КЪар жаугъан кюн

Къар жауады. Алай жарыкъ жауады, сууукъду деп, тарыгъырыгъынг окъуна келмейди. Дунияны, сени жюрегинги да таза этгенине уа къууанаса, ыразы боласа.
– Аллахны хар кюню да саугъады, – дейди къоншум, жашауу келген тиширыу. – Къарачы сен бу ариулукъгъа!

Ол да, менича, балконуна чыгъып, къарны сабыр жаугъанына къарайды. Ангылап турама, эрттеден да кюсей эди жер быллай ариу къаргъа бёленирге, бар анга дери болгъан жарсыуларын, ачыуларын унутургъа, дуния гюняхларындан ариуланыргъа. Ол а къыш жарымындан озгъандан сора къууандырды. Къоншум балконуну башындан энишге салыннган къар сюммеклени тизилгенлерине къарап, неге эсе ышарады. Айтхан а этмейди. Баям, сабийлигинде, анасындан букъдуруп, нёгерчиклери бла быллай сюммеклени эмгени тюше болур эсине. «Нарт Къарашауайгъа ушаш», – деп келеди да кёлюме, мен да ышарама.

Ма былай, тюз да къолум бла узалгъанлай, акъ къайын терекчигими бутакъларына жетерикме. Ала уа бир багъалы мияладан болгъанча, жылтырайдыла, жанадыла. Ол тюнене кибик эди, Минги тау тийресинден келтирип, бир аламат жаш аны былайда, мени тереземи тюбюнде орнатханы. Ол назик къайынчыкъ алай терк ёсгенди, уллу, жарыкъ терек болуп, энди беш къатлы юйню башындан къарайды. Жел къаты урса, ол алай чайкъалады, шургулу хапар айтханча, кимни эсе да юсюнден сарын такъгъанча. Ол заманда аууп кетеди деп къоркъуучума анга, мен сюйгенлеге узакъ ёмюр тилей. Ол аладан бириди, мени ушакъ нёгерим, кёп тасхамы билген, тюзетген, кёл этдирген да. Ма бюгюн а сюеледи, къырпакъ басып, омакъ болуп, тынчлыкълы. Анга да къууанама.

Тюбюнде уа, жерде, сабийле ойнайдыла, чаналарын тартып, арбазны тёгерегине айланадыла. Аланы ызларындан чабадыла, айырылмай, бу арбазда ёсген кючюкле, ойнакълай-ойнакълай.

Мени кёрюп, кёгюрчюн келип къонады балкон къыйырына. Ол аякъчыкъларын юшютюр деп къоркъама. Сора тюбюнде балконну башына гыржын уууп атама. Сора учадыла алайгъа тёгерекден кёгюрчюнле. Чёплейдиле къар къатыш гыржын ургуланы, бирде инжи кёзлери бла манга къарай, сау бол дегенча. Мени уа сагъышларым узакълагъа кетедиле…

Кёгюрчюн. Эртте сюйгенлерине айтхандыла алай:
 
Айлана, жюрюй келгенме, алан,
Тутханма кёксюл кёгюрчюн.
Къанатларынгы кесим кесерме,
Иерик тюйюлме ёлгюнчю…
 

Бек ариу къызлагъа да атагъандыла алай. Халкъ жырда айтылгъан батыр Дюгербийни тёрт къызындан бирини, ючюнчюсюню, аты да алай эди: «Кёгюрчюн!» – деп, къубулта эди анасы. Артда уа, кёсе душманла келдиле да, Дюгербийге къызларын мингчилеге берсин деп, келечиле ийдиле. Жаны чыкъгъынчы кюрешди Дюгербий сабиийлерин, юйюн, журтун къоруулай. Хорлатмаз эди, «келген душман къара туман болмаса, ол тогъуз чериу иймесе аны арбазына. Жети бичакъ жара тюшмесе, душманнга онг тапмазын билмесе, къачыгъыз, деп къычырмазед къызлагъа, мыйыгъында къан тамычы къызара».

Ол заманда бели къарыш болмагъан Кёгюрчюн, экиаууз узун саплы балта алып къолуна, жан атханды эгечлери бла бирге Къапчыгъайны бийигине, анда, тёртюсю да беллерине салам духла байлап, алагъа от алдырып, жана-жана, къаядан секирир ючюн. «Къызла чыкъгъан къая жолу тик эди…» Айлана болур ол Кёгюрчюнню, аны эгечлери Жумарукъну, Оймакъны, Асылны ауаналары Чегем ауузунда, къанат къагъа…

Къызланы кёгюрчюнлеге ушатхандыла халкъ жырчыларыбыз. Мажырыуланы Боташны жырында былай айтылады:
 
Кёгюрчюнле уа – жиляп
Келликле ызынг бла,
Бири – туугъан эгечинг,
Бири къайын къызынгдыла…
 
Къочхарланы жигит Дебошну жырында уа: «Къабыр къангаларынгы эмен агъачдан жоналла, ой, къабырынга кёк кёгюрчюнле къоналла», – деп айтылады, кёгюрчюнлени мёлекле бла тенг этип.
Биринчи герман урушха кетген таулу жашладан бири толмаз умутунда былай инжиледи:
Ой, игисагъан, бир кёк кёгюрчюн болур эди,
Къанат къагъып, мийик кёкге учуп кетерге,
Мен термилеме энди, туура кюсеп ёлеме
Къобанны сууундан 
жангыз бир стакан ичерге…
 
«Кёгюрчюн» деп атагъандыла ариу жырларына Мамучуланы Дина бла Тамбийланы Къасбот:
 
Барды, барды бир 
кёгюрчюн джюрегимде,
Учуб чыгъыб, кеталмайды мийик кёкге.
Айтыр сёзюм айланады тил учумда,
Дуния бары сыйыннганды ууучума…
 
Ма алайды кёгюрчюнлени хапарлары халкъ ауузунда.
Къар а жауады, жауады, тезелерибизни ары жанын омакъдан-омакъ эте.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: