Баш жоругъу – тутхучлулукъ бла сабырлыкъ

«Заманнга» - 100 жыл

Ана тилибизде чыкъгъан газет халкъгъа къуллукъ этип келгенли быйыл 100 жыл болады

«Заман» халкъыбызгъа къуллукъ этип, аны жумушларын толтуруп, биринчи хапарчысы болуп келгенли 100 жыл болады. Ол кезиуню ичинде къыралыбызны, республикабызны жашауларында да кёп тюрлю ишле, уллу тюрлениуле болгъандыла, алай газетибиз кесини намысын тас этмегенди эмда хар заманда да тюзлюкню жолундан таймазгъа кюрешгенди. Тутхучлулукъ бла сабырлыкъ аны баш жоругъуду.

Адам улуну тарыхында хар миллетни да, ол уллу неда гитче болгъанына къарамай, кесине кёре тарыхы, маданияты, адет-тёрелери бардыла. Аланы тёлюден-тёлюге сакълагъан, ниет магъанасын кётюрген, халкъны туугъан жерине сюймеклигин ёсдюрген, аны бла ёхтемлендирген да ана тиллериди. Бизде да алайды. Ана тилибизде магъаналы статьяла, очеркле чыгъадыла. Тарыхны, маданиятны, адетлерибизни юслеринден халкъланы шуёхлукъларын кючлерге себеп болурча материалла аслам жерни аладыла.

Редакцияны коллективи мындан ары да газетни шуёхларыны, окъуучуларыны болушлукъларына, кесини ёмюрлюк сынаууна да таянып, сайлагъан ызы бла бара, Къабарты-Малкъарны халкъларыны араларында бирликни кючлеуге, аны экономикасын, маданиятын айнытыугъа хар жаны бла да себеплик этип турлугъуна ышандырабыз.

Халкъыбызны атын айтдыргъан къаллай бир адам ишлегенди миллет газетибизде. Жазыучуладан, назмучуладан кёпле чыгъармачылыкъ ызларын газетде башлагъандыла. Аладан кёплери ауушхандыла, ала эсибизден кетерик тюйюлдюле. Шёндю ишлеп келгенлеге да аны алай тап жарашдыргъанлары, халкъны къайгъылары бла жашагъанлары ючюн ыспас этерчады. Бюгюнден башлап биз аланы юслеринден материалланы, газетни тарыхындан шартланы, анда ишлеп кетгенлени эсгериулерин да басмалап тебирейбиз.

Заман бла бирге атлай

1924 жылны 1 июнунда «Къарахалкъ» газетни биринчи номери чыгъады. Ол орус,къабарты эм малкъар тилледе басмаланнганды.  «Заман» газетни жолу андан башланнганды дерге боллукъбуз.

«Къарахалкъны» бетлеринде быллай чакъырыула дайым берилип тургъандыла: «Газетни юсю бла – билимге, билимни юсю бла – жангы, жарыкъ жашаугъа!»

  Газетни даражасы кётюрюле, халкъны жашауунда ол бек керекли иш болгъаны терен ачыкълана баргъаны бла бирге аны ишчи-элли корреспондентлерини саны да ёсгенди, редакциягъа письмола кёпден-кёп келе башлагъандыла, журналист кадрла ёсгендиле, аны жарашдырыу онгла да кючленнгендиле. Аны бла байламлы кеслери алларына ишлеген юч газет чыгъарыргъа оноу этилген эди: орус тилде – «Ленинский путь», къабарты тилде – «Ленин гуэгъу», малкъар тилде – «Ленинчи жол». 1931 жылда ала сегиз минг экземпляр бла чыгъып башлагъандыла. Юч жылдан сора область газетлеге «Социалист Къабарты-Малкъар» деп атагъандыла.

1944 жылны март айында таулу халкъ, зор бла туугъан жеринден къысталып, къыраллыгъын, аны бла бирге уа газетин да тас этген эди. Онюч жыл озуп, законлукъ, тюзлюк да тохташдырылгъандан, малкъарлыла ата-бабаларыны от жагъаларына къайтхандан сора, 1957 жылны май кюнлеринде миллет газетни жангыдан къурау башланнганды. Иш, айхай да, къыйын эди. Болсада белгили жазыучу, редактор Кациланы Хабу эм аны нёгерлери, бар къыйынлыкъланы хорлап, редакцияны коллективин къурагъандыла эм къысха болжалны ичинде «Коммунизмге жол» газетни биринчи номерин чыгъаргъандыла. Журналистле, озгъан жылладача, бу жол да халкъыбызны унутула баргъан ахшы адетлерин, тёрелерин, тилин, культурасын жангыртыуну къолгъа тири алгъандыла.

Газетибизни тарыхыны юсюнден къысха айтырыгъыбыз олду. 100 жыл.  Ол жылланы ичинде  кёп тюрлю ишле  бола тургъандыла. Алай газет халкъны жашауу бла, аны къадары бла бирге жашагъанды, аны  къайгъырыуларын, жашау сейирлерин, муратларын, сагъышларын кесини бетлеринде къолундан келгенича кёргюзтюп тургъанды.

Алайды да, газетибизни келген жолу –  малкъар халкъны, бизни республиканы жангы тарыхыды, аны жетишимлери эм кемчиликлери да, ахшы къууумлары да болгъан жолуду. Аны юбилейин белгилей, биз журналистлерибизни битеу тёлюлерин, тамата жолдашларыбызны, коллегаларыбызны, къыйын болумлада, ол заманда уллу билимлери, сынаулары да болмай, халкъгъа бек керекли газетни чыгъарыугъа битеу кючлерин салгъанланы барысына да хурмет этебиз. Ала газетни халкъ сюйюп окъурча этер ючюн билгенлерин, къолларындан келгенни аямагъандыла. Аладан бир-бирлерини атларын сагъынайыкъ. Редакторла Беппайланы Таусо, Насталаны Сохта, Къумукъланы Салих, Ахшаякъланы Элжорукъа, Цораланы Магомет, Шауаланы Салих, Шауаланы Миналдан, Кациланы Хабу, Черкесланы Сарбий, Бёзюланы Ахмат, Гузеланы Исхакъ, Уяналаны Чомай, Нёгерланы Мухарбий, Теммоланы Хамит, Гуртуланы Берт, Хочуланы Салих, Холаланы Азрет да газетни ишине кёп къыйын салгъан адамла эдиле.

Уллу Ата журт урушну биринчи кюнлеринде редакцияны къуллукъчулары Афашокъаланы Ибрагим, Гуртуланы Солтанбек, Жаболаны Асхат, Мусукаланы Алий, Османланы Дадаш, Чеченланы Билял, Шауаланы Ахмат, къаламны сюнгюге алышып, фашист ууучлаучула бла жигитлеча сермешгендиле эм къыралыбызны эркинлиги бла жалынчакъсызлыгъы ючюн жан бергендиле. Партизанла Беппайланы Фаризат бла Фатимат, Будайланы Азрет фашистлени къолларындан жоюлгъандыла. Ол адамланы биз бюгюн хурметлик бла эсгеребиз, аланы атларын бир заманда да унутурукъ тюйюлбюз.

Кёп жылланы газетде ахшы ишлеп келген, жаш журналистлени юйретиуге уллу къыйын салгъанланы – Геттуланы Максимни, Макытланы Сафарны, Маммеланы Магометни, Малкъондуланы Хамитни, Мирзойланы Алийни, Зокаланы Зейтунну, Гергъокъланы Исмайылны, Биттирланы Хамитни, Кючюкланы Магометни, Ностуланы Магометни, Батчаланы Думасарны, Батчаланы Шахидатны, Балаланы Османны, Ёзденланы Абдуллахны, Текуланы Жамалны атларын да айтыргъа тийишлиди. Бизни белгили жазыучуларыбыз бла поэтлерибиз, фахмулу алимлерибиз Тёппеланы Алим, Толгъурланы Зейтун, Гулийланы Мажит, Мокъаланы Магомет, Токумаланы Жагъафар, Шауаланы Хасан, Отарланы Исмайыл, Бегийланы Абдуллах да чыгъармачылыкъ жолларын газетден башлагъандыла.

Къайсы газетни да даражасы, танылыуу, сёзюню магъанасы анда ишлеген журналистлеге, аланы усталыкъларына,иш кёллюлюклерине, тириликлерине, хунерликлерине кёре болады.  «Заманны» ёзегин алтмышынчы, жетмишинчи, сексенинчи, токъсанынчы жыллада керти да ма аллай ышанлары болгъан адамла тутхандыла: Къулбайланы Алий, Хучиналаны Ануар, Теммоланы Мухадин,Текуланы Хауа, Холаланы Марзият, Токълуланы Борис, Биттирланы Аминат, Бёзюланы Фатимат, Алийланы Кулина, Къайгъырмазланы Борис, Толгъурланы Камал.

 Аладан кечирек келгенле да хар бири хунерликлери, хатлары бла да энчидиле:Османланы Хыйса, Тикаланы Фатима, Таппасханланы Аминат, Мамайланы Алий,  Жангоразланы Нажабат, Байсыланы Марзият, Трамланы Зухура,  Улбашланы Мурат, Кетенчиланы Зульфия, Курданланы Сулейман.

Белгили назмучу къызыбыз Мусукаланы Сакинат да бюгюнлюкде газетни бютюн сейир этиуге уллу къыйын салады.

Редакцияны шёндюгю къаууму шуёхлукъну багъалагъан, бир бирни ангылагъан, иш кёллюлюгю, чыгъармачылыкъ хунери айырмалы болгъан коллективди. Газет миллетибизни, тилибизни, ахшы адет-тёрелерибизни сакълаугъа, заманланы эмда тёлюлени араларында байламлыкъла юзюлмезлерине къуллукъ этип келеди да, биз мындан ары да ол тёреге кертичи болуп ишлерикбиз.

Юсюпланы Галина.
Поделиться: