Кишилиги эмда жигерлиги бла айырмалы эди

Бизни спортчуларыбыз не заманда да атларын махтау бла айтдыргъандыла. Ала Олимпиада оюнлагъа, дунияны, Европаны чемпионатларына къатышып, рекордла салгъандыла. Бюгюн сайтны окъуучуларын Эфендиланы Эрменбий жарашдырып белгили гёжефибиз Керменланы Назирни юсюнден материал бла шагъырей этебиз. 

Къашхатауда жашагъанладан Керменланы Къаншауну жашы Назирни   кёпле уста таный эдиле. Ол Уллу Ата журт урушха къатышхан, огъурлулугъу, адамлыгъы, къарыуу- кючю бла да белгили спортчу эди. Урушха дери ол, Совет Союзну классика тутушуудан чемпионатына къатыша, анда хорлагъаныны юсюнден кёпледен эшитгенме. Сабий заманымда аны кёрсем, къатына жууукъ келип, бетине тюрслеп къарап тургъанма.

Назир тизгинли, Будёныйныкъылача, сарыракъ мыйыкълары бла ушагъылы адам эди. Халаллыгъына, огъурлулугъуна, жарыкъ кёллюлюгюне барысы да сукъланнгандыла. Ол кёп жылланы ичинде агъач къалауур болуп ишлегени себепли хар заманда да аскер формалы фуражка кийгенди. Атлагъаны, жюрюгени, женгил къымылдагъаны - была барысы да аны аскерчиге ушата эдиле.

Ол заманда Къашхатауда «Черек» деген аты бла футбол команда бар эди. Посёлкада жашагъанла солуу кюнледе аны оюнуна къараргъа бек сюйгендиле. Назир да алагъа къараргъа хар заманда да баргъанды. Мен анга жууугъуракъ олтуруп, хар сёзюне тынгылаучу эдим. Аны не сёзюнде, не кесин жюрютюуюнде бир тапсыз заты  болмагъанды. Ол гитчеге гитче, уллугъа уллу бола биле эди.

Алай ол кесини юсюнден хазна айтыргъа сюймегенди. Мен аны бла иги танышыргъа, спортда жетишимлерини юслеринден кёбюрек билирге итиннгенлей тургъанма. Бир жол манга аллай онг да чыгъады. Онунчу классда окъугъанымда, аурукъсунуп, Назир бла бир палатагъа тюшеме. Аны урушда тюшген жаралары къыйнап, кесине бакъдыра эди.Бир палатада туруп, иги шагъырейленнгенибизден сора аны спорт бла кюрешиуюню юсюнден хапар билирге онг табама.

Кермен улу, классика тутушуудан битеусоюз эришиулеге къатыша, алчы жерлеге чыгъа тургъанын да билген эдим. Ол Ленинградда бардырылгъан битеусоюз турнирни юсюнден былай айтхан эди: «Финалда Грузияны келечиси бла тутушууум бек сейирлик болады. Ол аны аллында чемпионатда кеси ауурлугъунда барысын да хорлап чыгъады. Манга хорлатханы анга бек ачыу тиеди.

Аны къатына барып, мен да Кавказданма деп, жапсарыргъа кюрешеме. Мени малкъарлы болгъанымы билгенде уа, аны бети жарыйды. Хорлатханын да унутуп, секирип туруп, къучакълагъан эди. Алай танышхан эдим сванлы гёжеф жаш бла. Эришиуле бошалгъанларындан сора манга чемпион лента эм костюм тикдирирге къумач берген эдиле, «СССР-ни классика тутушуудан спорт устасы» деген сыйлы ат да аталады.

Жылла озадыла. 1983 жылда ол бизни арабыздан кетеди. Кёбюсюнде адамны сау заманында анга кереклисича багъа берилмейди. Назирни уа кётюрюрге керек эди.

Алайды да, Керменланы Къаншауну жашы Назирни жашауу бла толуракъ шагъырей этергеди муратым. Ол 1918 жылда Къашхатауда туугъанды. Гитчеликден атасындан ёксюз къалгъанды. Аны эки гитче къарындашы, гитче эгечи болгъандыла. Аны башын юй жумушла басып тургъанлыкъгъа, билим алыргъа, спорт бла кюреширге да заман тапханды. Миллет тутушуу бла да кюрешгенди. Назир Нальчикде педтехникумгъа окъургъа киреди. Аны бошагъандан сора Киевде аскер-артиллерия училищеде окъуйду. Ол кезиуде классика тутушуу бла кюрешеди. Училищени айырмалы бошагъан жашны лейтенант чыны бла Молдавия ССР-ни Измаил шахарына жибередиле. Анда оруслу къыз Антонина Акимовна Старкова бла танышып, кёп да бармай ала бир юйюрлю боладыла. Аланы насыплы жашауларын уруш бузады. Аны биринчи кюнлеринден башлап, Назир туугъан журтну къоруулар ючюн баргъан сермешлеге къатышады. Юйдегиси уа эрини туугъан жери Къабарты-Малкъаргъа кёчюп келеди.

Сентябрь айда Молдавияны Гиаба элини къатында урушда Назир жаралы болады. Игирек болгъанлай, фронтха къайтады. Ол жыл октябрь айда душман огъу аны тобугъун жырып ётеди. Андан сора анга кёп айланы госпитальда багъадыла. Къыйын операцияла этедиле. Спорт бла кюрешгени, саныны, чархыны кючлюлюгю хорлайдыла. Алай андан ары урушха къатышыргъа эркин этмейдиле.

1943 жылны июль айындан сора Назир Новосибирскде аскер округда политсоставха деп къуралгъан курслада дерсле берип тургъанды. Халкъыбыз кёчюрюлгенден сора уа, аны аскерден эркин этгендиле. Битеу ол жылланы ичинде юй бийчеси Антонина бла къагъыт жюрютгенди. Уруш жыллада узакъ тау элде кечиннгенди. Алай аны таулу жашха сюймеклиги жолун жарытханлай тургъанды, эрини келирин сакълагъанды.

Совет Аскерни офицери, урушну инвалиди Керменланы Назир кёчгюнчюлюкде юй бийчеси бла бирге тургъанды. Ташкёмюр шахтада ишлегенди. Комендатурагъа барып, къол салыу анга урушха киргенден эсе къыйын кёрюнюп тургъанды.

Эркинлик берилгенде уа, Керменланы юйюрлери Къабарты-Малкъаргъа биринчи болуп къайтхандыла. Назир бла Антонина Къашхатауда жараулу юй-журт ишлегендиле, ахшы юйюр ёсдюргендиле. Таматалары Валера «Шхелда» альпинист лагерьни директору болуп ишлегенди. Аны гитчеси Владимир Кисловодскда художник болуп тургъанды. Павел а Николаевск шахарда тенгиз училищени бошап, сатыу-алыу этген кемеде уруннганды.

Кичи жашы Юрий Москвада бийик профсоюз школну бошап, Къашхатауда район больницаны баш врачыны орунбасарыны къуллугъун толтургъанды. Майя Нальчикде политехника техникумну бошагъандан сора кёп жылланы ичинде телемеханика аппаратура заводну техника-контроль бёлюмюнде ишлегенди. Сабийлери да, аталарыча, спортну сюйгенле болуп ёсгендиле. Назирни тамата жашы Валерий туризмден спортну устасыны мардасын толтургъанды, Володя талай жылны ичинде районну «Черек» футбол командасында ойнап, аны намысын къоруулагъанды.

Бек башы уа - ала барысы да ахшы адамла болуп ёсгендиле, тюз жолну сайлап, хар нени да кеси къоллары, кючлери бла къурап, ариу да, тап да жашаргъа юйреннгендиле. Ол а, айхай да, аталары Назир бла аналары Антонина алагъа салгъан къыйынлары бошуна кетмегенини хайырынданды.

Материалны ахырында Кермен улуну спорт жашаууну юсюнден бир айтым къошаргъа сюеме. Суратда аны ёшюнюнде уллу кюмюш белги - значок кёрюнеди. Аны арт жанында: «Жолдаш Н. К. Керменовха, Украинаны чемпионуна, 1939 жыл», - деп жазылып эди. Ол дагъыда кёп уллу эришиулеге къатыша, хорлай тургъанды. Алай ол заманда кёчгюнчюлюк сынагъан халкъладан чемпионланы атлары спорт справочникледен кетерилген эдиле.