Аны батыр жюреги болгъанды

Эки бармагъынг бла кеси ауурлугъунгу тарталмасанг, къаягъа минме. Бирде, жаланда эки бармагъынг илинип, кесинги тартып чыгъарыргъа керек болуп да къалады. Былайда бек башы – таулагъа, къаялагъа сюймеклик керекди. Таугъа ёрлерге тебирегенлени аллай насийхат сёзю бла ашырыучу эди жыйырманчы ёмюрню биринчи жарымында жол уста Байдаланы Харунну жашы Ибрахим.

Кёп жылланы ичинде ол Европаны бек бийик чукуюн адамланы чыгъарып тургъанды. Бютюнда бек Совет власть тохташхандан сора. Ол  заманлада аллай тёре айланып къалгъан эди, партияны неда властьны байрамы болса, анга жоралап. Минги таугъа бирден кёп адамланы чыгъыулары. Ёмюрлеринде таугъа аякълары басмагъанланы Элбрусха чыгъаргъан алай тынч тюйюл эди. Алагъа жол кёргюзтюрге усталаны бек игилерин, сынауларын сайлап болгъандыла. Аладан бири Ибрахим эди.

Онтогъузунчу ёмюрню экинчи жарымында Басхан ауузунда, Къызген элде туугъан Байда улу тамата къарындашы Мухаммат бла революциягъа дери окъуна Минги тауну башына кёп кере чыгъа тургъанды. Патчах тайдырылгъандан сора большевикле жанын сайлагъанды. Ол акъ аскерле бла сермешлеге къатышханды. Инсан урушну кезиуюнде коммунист партиягъа киреди. Власть тохташхандан сора уа муну Элбрус элге комиссар этип  саладыла.

Алай болгъанлыкъгъа, Ибрахим диннге къаты къуллукъ этгенди. Бир ууахты намазын, оразасын къоймагъанды. Революцияны аллында жыллада Кёнделенде медиресени тауусханды, ызы бла уа Дагъыстанда юч жылны окъуп къайтханды. Суратланы, зикирлени таучагъа кёчюрюп да тургъанды.

Партия аллай затны сюймегенди. Аны бек уллу жауу бир болгъанды. Адам жаланда партиягъа къуллукъ этерге керек эди. Бир кюн Байда улуну райкомгъа чакъырадыла.  Ол заманда район ара Кёнделенде эди. Эней улу Магомет да анда болады. «Сен, белгили революционер, компартияны члени, бу ауузда уллу элледен бирини комиссары, диннге къуллукъ этесе деп эшитгенбиз. Ол кертимиди?»-деп сорады Эней улу.

-Мени атам, аны атасы да, андан арылары да диннге къуллукъ эте келгендиле. Мен да кесими таныгъанлы бери Къуран окъуйма, намаз этеме. Хар заманда да Аллах жюрегимдеди. Солууум тохтагъынчы, анга къуллукъ этерикме,-деп жууаплайды Ибрахим.

-Хуржунунгда хамайылынг, партия билетинг да барды деген хапар кертимиди?-деп къатлайды Магомет.

Ол заманда Ибрахим, сол хуржунундан хамайылын, онг хуржунундан а партбилетин чыгъарып,  столгъа салады. «Алай жарамайды, экисинден бирине къуллукъ этерге керекди»,-дегенлеринде, партбилетни стол юсюнде къоюп, хамайылны алып кетгенди. Совет власть тохташхандан сора алай этерге уа уллу кишилик керек эди.

Байда улу Аллах къаллай жазыу жазгъан эсе да, анга жолугъурукъма деп къойгъанды. Къызы Нюржан былай  эсгериучю эди: «Бир жол атам Минги таугъа чыгъып къайтханындан сора «Мен тауда бир сейир зат кёрдюм-дейди ол. -Буздан къыйырлары къарап тургъан жонулгъан къангала кёргенме. Сора бизни къартла айтыучу Нух Файгъамбарны кемеи Минги таугъа къоннган хапар кертиди».

Онбиреуленни» ышыгъыны къурулушу башланнганда, Ибрахим анда ишлеп тургъанды. Эшеги бла къурулуш материалла ташыгъанды. Алай ол анга артыкъ ыразы болмагъанды. Уллу тауубузну аллай затла учуз этедиле деучю эди.

Уруш башланырны аллында Байда улу, ол ишин къоюп, колхозда ишлерге кёчеди. Ара мюлкню малларын кюте, тау жайлыкълада айланады. 1944 жылда жетинчи мартны кечесинде элге кёп аскерле келгендиле деп хапар чыгъады. Малчыла элге энедиле. Къызген элни орамлары, аскерчиледен, машиналадан толуп тёгерекде тиширыу жиляу, итле улугъан, малла ёкюрген тауушла. Къыяма айланнган сунар эдинг.

Ибрахимни биргесине акъылбалыкъ болмагъан жашы Даниял, дагъыда беш-алты малчы бар эдиле. Быланы кёргенлей, солдатла автоматларын буруп тохтайдыла. Соруу этип, кимле болгъанларын билгенден сора, адамларыгъызны табыгъыз, деп эркин этедиле. Машинала уа кетерге хазыр болуп тура эдиле. Ибрахим юйюне жетгенде, адамлары машинада эдиле. Ол чабып отоугъа киреди. Солдатла уа аны сауут аллыкъ суннган болур эдиле, бир къаууму ызындан  юйге ташаядыла. Ол а жастыгъыны тюбюнден Къуранны алып чыгъады.

Юйюрю, юйдегиси бла Ибрахим Алма-Атагъа тюшген эди. Бир жол къазахлы къартла бла орамда шинтикде олтуруп тургъанлай, женгил машина быладан арлакъ  барып тохтайды. Аны арт эшиги ачылады. Андан орта бойлу, тизгинли эр киши чыгъады. Олтургъанланы кёрюп, къайтып ала бла саламлашады. Ибрахимге уа къарай кетеди да, ары-бери буруп къучакълайды. «Ай, ата, сен мени таныдынгмы»,-деп сорады. Халынга кёре, Къазахны министрисе, мен элинден, жеринден къысталгъан къарт киши. Сени къайдан танырыкъма?»-дейди Ибрахим да.

-Да къалай танымадынг, эшегинги къуйругъундан тутдуруп, мени Минги таугъа чыгъаргъан киши сен тюйюлмюсе?»-деди къазахлы жаш.

Иш а былай болгъанды. Отузунчу жыллада Минги таугъа чыгъаргъа Совет Союзну кёп жерлеринден адамла келедиле. Ол санда Къазахстандан да. Къазахлы жашладан бири, кеси жыйынындан айырылып, алгъа кетип къалады. Туман басып, ажашады. Жол устала аны излей чыгъадыла, таугъа ёрлеу да къалады. Айлана кетип, муну Байда улу табады. Ызына къайтарайым дейди да: «Нёгерлерим хиликгя этерикдиле. Мени таугъа чыгъар»,-деп тилейди. «Алай эсе, эшекден тут»,-деп жол уста алда, ызындан эшеги, анга да къазахлы жаш тагъылып. таугъа чыгъып къайтадыла.

Саламлашхан а ол жаш болуп чыгъады. «Сени кёргениме къууандым, алай халкъынга жетген зарауатлыкъ ючюн а жарсыдым»,-деп кетеди. Экинчи кюн а бир машок бал туз, эки машок да будай ун келтиреди. Байдалары алайда къауум ай туруп, артда районнга кёчюп кетедиле.

Алай кёп да турмай, Алма-Атадан Каскелен районнга кёчген эдиле. Ибрахимни дин жаны бла уллу окъууу,  болгъанын билип, районда эфендилени экинчиси этгендиле. Кёп муслийманланы шариатдача асырагъанды. Кесини топуракъ юлюшю да Къазахстанда эди. Журтуна кёчалмай, анда ауушханды.