. Дагъыда къарны юсюне мешхут тёгерге керекмейди. Нек дегенде къар эримей аслам заманны турлукъду. Ол да иги тюйюлдю.

Семиртгичлени апрельде жаяргъа тийишлиди. Кеслерин да жерни 20-25 сантиметр теренине къазып, неда абери бла тешип алай къуядыла. Алай этилсе, бу затланы хайыры 2-3 жылгъа дери жетеди. Терекни тёгерегинде 500 грамм мочевина жаяргъа неда 5 черек мешхут тёгерге керекди. Топуракъ бек азгъан эсе, жангыдан семиртгичледен къошаргъа боллукъду.

Жаз башында алма терек артыкъ тирилирге сюймегенин эслесегиз, ол чагъып башлагъанда бир чыккыр суугъа 300 грамм сульфат калия, бир килограмм суперфосфат, бир челек мешхут къуюп, барын да къатышдырып, сау ыйыкъны тутуп, ызы бла аз-аздан терекни тюбюне къуя туругъуз.

Майны ахырында алма терекни тюбюне азоту болгъан угъай, калий эм фосфор къошулгъан семиртгичледен жаядыла. Бу затла терекни иги чакъдырадыла, тирликлилигин да игилендиредиле.

Къышда артыкъ кёп къар жаумаса, терек чакъгъанлай, анга суу жетмей башларгъа боллукъду. Бютюнда жаз башы къургъакъ, жылы, жауун жаумай аллай эсе.

Алай болса, терекге 4-5 кюнню ичинде бир кере суу саладыла. Ызы бла жерни тырнап, топуракъны башы къаты болмазча этедиле. Мылылыкъ сакъланырча алайда салам эм торф жаядыла. Агъач къышхыр тёгерге уа керекмейди. Нек дегенде ол топуракъны ачы этеди.

Бу затланы къалын жаймайдыла. Терекни бутагъына да жетдирмейдиле. Алай этсегиз, заранлы къурт-къумурсхала тирилликдиле, жууала да ёсюп, терекге заран саллыкъдыла.

Кече къырау къагъаргъа боллукъ эсе, аны аллында ингирде терекни юсюне суу себип, битеу чапыракъларын мылы этедиле. Алай этсегиз, суу бузлай бара, жылыуун чапыракълагъа берликди. Алай аны хайыры жаланда жел болмагъанда барды. Жел бар эсе уа, терекни юсюн мылы этерге чыртда жарамайды. Бутакълада чирчикле энтта да ачылмагъан эселе, къырау хата салмайды.

Терек бахчаны энтта да къоруулар бир амалы барды – аны тёгерегин тютюннге алдырыргъа. Алай этерча,  жерге базыкъ таякъ чанчып, юсюне агъач къышхыр, эски чапыракъла, къургъакъ кырдык эмда торф къуюп, тёбе ишлейдиле, башына уа мылы топуракъдан аз-маз жаядыла. Тёбени кенглиги 1,5 метр, бийиклиги да жарым метр болса жетерикди. Ингирде таякъны чыгъарып, тёбени къабындырадыла. Ол тешикден тютюн чыгъып башлайды. Алай бла ол бир сотка бахчаны къырау къакъгъандан сау кечени къоруулайды.

Терекни жангы жерге кёчюрюрге сюе эсегиз, бу ишни жаз башында чапыракълары чыгъып башлагъынчы этерге керекди. Жаш терекчикни (юч жылына дери) кёчюрген женгилди. Аны тамырларыны бир кесеги тас болгъанлыкъгъа, жангы жерде суудан иги салса, ол терк аякъланады. 4-6 -жыллыкъ терекни кёчюрген а къыйыныракъды. Нек дегенде аны тамырларын иги сакъларгъа керекди. Кесин да топурагъы бла бирге алыргъа тийишлиди. Жангы жерде анга да суу саладыла. Алай этгенден сора бутакъларын кесип къысхартадыла. Асламысында орта тёммегин эмда жанларына ёсген кючлюрек бутакъларын къоюучудула.

Бирде терек чирип, аны кетерирге тюшеди. Ол сортну сакъларгъа сюе эсегиз, юсюнде сау бутакъ табыгъыз да, башха алма терекге жалгъагъыз. Эскини кетергенден сора уа алайда жангысын орнатыргъа боллукъду.

Алма терекни ауруулары топуракъ бла кёчмейдиле. Алайгъа багуш, торф къуюгъуз да, барын да къатышдырып, жангы зыгытны орнатыгъыз.

Алма терекчикни жер хазыр болгъандан сора сатып алыргъа тийишлиди. Кесин да орнатмай талай заманны тутаргъа жарайды. Алгъанлай, аны тамырларын мылы быстыр бла чулгъап, машок ичине сугъадыла эм салкъын, къарангы отоуда 3-4 кюн тутадыла. Терекни тюз жер эригенлей окъуна орнатыргъа жарайды.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: