«Айтхылыладан билим алыргъа, алагъа ушаргъа да итинеме»

Бизни жаш тёлюбюз не жаны бла да хунерлилиги, окъууда, ишде да билим алыргъа талпыннганы, тирилиги бла да, бирсиледен артха къалмай, юлгюлю бола келгени барыбызны да кёллендирген шартды. Арт кезиуде билим бериуде бола келген тюрлениулени себепликлери бла ала къыралны даражалы окъуу юйлерине кирирге онг тапханлары бла бирге, тийишли, терен билим алып, жамауатыбызны тамблагъы кюнюню айныууна юлюшлерин къошарларына да ышандырады.

Гелястанланы Милана да, Хасанияда оналтынчы номерли школну айырмалы бошап, Ставрополь шахарда Шимал-Кавказ федерал университетни юристлени хазырлагъан бакалавриат бёлюмюне окъургъа киргенди. Бюгюнлюкде аны тёртюнчю курсунда окъуй турады. Биз аны бла студент жашауну, жаш тёлюню юсюнден да ушакъ этгенбиз.

– Милана, уголовный-эркинликли жаны бла усталыкъ берген ызны сайлагъанса. Аны санга сейири недеди, сора бу жаны бла артда кесиме иш да табарыкъма деген ышаныулугъунг а бармыды?

– Бу усталыкъны кёпле сайлап, окъургъа юристлени хазырлагъан бёлюмлеге киргенликге, билемисиз, аланы арасында къайры окъургъа барыргъа билмей, артда вузну бошасам кёрюрме деген сагъышлары болгъанла да тюбейдиле. Баям, кесим да эм алгъа аллайладан бири болгъанма. Онунчу-онбиринчи класслада окъугъанымда да алыкъа къайсы усталыкъда сайлаууму тохташдырлыгъымы толусунлай шарт билалмагъанма. Медицинаны айырыр ючюн а, аны саулай жюрегинг бла сюйюп, анга берилирге кереклисин ангылай эдим. Аны ючюн а ары окъургъа да бармагъанма. Биз не десек да, мектепни энди бошагъан адамгъа усталыкъны айырыу женгил жумуш да тюйюлдю.

Школну алтын майдал бла тауусуп, Бир къырал экзаменледен да бийик балла алгъанма. Сёз ючюн, орус тилден сынауну 96 баллгъа жазгъанма. Аны хайыры бла уа бюджет бёлюмге да тюшгенме. Алай эсе да, алгъадан да республикадан тышында билим алыргъа излегенме. Болсада асыры узакъгъа кетерге уа сюймегенме.

Дерслени барысындан да «бешле» алгъанлыкъгъа, биринчи курсда, къалай эсе да, усталыкъны сайлауум бла байламлы экили болуп, жюрегим анга иги тартмай да тургъанма. Алай а, артда бизни практикагъа жюрютюп башлайдыла да, башха-башха махкемелеге, сюдлеге, адвокатланы палаталарына, тинтиу комитетлеге, бирси жерлеге да бара, иш юсюнде бу усталыкъны не бла байламлы болгъанына тюшюне, юйге берилген дерслени да сюйюп тамамлай, окъуууму да магъанасын ангылайма.

Мында дерсге хазырланмай барыргъа, окъууунга уллу кёллю болургъа жарамайды. Жетишалмай тохтагъанны къыстап барадыла. Преподавательлерибиз да аны ючюн бизге сакъ болгъанлай, ангыламагъан затыбызны тюшюндюрюрге заманларын, билимлерин да аямайдыла.

«Уголовный эркинлик» дерсден окъутхан устазыбыз Григорий Чечельни юсюнден энчирек айтыргъа сюеме. Анга бюгюнлюкде энди 93 жыл толгъанды, алай эсе да, анга аллай бир берлик тюйюлсе, кеси да тириди. Лифт бла ахырысы бла да хайырланмайды, мекямны тогъузунчу къатысына окъуна атлауучла бла жаяулай кётюрюледи.

Григорий Иванович къыркъ жылдан асламны сюдде да ишлегенди. Студентлени андан иги мында окъутхан барды деп айталлыкъ тюйюлме. Аны хайырланнган методикасы уа Советлени къыралыны кезиуюндечады. Алай эсе да, ол жангы затланы да болмагъанча кёп биледи. Сора аланы экисин да бирге къошуп, бюгюннгю сурамлагъа келишдирип, бизни алай юйретеди. Лекцияны кезиуюнде да ол бир кере да олтурмайды, аны ёрге сюелгенлей береди. Аллайдан адамланы кёрсенг а, билим алыргъа, алагъа ушаргъа да итинесе.

– Студент жашауну уа жаратамыса, бюгюннгю студент къаллай болургъа керекди, деп сунаса?

– Ал кезиуде юйден узакъда болгъаным къыйнагъан да этгенди. Юйдегилеге тансыкъ да бек болгъанма. Студент жашауну уа, айхай да, жаратама. Алай сунама, адам кесине бир-эки жылгъа угъай, ёмюрлюкге анга тенглик эталлыкъ шуёхларын да жашаууну ма бу кезиуюнде табады. Сёз ючюн, Дюгерден къызчыкъ Алина Джыккаева бла шуёхлукъ жюрютебиз. Аны бла биринчи курсдан да бир къауумда окъуйбуз. Бир бирибизни туугъан жерлерибизге къонакъгъа да жыл сайын барыучубуз. Аланы къонакъбайлыкъларында,  адет-тёрелеринде бизден башхаракъ затла бардыла да – ала барысы да сейирдиле, бютюнда юч тюрлю пирогларын хазырлагъанлары, алагъа берген магъаналары. Студентле къаллай болгъанларын айтхда уа, жарсыугъа, окъургъа кирген этгенликге, керти да билим алыргъа талпынмагъанла да тюбейдиле. Ала заманларын бошуна оздургъанлары ючюн а жарсымай болмайса. Адам жаш заманында нени билсе да – ол билим и анга ишинде да мурдорлукъ этгенлей, болушлукъ болгъанлай турлугъуна ийнанама.

– Адет-тёрелени юслеринден сагъыннганса. Жаш тёлю аланы билирге, тутаргъа итинеди деб а айталлыкъмыса?

– Мен окъугъан шахарда къарачай-малкъар жаш тёлюню «Алан-Ставрополь» деген маданият арасы къуралгъанды да, заманыбыз болса, ары да барыучубуз. Анда «Алан той» деген ат бла тюбешиуле да къураладыла. Сора жаланда тепсеуле бла чекленип къалмай, алада жаш тёлюню, нарт сёзлени, айтыуланы, элберлени дегенча, къалай билгенлерине да эс бурулады. Ары Малкъардан, Къарачайдан жырчыла да келиучюдюле.

Бу шахарны  бийик билим берген юйлеринде окъугъан таулула, къарачайлыла да бир бирге эгечлеча, къарындашлача болуп къалгъанбыз. Болушлукъ кереклибиз болса, барыбыз да бирден ол затха къайгъырабыз.

– Дерслеринге, кесинг айтхан маданият арагъа жюрюгенингден сора уа не бла кюрешесе?

– Биринчи курсдан да илму ишле жазама. Былтыр  уголовный иш бла байламлы статьяны илмуланы доктору Елена Артамонованы башчылыгъында хазырлап, университетни кесинде къуралгъан конференциягъа къатышханма. Андан сора да,  аллай ишни Григорий Чечельни таматалыгъында жазып, биринчи даражалы диплом бла саугъаланнганма.

Илму бла андан ары да кюрешгенлей турургъа ыразыма. Аны ючюн а бакалавриатны бошап, энди жангы окъуу жылда магистратурагъа, ызы бла уа аспирантурагъа кирип, билимими ёсдюрюр умутдама. Илму даражам болса да, угъай дерик тюйюлме, аны ючюн а тийишлисича окъургъа, ишлерге кереклисин ангылайма.

Билимими ёсдюргенден сора, республикагъа къайтыргъа сюеме. Кесими туугъан жеримде жамауатыбызгъа болушлукъ этерге да.

– Биз билгенликден, интернетде «Балкариано» деген ат бла бетлени къурагъанса. Аны не акъыл, хыйсап бла бардыргъанынгы юсюнден толуракъ айтсанг эди?

– Ол зат бла эки жылдан асламны кюрешеме. Эм алгъа къысха чамчыкъла къурап башлап, аланы салып башлагъан эдим бу ишни. Ала уа кесибизни адет-тёрелерибиз бла байламлыдыла, кеслерин да малкъар тилде, орусча да жазама. Эм алгъа анга кесими тенглерим, ызы бла уа бирсиле да къошула башлап, аланы окъугъанла, бардыргъан ишими юсюнден кеслерини оюмларын билдиргенле да бардыла. Алай бла уа аны игилендирирге да эс бураса.

Назмучуларыбызны чыгъармаларын, таулу жырланы текстлерин да аслам, энчирег а эски неда халкъ жырланы. Сёз ючюн, Отарланы Омар айтханла бардыла. Адамларыбызны асламысына таулуланы эрттеден келген эмда къалгъан затлары сейир боладыла. Суратла, кийимле, неда жашау турмушда жюрютюлген башха затла да алай.

Бу бетлеге жаланда жаш тёлюню угъай, абаданларыбызны да сейирлери болгъаны, аланы андан ары байыкъландырыргъа да кёллендиреди. Нек дегенде бир кере окъуна жаш адам къаллай затларыбыз болгъанларын кёрсе, назмуланы окъуса да, ала аны эсинде къаллыкъдыла, кёп затны да билликди деп сунама. Заманым болуп, бу ишни андан ары айныта, сейир да эте барыргъа сюеме.

– Тилибизде ариу эмда шатык сёлешгенинг бла къууандыргъан да этгенсе, хурметге да тийишлисе.

– Кертисин айтсам а, мектепни бошап, окъуугъа кирген ал кезиуюмде малкъар тилде алай иги да сёлешалмагъанма. Къарачайлы къызчыкъ бла эки жылны ичинде бирге фатарда тургъанымда, кесиме айып да эте, аны сёлешгени да сейир кёрюне, алай бла кесибизни тилибизни билирге, ангыларгъа да тартылгъанма. Алада, бизде да сёзню къалай жюрютюлгенин, айтылгъанын да тенглешдире, ол сейирден-сейир кёрюне, къайсы тилни да иги билир эмда анда шатык сёлешир ючюн практика керек болгъанын да ангылагъанма.

Сора «Балкарианогъа» назмуланы, жырланы излегеним да сёлешиу тилими айныта, ангыламымы да байыкъландыра барады. Андан тышында да, Къулийланы Къайсынны чыгъармаларын бегирек окъуйма. Аны тилини байлыгъы манга болушлукъ болады. Ангыламагъан, билмеген затымы уа сёзлюкню ачып, аны болушлугъу бла излейме.

– Жашауда нени багъалайса?

– Тёгерекге къарай, сагъыш этсем, ырысхыгъа, къолайлыкъгъа асыры бекми табынабыз деригим келеди. Инсаннга керти да чынтты байлыкъ – ол эм алгъа аны кесини адамлыкъ ышанлары, анасыны-атасыны саулугъу эмда жюрек тынчлыкъды. Дагъыда дунияда мамырлыкъ болса. Аммабыз Атайланы Зояны, туудукъла уа аны Маний деп къубултханбыз,  аны таныгъаным-билгеним да манга насып эди. Сабийлигим аны биргесине озгъанды. Гитчелигимде белляу айтханы окъуна эсимдеди. Аны халал жюреклилигин, огъурлу адам болгъанын а энди кесим ёсгенли бютюн ангылагъанма.

Нальчикге келсем да, эм алгъа ыннамы кёрюрге ашыкъгъанма. Мороженое бла хурмаланы сюе эди да, ала бла сыйларгъа, не бла да жюрегин къууандырыргъа, кёлюн кётюрюрге кюрешгенме. Школдан келсем, ингирге дери аны къатында туруп, огъурлу, таулу ыннаны жюрек жылыуун сезгенлей тургъаным ючюн къадарыма ыразы болама. Аллай насып жашауда алай кёплеге берилмегенин да ангылай, ол насыбым  болгъаны ючюн аммабызны керти дуниясы жарыкъ болсун  деп, тилек этгенлей турама.

Ушакъны МОКЪАЛАНЫ Зухура бардыргъанды.
Поделиться: