Поэтни аты бюгюн да эсдеди

- Аллай уланы болгъан халкъ насыплыды. Къабарты-Малкъар - аламат, жомакълы жерледен бириди. Анда ариу эм фахмулу адамла жашайдыла. Аланы бай маданиятлары бла адабиятлары барды. Бу республикада жашагъан эки миллетни ахшы келечилерине уа мен айтхылыкъ шайырла Къулийланы Къайсынны бла Алим Кешоковну санайма. Ала Минги тауну эки тёппесича деменгилидиле, деп толу айталлыкъма. Бизни закий поэтибиз Расул Гамзатов да ала бла шуёхлукъ жюрютюп тургъан эди, - деп жазады кесини эсгериулеринде, белгили политик Рамазан Абдулатипов.

Бир сёзсюз, Къулий улуча инсанны жаратхан миллет бай миллетди. Поэт кесин бийик таула арасында жашагъан ёз халкъыны жашына санагъандан сора да, Ата журтуну, къыралыны жашыча да сезе эди. Аны юсюнден биз поэтни «Ана тилим» деген назмусунда да окъуйбуз. Аны ахыр тизгинлери да кертичиликни юсюнден бошдан тюйюлдюле. Кертичилик, аны ангылауунда, хар нени да тутуругъуду.

Кавказлыланы культуралары бирге ушагъанлыкъгъа, хар миллетни да кесини энчилиги барды. Ол затны Къайсын кимден да иги ангылай эди эм чыгъармаларында ачыкъларгъа ёч болуучу эди. Аны жюреги туугъан жерини солууун сезе билгенди.

Шуёхлукъгъа ол бек уллу магъана бергенди. Ол себепден  акъылманны: «Жер юсюнде жашагъанланы барын да сюйген тынчды, алай, бек алгъа къоншунгу сюйюп кёр», - деген тизгинлери да бошдан жаратылмагъандыла. Аны  аламат оюмларын «Жер китабында» табып окъургъа боллукъду. Кертиси бла да, барыбызны аллыбызда ачылгъанлай къалгъан  китапха «халкъны къууанч, жарсыу кюнлеринде да» эс бёлгенлей турургъа керекбиз.

Белгили орус поэт Арсений Тарковский тюз белгилегенди: «Къулийланы Къайсын - аз санлы миллетде туууп, поэзияны битеу дуния кенглигине чыкъгъан назмучуду. Ол не заманда да халкъыны атындан айтады. Къайсын - саулай дунияны поэтиди. Аламда жашагъанланы сейирлерин эшитдире билген устады ол».

Къулий улу быллай бийик сёзлеге ёз миллетине, туугъан жерине сюймеклиги ючюн тийишли болгъанды. Ол не уллу назмучугъа да гитче халкъ болмагъанын кёргюзтгенди. Аллахны оноуу болса, айтхылыкъ, фахмулу улан не аз санлыда да тууаргъа боллукъду. Къайсын анга юлгюдю.

Поэзия, аны оюмуна кёре, маданиятны бек аламат кесегиди. Аны кючю бла айтадыла махтау сёзлени жашаугъа, жерге, тиширыуну ариулугъуна бла эр кишини жигитлигине, будай урлукъгъа, ана сюймекликге, кёкге, жулдузлагъа. Къулий улу бек ёхтемлене эди поэзиягъа къошумчулукъ этгени бла.

Быллай уланы болгъан малкъар халкъ, кертиси бла да, насыплыды дерге боллукъбуз. Ол шартны айтхылыкъ Чингиз Айтматов да белгилеген эди кеси заманында. Дагъыстанны халкъ поэти Магомед Ахмедов а былай айтхан эди аны чыгъармачылгъыны юсюнден: «Къайсынны тизгинлери тилеклеге ушайдыла. Ол назмулары солугъан солуууна ушайдыла. Аны жюрегини урууун алада окъургъа боллукъду».

Туугъан журтуна Къулий улуча аслам эс бёлген назмучуну битеудуния адабиятда да тапхан къыйынды. Бу тематика бла байламлы  аны аллына  ётерик жууукъ заманда табылгъан да этмез. Аны чыгъармалары шауданны сериуюнлюгюн, жаралы терекни ауазын, айны ауанасы жылтырагъан къая жухланы сыфатларын алгъандыла. Ол тизгинле, жашау баргъанын ачыкълай, жангы атламлагъа кёллендиредиле.

Къайсынны назмулары жюреклеге хошлукъ бере, балхамча жагъыладыла. Адамгъа сёз нёгер боладыла. Аны назмула тизген хар кезиуюн да энчи алып тинтсенг да, ала Ата журтха, инсаннга сюймекликден толудула. Алай аны чыгъармачылыгъында урушну темасы энчи жер алады. Баям, аны сылтауу ол кеси ол Уллу Ата журт урушха къатышхандан болур. 

Барыбыз да билгенден, бу кюнледе 81 жыл алгъа Сталинградны азатлау болгъанды. Къулий улу да ол ишге уллу къошумчулукъ этген совет аскерчиледен бири эди. Ма ол кезиуде танышхан эдиле ала Алим Кешоков бла да. Къайсын 1942 жылда «Сталинградны къоруулагъаны ючюн» деген майдал бла саугъаланнганды. Ол жыл поэт ауур жаралы болуп, Чебоксары шахардагъы госпитальда да жатады. Аны урушну тематикасына аталгъан назмуларын а ол кезиуде къырал радио бла окъуйдула. Алай бла таулу жашны аты саулай Совет Союзгъа белгили болады.