Билим бериуде къыйыны уллуду

Огъары Малкъарда  ахшы, юлгюлю юйюрле кёпдле. Аладан бири Россей Федерацияны сыйлы устазы  Темуккуланы Мукайны жашы Адильни юйюрюдю. Элинде аты айтылгъан устаз элли жылны Огъары Малкъарда Уммайланы Мухажир атлы биринчи номерли школда ишлегенди, кёп сабийни тюз жолгъа салгъанды, малкъар, орус тиллеге, адабиятха да сюймекликлерин ёсдюргенди.

Онглудан онглу тууар, деп бошдан айтылмайды, Адиль 1946 жылда туугъанды,  уллу юйюрде ёсгенди, жети къарындаш болгъандыла, ала барысыда билимге итиннген, бийик билим алгъан инсанла болгъандыла. Адильни школну бошагъан кезиуюнде тёрт абадан къарындашы да Москвада, Нальчикде  вузлада окъуй эдиле. Малкъарда жашагъан, кеси къыйынлары бла кечиннген, кёчгюнчюлюкню азабын да сынагъан аталарына бла аналарына аланы кечиндирирге тынч болмагъанын да ангылагъандыла. Ала барысы да окъууларында жетишимли болуп, бийик стипендиялагъа  тийишли болуп тургъандыла. Адиль журналистика неда юридический жаны бла окъуугъа кирирге сюйгенликге, ол кезиуде  университетде аллай факультетле болмагъандыла, аны ючюн филология факультетге киреди.

- Ол оноуума да сокъуранмагъанма. Школ заманда окъургъа да бек сюйгенме. Орус тилден бла литературадан устазым  Оракъланы Захида эди. Ол билимли,  дерсин сабийлеге сюйдюрген педагог болгъанды. Аны себепли ол берген дерслени энчи сюйгенме, билген да этгенме. Кеси да Зумакъулланы Борис бла бирге окъугъан эди, бизни классыбыз школну бошагъандан сора уа, Нальчикге кетип, комсомолну обкомуна ишлерге кирген эди, - дейди Адиль ушагъыбызда.

Таулу жаш бийик стипендия алгъанындан сора да, иги окъугъаны ючюн биринчи курсда окъуна  «Коммунизмге жол»  газетде корректорну ишине чакъырадыла. Алай бла эрттенликден тюшге дери окъуп, андан ингирде уа ишин бардырып тургъанды. Окъууун жетишимли бошагъанындан сора, шахарда къалып ишлерге сюйгенликге, ол кезиуге эки гитче къарындашы да  университетге киргенлери себепли, элге къайтыргъа тюшеди.

Жашау алай болуп, элге къайтыргъа тюшгенине да сокъуранмагъанын айтады Темукку улу. Тутхан ишин жюреги бла сюйгенди, окъутхан сабийлерине да дерслерин сюйдюргенди, орус тил бла литератураны да алагъа тынгылы билдиртгенди. Аны окъуучуларыны саны кёпдю. Аланы санында экономика илмуланы доктору Цийкъанланы Мухаммет, КъМКъУ-да преподаватель, филология илмуланы доктору Геляланы Ариука, белгили актирса Алтууланы Халимат. Ала барысы да устазларыны хайыры бла орус тилни шатык билгенлерин айтадыла, ыспас этедиле.

- Мен школгъа ишлереге баргъанымда, окъуучула бу дерслеге сюймекликлерин ёсдюрюрге сюе эдим, тутхан ишиме кертичи болургъа итиннгенме.  Ишге киргенлей,  сабийлени дерслеге сейирлерин къозгъарча кружокла къурагъан эдим. Аллай адабият кружокларымдан биринде жашчыкъланы бла къызчыкъланы назмула жазаргъа юйретгенме. Аланы кёбюсю уа басмагъа да чыгъа эдиле. Къауум кере телевиденияда Зара Токова бериуюне чакъырып, анда сабийле кеслерини чыгъармаларын окъугъан эдиле. Хар дерсимде да магнитафон  бла белгили поэтлени кеслери окъугъан назмуларына тынгылата эдим. Дерсни темасына кёре  игиликге итиндирген жырлагъа да тынгылатханма, - дейди сынамлы устаз.

Аны бла чекленмегенлей, Адиль Мукаевич поэзияны такъыйкъасы деп, дерсден бир ненча минутну назмулагъа жоралагъанды. Хар дерсге да сабийле кеслери жаратхан назмуларын кёлден окъуп, аны неге жораланнганы, ким жазгъаныны юсюнден да айта эдиле. Аны себепли кёлден жюзден аслам белгили поэтлени чыгъармаларын билген окъуучулары аслам эдиле. Ол дагъыда устазланы методика бёлюмюнде жыйырма жылдан аслам башчылыкъ этип тургъанды.

2006 жылда уа «КъМР-ни Жылны устазы» деген атха тийшли болгъанды, ол жылда окъуна «Билим бериу» миллет проектни чеклеринде Россей Федерацияны эм иги устазларыны эришиулеринде алчы болуп, грантны алгъанды. Ол аламат чыгъармала жазады, китап да басмалагъанды.

Юйдегиси Кючюкланы Зурият да жашауун устазлыкъ бла байлагъанды, бу бёлюмде къыркъ жылны ишлегенди. Школну бошагъанындан сора, анасы медицинагъа барырын сюйгенликге, Зурият педагогиканы сайлагъанды. Ол сабийлени бек сюйгенин айтады, аны себепли бу усталыкъны сайлагъанына бир кюнню да сокъуранмагъанды. Окъууун бошагъандан сора, Огъары Малкъаргъа къайтып, Мухолда 1-4-чю класслагъа дери окъутхан школда ишин башлайды. Ызы бла, юйленнгенинден сора, Чегетде башланнган классланы юйретген мектепде директор да, устаз да болуп уруннганды.

Адиль бла Зурият юйюр къурагъанлы 45 жыл болады. Эки сабий ёсдюргендиле. Ала да бийик билимли, ишлеген жерлеринде атларын игилик бла айтдыргъан адамладыла. Къызлары Амина да атасы бла анасыны ызын сайлагъанды, школда орус тилден бла литературадан окъутады.

- Бир-бир устазла жылдан-жылгъа, тёлюден-тёлюге окъуучула осал болуп барадыла дейдиле. Ол терс оюмду. Тюз айтханда, сабийле, ата-аналары да жылдан-жылгъа китапланы аздан-аз окъуйдула. Ол а аланы билимлеринде, жашауларында да кёрюнеди. Орус адабиятда белгили жазыучуланы, классиклени аллай сейир чыгъармалары барды, аланы хар инсан да окъургъа керекди, ала адамны иги шартлагъа юйретедиле, билимин, дуниягъа къарамын иги жаны бла ёсдюредиле. Аны себепли хар биригизни да жашауугъузда окъуугъа, билимге уллу эс буругъуз деп чакъырама, - дегенди Адиль Мукаевич ушагъыбызны ахырында.

Темуккуланы Амина.
Поделиться: