Керти шуёхлукъну унутмагъан парий

...Кюз арты эди. Тереклени сары-къызыл чапыракълары кюнню таякъларындан алтын бояулу жылтырайдыла. «Къарап-къарагъынчы кюз да жетди», - деп, аны болумларына да сейир эте, къоншум Ахматны къабагъына жетдим.

Ол ёмюрде юйюнде киштик не ит тутмагъанды. Аны билип, юйюне хар заманда эркин киргенме. Бу жол да, эшиклени да къагъа турмай, терк-терк атлап, арбазгъа ётеме. Шо юч-тёрт атлам этгенлей, бир уллу къарелди, ачы-ачы юрюп, кесин юсюме атады. Биринчиден айыу баласы окъуна сундум. Аны кёргенде, садакъдан атылгъан окъча, чартлап тышына чыкъдым.

Тауушха юйден хахай этип шуёхум чыкъды. «Лохбай, жеринге бар», - деп, итни бир жанлы этди. Ол заманда мен да арбазгъа жангыдан кирдим. Парийге иги тюрслеп къарагъанымда, иги да уллу зат, тюклери уа къыркъылмагъан къойну жюнюнден да узун болгъанларын эследим.

Мени соруулу къарамымы ангылап, къоншум былай деди: «Тёбен элде жууукъларым бар эдиле. Ала шахарда фатар сатып алып, ары кёчгендиле. Муну уа бери келтирип байлап кетгендиле. Быллай затны сюймегеними билесе, кетермей боллукъ тюйюлме. Къыстап къояргъа жаным ауруйду – эрттегили парийледенди. Сен ал да, юйюнгде тут. Бу къалауурлукъгъа сейирликди. Муну кёрген уручу арбазынга кирген угъай, орамынгдан кенгде турур».

- Анга уа ийнанырча болгъанма. Охо, сен айтханлай, жаланда кесинг келтир юйге, - дедим.

Айтханымлай этди. Сынжыры да къарыулуду. «Энди мындан арысында юйюнг буду. Сакъ бол. Мында сени ач этмезле, - деп, адамгъача сёлешип кетди. Ол да аны айтханын ангылагъанча, жерге жатып, башын ёрге окъуна кётюрмеди. Мен а жаныуарны кесиме жууашдырайым деп, аллына аш, суу да салдым. Ол а хырылдап, къатына жууукъ жанлатмады. Жууукъ да къайры барлыкъ эдим, къоркъгъаным алыкъа иги кетмегенди.

Тауукъла барып ашын ашагъанда да, алагъа юрген окъуна этмеди. Ючюнчю кюн ашхамгъа жууукъ ёрге къопду. Тёгерек-башха бираз къарады. Сора алгъа секирип, кесин ура кетди да, сынжырны тагъылгъан жеринден ычхындырып, хунаны алашаракъ жери бла секирип, къачып кетди.

Ызындан чыгъып къарагъанымда, ол тёбен эл таба баргъанын эследим. Эки журтну арасында онеки къычырым чакълы жол болур. Алай дегенде да суу жагъасы бла агъач ичи.

Экинчи кюн ишни болушун къоншума айтдым. «Ол жанына кетген эсе, юйюне барлыкъды. Ары жетип келейик», - деди да, экибиз да женгил машинам бла ары тебиредик.

Юйню къатына жетсек, тура эди алайда жатып, юсю-башы да суу болуп. «Муну иелери агъач ичи бла келтиргендиле аны манга, артха жолну тапмасын деп. Ол а тюз аны бла къайтханды,» - деп сейир этди нёгерим, сора сынжырдан къысха тутду да, машинаны арт жанына олтуртду. Юйге келтирип, алгъындан да къаты къысдыкъ. Биягъыча, башын жерге салып жатды.

Адамгъа, малгъа, тауукъгъа да юрмейди. Алай эте, дагъыда эки-юч кюн озду. Биягъы бир ингирде парий, ёрге-ёрге секирип, кесин уруп тебиреди. Кюреше кетип, сынжырны белинден юздю да, хуна башы бла секирип, къачып кетди. Экинчи кюн къоншума келдим, ол а ишге кетип. Сора машинам бла тёбен элге тебиредим. Юйге жетгенде, ит арлакъда жатып тура эди. Юзюлген сынжыры да боюнунда. Мени кёргенлей, юсюме юрюп чапды.

Ол кезиуде, тауушха юйден бир эр киши чыкъды. Саламлашханыбыздан сора былай деди: «Бу юйню алгъаракъда сатып алгъанма. Бери уа тюнене кёчгенме. Эрттенликде арбазгъа чыгъама десем, бу лохбай а босагъада жатып. Манга да юрюп, юсюме чабады. Сибиртгини алып, кючден къыстагъанма. Энди уа кетмей, алайда жатып турады». Мен анга лохбайны хапарын айтханымда, ол бек сейир этди.

Сора экибиз да оноулашдыкъ да, мен машина бла арлакъ кетдим, юйню жангы иеси уа, ташла атып, аны къыстады. Мен а арлакъдан къарап турама. Бир заманда ол, сынжырын да сюркеп, машина таба кеси тебиреди. Ол жетерге мен арлакъ бардым. Ызымдан келди. Бираз арлакъ кетип тохтадым. Келди къатыма. Кёзюме къарап тохтады.

Нек эсе да бу жол мен андан къоркъмадым. Улоуну арт эшигин ачдым да: «Мин бери, кетдик юйге», - дедим. Айтханымы ангылагъан этгенча, минди. Мен да эшигин этип, машинаны къаты сюрмей, юйге келдим. Сора итни жерине элтдим. Сынжырны юзюлген жерин темир чыбыкъ бла бирге къошдум.

Ол кюнден башлап лохбай кесин юйге жарашдырып тебиреди. Бек алгъа тауукъланы къоймады ашына. Къабакъ эшикни къатына тыш адамы келсе, юрюп, аны билдирди. Берген ашымы да ашады. Бир ингирде мен муну сынжырдан бошладым. Кесим а, шинтикге олтуруп, къарап турама. Ол а бахчагъа да ётдю, арбазда да бираз айланды. Сора келип аякъларымы къатында жатып къалды.

Алай бла юйге юйюрсюндю. Омакъ кийинип шахаргъа ишге тебиресем, арбаздан чыкъмай, къабакъ эшикни къатында жатып къала эди. Ишчи кийимлерими кийип, орамда жумуш бла айлансам, къатымдан кетмей эди. Орамда баргъан адамгъа, малгъа окъуна юрмейди. Менсиз юйге кишини къоймай башлады.

Арбазда олтурсам, келип, къатымда жатып, хапар айт дегенча, башын манга буруп тохтар эди. Мен а башын да сылап, ай, аман лохбайым деп, бир эки алай этсем, кесини ыразылыгъын бидиргенча, ёрге къобуп, арбаз тёгерегине бир-эки чабар эди.

Жай чилледе уа ай чакълы жауун жаумай тургъан эди. Бир эрттенликде эслейме – итни юсю суу болуп. Ол кюн къатыма да келмей, оруну болгъан жерде жатып къалады. Эрттенликде, биягъыча, манга жанлайды. Дагъыда кезиуден-кезиуге эки-юч кере алай болады.

Бир кере уа, кеч, халкъ тынчайгъандан сора, итге да бир къарайым деп тышына чыкъгъанлай, аны хунадан секиргенин эслейме. Ызындан къарасам, биягъы кеси эли таба атылып баргъанын кёреме. Энди уа къайтырыкъ болмаз деген сагъышда эдим.

Эрттенликде уа аны юрген тауушуна уяннганымда, биягъы юсю-башы суу. Сора алгъыннгы иеси жашагъан юйге барып, хапар сорама. Парий анда-санда ары келип, бираз юрюп, кетип тургъанын да алай бла билеме.

Лохбай менде сегиз жылдан сора ёлген эди. Биринчи иесин а унутмай, кезиуден-кезиуге аны юйюне бара тургъанды. Шуёхунг ит болгъандан эсе, итинг шуёх болгъан игиди деп андан айта болурла.

Османланы Хыйса.
Поделиться: